VOV4.K’ho - Nhai 6 nam 2017, Thủ tướng Chính phủ geh kơrnuat bơsir tam sơnơm kơnuh Ngọc Linh tàm sra\ mat phan bơna dà lơgar. Do la phan bơna dà lơgar sơnrờp tàm gah lơh sơnơm. Sơnơm  kơnuh  do mìng geh tàm 2 càr la Quảng Nam mờ Kon Tum, tài 2 càr do geh bal dùl ròt bơnơm geh mat sơnđan la Ngọc Linh.

Tàm Kon Tum geh dùl mpồl la Kong ti Trách nhiệm Hữu hạn Một thành viên  Lâm Nghiệp Đak Tô neh prap gàr geh cồng nha mờ  gam tam ua\ sơntìl sơnơm  kơnuh  kuơ màng do.

Bơh Hìu lơh broa\ bơh Kong ti Trách nhiêm Hữu hạn Một thành viên (TNHH MTV) Lâm Nghiệp Đăk Tô, jat gùng dờng 672 lòt rlau 60 kơi sồ hơ\ sồng geh tus xã Măng Ri bơh làng bol cau Sêdang. Măng Ri la xã  hờ đơm jơng bơnơm Ngọc La-dùl tàm 4 bồ bơnơm jơnhua ngan bơh bơnơm Ngọc Linh.

Tàm nđờ nam do,  Măng Ri geh ua\ cau git ngan tài tàm do, tàm tu\ mờr tus sa tềp bơhìan dà lơgar, làng bol tàm Măng Ri gam mut tàm kàl tơnhàu sơnơm kơnuh mờ jrang. Hìu êt den kung di 2, 3 jơt kg, hìu ua\ den kung di 2, 3  tạ.

A Thát kis tàm [òn Tu Thó ai git,  do la bơta kơnuh sơnơm bơh làng bol bơtờp sơntìl bơh tàm brê rê tam, mìng tơnơ\ 2 nam gơ neh  gơ tùi tơnhàu. Pria\ dùl kg sơnơm kơnuh ra` tac tàm hìu bơh 500 tus 600 rbô.

 Kơnờm  bơh geh sơnơm kơnuh mờ jrang mờ  ờ ua\ hìu nha\ làng bol tàm [òn neh lơh hìu sơmang kơljap, blơi geh ti vi, rơndeh ma\y. A Thát ai git,  bi neh ua\ dơ\ mut tàm  bơnơm jòi sơnơm kơnuh Ngọc Linh. Lài do,  jòi geh ua\ den pria\ tac ờ kas. Den tu\ do, jòi gùt brê mờ kung ờ hoan geh tai. Geh kung mìng dùl mbat dềt, rê tus la geh cau blơi mo:

Làng bol kòn cau Sêdang bol a`, lòt jòi sơnơm kơnuh tàm brê la bòl glar kal ke ngan.  Mut tàm brê dờng, mut tàm mìr nàng  jòi sơnơm kơnuh,  bol a` kung pal lơh ngan.

Bol a` geh pơnjat tai lòt gùng kơh jòng mờr 10 kơi sồ, gùng lòt kuet rkùel, geh  gơl den kơh jơnhua lùp nàng geh tus ù tiah tam sơnơm kơnuh Ngọc Linh bơh Kong ti TNHH MTV Lâm Nghiệp Đak Tô.

Brê do jơnhua bơh 1.800 tus 2 rbô thơk, mờr tus hờ đang bồ bơnơm Ngọc Linh, den tàng jơnhua kơh jơnhua ngan. Geh êt ngan cau mut tàm do tài pal lòt gan 3 mpồng sền gàr kràn ngan, mờ  pơng gàr che sri\ lò mat pì. Bi Hoàng Văn Chất, Phó kuang atbồ Kong ti TNHH MTV Lâm Nghiệp Đak Tô lam bol a` guh kơh, geh mut tàm gùl brê còp suơn  sơnơm kơnuh.

Nhai do sơnơm kơnuh Ngọc Linh gơ gam bic. Ờ go\ tờm sơnơm, mìng la ala\ àr nha. Bi Chất ngui tê kùai dùl mpồl nha, den lời gơlik dùl kơnuh  sơnơm Ngọc Linh dờng rlau mờ ntau tê gùl, jòng di 15 phơng, kơnjơ\ di 100 gràm, đah cồng neh ai go\ gơ cat bồ mat kò. Kơnuh sơnơm do kờp pria\ pal tus di 15 tơlak pria\. Tàm di 1 thơt vuông nha ồm, geh rlau 10  sa\ kơnuh Ngọc Linh gam bic, kờp pria\ rlau 150 tơlak pria\. Den tàng,  mpồl bol a` ờ hềt tus 10 na\ cau den neh geh rlau 10 na\ cau sền gàr lam gùng.

Sơnđan la sươn sơnơm kơnuh mơya mùl màl la dùl ba\ brê kròng dờng. Tài sơnơm kơnuh Ngọc Linh mìng gơ kis tàm ala\ nha pàs ồm tàm tiah brê. Cau tam tơrgùm sìô sia\ nha ro lơh gơs àr tàm tiah brê nàng  ờng gar, tam tờm.

Pah nam tờm sơnơm kơnuh Ngọc Linh gơ bic  mriềt di 4 nhai mờ bồ sơnam pa sơnơm geh cat bồ mat mờ cat gơs tờm chi,  lì bơkàu,  jơh geh plai la sơnơm kơnuh geh gơ bic wơl. Bè hơ\, pah nam kơnuh sơnơm geh jòng tai dùl kồ, den tàng he mìng kờp kồ den geh git sơnam bơh sơnơm kơnuh.

Ồng Nguyễn Thành Chung, Chủ tịch mờ la kuang atbồ Kong ti TNHH MTV Lâm Nghiệp Đak Tô ai git: Tu\ do, Kong ti neh tam ua\ tus  geh 15 lồ sơnơm kơnuh Ngọc  Linh. Tàm hơ\, ua\ ngan la sơnơm kơnuh neh bơh 5 tus 6 nam, mờ sơnơm pa tam tàm nam 2016. Krơi is geh ala\ suơn  kơnuh neh tus 18 sơnam.

Dùl sào sơnơm kơnuh  do dilah cèng tac, pria\ geh tus 50 tơmàn pria\. Ồng Trung đơs tờm, bơh lài tus tu\ do Kong ti ồng dê ờ hềt tu\ lơi  tac dùl kơnuh sơnơm lơi. Tài slơ lời den kơnuh sơlơ dờng, slơ geh kuơ. Bơta ndai, tơnơ\ gơ jơh bic  mriềt, nhai 3 kơnuh sơnơm   do gơ geh cat bồ mat, dờng gơs tờm hơ\ sồng lì bơkàu, tus nhai 8 gơ geh ai tơnhàu bơh 40 tus 50 gar,  tac gar, kờp pria\ geh tus di 3 tơlak pria\.

Ồng Bút yal: Tu\ hơ\ òr,  ồng mờ  ala\ cau kuang bàng lâm  trường geh tus tơl [òn, tơl hìu lam sồr làng bol ba`  lòt jòi sơnơm kơnuh  Ngọc Linh tàm brê, lời gơ lì bơkàu,  geh plai. Tơl   nai gar lâm trường geh  blơi 20 rbô pria\. Kơnờm mờ hơ\,  hơ\ sồng geh sơntìl, tu\ do la suơn sơnơm kơnuh Ngọc Linh 18 sơnam do:

Mờ sơnơm kơnuh Ngọc Linh den tu\ do gam gàr geh khà zen gơ dê, hơ\ la  bơta chờ. Mơya bơta mờ a` gam ờ suk tu\ do la mờ sơnơm kơnuh Ngọc Linh la dùl tờm chi kuơ màng ngan bơh dà lơgar bloh-sơnđan la sơnơm kơnuh  Việt Nam. Den bè hơ\,  bè jo\ jòng ờ geh  ala\ broa\ lơh nền nòn den a` sơnơng la lài jơh la bơta sền gàr khà zen do, den tu\ do gam gơtìp kal ke, bơta la tơl mờ ala\ broa\ pal sền gàr bol gơ di khà zen bơh sơnơm kơnuh Ngọc Linh.

Ồng A Hùng la cau Sêdang  kis bơh yau, den tàng git ngan tơl pòt ỳơ` bơh brê bơnơm do. Nam 1998, ồng A Hùng  rê mờ lâm trường bơh ồng Bút nàng lòt jòi gar Ngọc Linh ờng gơs kòn chi, lơh suơn. 19 nam neh rlau, A Hùng  guh mờ tờm sơnơm, bic mờ tờm sơnơm tàm  gùl brê.

Tu\ do A Hùng neh la phó kuang  atbồ, sa\ tờm lam bồ mpồl cau sền gàr, la cau tơrbo\ mờ Kong ti  tus mờ làng bol Sêdang tàm tiah do  tàm broa\ ky\ sra\ lơh broa\ tu\ tơngai trơgùm nha pàs jrùh, tam gar, sơng ka sền gàr suơn sơnơm. A Hùng rcang ơm tài tòm sơnam  jơh lơh broa\, mơya kong ti neh  ờ ai ơm, tài bơh cau atbồ tus kong nhơn kong ti drờm sền ồng la huềng sòan bơh suơn chi.

Ờ geh ồng,  ờ geh suơn sơnơm kơnuh  bè tu\ do. Ồng A Hùng ai git, nhai sơnơm kơnuh bic mìng ngòt cau blơ\ lòt ờm kơnhau, mơya tu\ sơnơm neh cat cồng, lì bơkàu den đe tàm brê jòi tơl bơta nàng kap jrang, sa bơkàu. Geh tu\ pal  drơng mang nàng ting, gơsơt đe:

Broa\ lơh la pal sền gàr jơh mang ngai. Mang kung pal sền gàr, ngai kung bè hơ\ sơl. Broa\ tàm  do la bè hơ\ gơ. Đơs bal la kal ke ngan.

Tu Mơ Rông la  kơnhòal pa crơng gơs bơh càr Kon Tum, ba\ ù tiah geh den  ơnàng, mơya khà kờp làng bol mìng di 25 rbô na\ cau, ua\ ngan la cau kòn cau Sêdang. Ồng A Hơn, Chủ tịch UBND kơnhòal Tu Mơ Rông ai git:

 Bal mờ sơnơm kơnuh Ngọc Linh, tiah brê bơnơm do gam geh git nđờ jơt bơta tờm sơnơm kuơ màng bè: Ngũ vị tử, đẳng sâm, lan kim tuyến, ca kòi… Kơnờm bơh ala\ bơta chi tam do, rài kis bơh làng bol tàm do neh niam,  bơtàu tơngguh rlau mờ lài. Tàm ala\ xã Ngọk Yêu, Tê Xăng, Măng Ri neh gơ gơs ala\ mpồl hìu nha\ geh lơh bal mờ ala\ mpồl lơh sa ka\ bro nàng sền gàr brê, tam chi sơng ka sền gàr chi tam  lơh sơnơm gơ cèng wơl cồng nha lơh sa jơnhua. Ồng A Hơn ai git:

Kơnhòal kung neh đơs mờ làng bol ai ờ ua\ sơnơm kơnuh geh is bơh tờm hơ\,  bơtàu tơngguh wơl nàng gàr sơntìl. Mùl màl tu\ do tàm ờ ua\ mpồl hìu nha\ neh lơh bơta do, gam bơtàu tơngguh mờ  geh tai pria\ jền. Bal mờ làng bol, den  ala\ mpồl lơh sa ka\ bro, ngan la Kong ti Duy Tân kung neh lơh bal mờ làng  bol, bơdĩh mờ pria\ geh jàu pah  nhai, den kong ti gam dong kờl,  sùm tàm dùl nam dùl na\ cau tus lơh,  dờp geh 10 tờm sơnơm kơnuh sơntìl nàng dong kờl ala\ hìu hơ\ bơtàu tơngguh tai.

Sơnơm kơnuh Ngọc Linh neh tơmut tàm sra\ mat phan dà lơgar. Do la phan bơna dà lơgar  sơnrờp tàm gah lơh sơnơm. Kong ti TNHH MTV Lâm Nghiệp Đak Tô mờ ala\ làng bol kòn cau tàm tiah do neh pơ gồp bal tàm broa\ sền gàr,  bơtờp sơntìl sơnơm kơnuh Ngọc Linh- tờm sơnơm kơnuh Việt Nam dê.

Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp