VOV4.K’ho- Kòp đồm sơdàng sùm lơh gơbàn uă jơnau ờ niam, tàm hơ̆ geh bơta ờ niam bè mat bè: kòp Glocom, mat sền ờ loh mờ ngòt rơngơt ngan rlau jơh là kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai. Do là jơnau tờm ngan lơh gơbàn jơngo mat tàm cau kòp đồm sơdàng. Bơta pal đơs là kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai ờ huan geh tềl tơnggŏ, den tàng tus tŭ git gŏ den neh tàm tơngai jơla.

Kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai ờ geh tềl tơnggŏ loh làng, pơgồp bal mờ bơta sền ờ sơp bơh cau kòp dê, den tàng kòp mìng geh git gŏ tŭ mat neh gơtìp ờ niam. Jat khà kờp bơh Hìu sơnơm mat Dăk Lăk dê, kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai geh mờr 40% tàm khà cau kòp geh ală kòp bè mat tus kham tàm hìu sơnơm, tàm hơ̆ mờr 5% cau kòp tàm tơngai jơla, geh jơnau sồr sơm nàng bời mờ sền gàr mat.

Jat ală bác sĩ chuyên khoa mắt pà git, kòp klồng mat bơh kòp dồm sơdàng lơh gơbàn là bơta ờ niam ală gùng mhàm tàm klồng mat lơh gơbàn tài bơh kòp đồm sơdàng. Kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai gam ngai sơlơ gơguh uă, mờ do là kòp ngòt rơngơt ngan rlau jơh, mờng gơbàn tàm cau kòp đồm sơdàng, geh mờr 1/3 khà cau gơbàn kòp đồm sơdàng. Gơ jat tàm khà ờ niam krơi is, den geh broă gròi sền ai cau kòp in hùc sơnơm halà cit sơnơm tàm dơlam kòn mat nàng gàr bơta pràn mat ai cau kòp in.

Mò Nguyễn Thị Trinh ơm tàm xã Dăk Phơi, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk gam sơm kòp klồng mat tài tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai tàm hìu sơnơm mat pà git, mò gơbàn kòp đồm sơdàng rlau 10 nam, geh kòp tềng mat, geh gơguh nhãn áp, kòn mat sền ờ loh mờ kòp klồng mat tài tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai. Bơh sơn rờp, mat geh tềl tơnggŏ sền ờ loh, jê kồr tàm dơlam kòn mat, sền gơlơh bè rơhài par tềng kòn mat... mơya sơnơng là tài bơh neh kra den tàng blơi tơl bơta sơnơm pràn mat nàng hùc mơya ờ bời. Lòt kham bác sĩ chuyên khoa mat hơ̆ sồng git gŏ gơbàn kòp đồm sơdàng neh mut tus tơngai gơbàn bơta ờ niam ndai: “Khat bè blơi sơnơm nàng tŏ, hùc den bơta sơnơm tơlir, sơnòm kò tŏ kung ờ gơtùi sơl. Tŭ neh jroă den tŭ he ntàu halà nggui gơ lơh sơ wing mat, gơtuh hă, kờñ hă mơya ờ gơtùi mờ jê bơh kơn dô mat mù tus tềng bờng, jê kồr ngan, jê uă ngan.”

Bác sĩ chuyên khoa 1 Nguyễn Thị Minh Hải- Khoa Glocom, as sồt tàm dơlam mat, gơ wèt hìu sơnơm mat Dăk Lăk pà git: kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai geh uă ngan bơta pơhìn. Lài ngan, cau geh tŭ tơngai gơbàn kòp đồm sơdàng sơlơ jŏ nam den khà gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai sơlơ uă. Cau gơbàn kòp đồm sơdàng bơh 5 tus 10 nam den khà gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng klơh aniai là bơh 50 tus 60%; bơh 10 tus 15 nam den khà gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai là bơh 80 tus 90%.

Dơ̆ là, là broă gròi sền khà sơdàng tàm mhàm bơh cau kòp dê, dilah tàm tơngai jŏ jòng mờ cau kòp ờ gơtùi gròi sền niam khà sơdàng tàm mhàm den ƀuơn ngan lơh gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai gờñ rlau mờ geh bơta gơbàn jroă mhar rlau.

Dơ̆ 3 là ală bơta gơ rềng tus ală kòp mùl geh tàm să bè kòp gơguh huyết áp, leh, ờ tơl mhàm; tơngai cau kòp gam geh bun, do là tơngai digơlan lơh gơguh khà gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai bơh 3 tus 4 dơ̆. Bác sĩ chuyên khoa 1 Nguyễn Thị Minh Hải, khoa Glocom, as sồt tàm dơlam mat, Hìu sơnơm mat càr Dăk Lăk pà git: “Geh dùl broă kuơmàng hơ̆ là cau kòp sền ờ loh, sền ală njrang mpồng pơ nềt ờ song, rơ kuet rơ kue halà sền akhar den gơ tàm tơrgùm wơl, dềt wơl halà tam gơl dà màu. Tŭ geh ală tềl tơnggŏ do den pal lòt kham mơ. Ală tềl tơnggŏ hơ̆ ờ di là nền nòn là cau kòp gơtìp jơnau ờ niam tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai tàm tăp klồng mat mơya ală tềl tơnggŏ do là kuơmàng ngan nàng cau kòp lòt kham mờ git gŏ kòp gờñ den broă sơm kòp geh cồng nha rlau”.

Kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai ờ huan ngan geh tềl tơnggŏ kòp, ngan là tơngai sơn rờp cau kòp ờ geh khat dùl tềl tơnggŏ lơi nàng đơs lài he in là he neh gơbàn kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai. Jơh ală cau kòp tài ờ gròi sền, sền ờ sơp den tàng tus tŭ git gŏ kòp den neh tàm tơngai jơla, mat sền ờ loh tai, sền gơ lơh ờ niam, halà roh tơn rùp hin.. Tŭ klồng mat neh gơtìp aniai lơh gơbàn bơta kal ke ngan sơm, lơh gơ rềng uă ngan tus pràn kơldang să jan, bơta niam rài kis bơh cau kòp dê mờ gam là bơta àñ ơnòng kơn jơ̆ bè priă jền, mpồl bơtiàn. Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải pà git tai: “Kòp đồm sơdàng là kòp jŏ nam den tàng broă sơm ală jơnau ờ niam gơ lời wơl tềng mat là dùl broă jŏ jòng ngan mờ pal geh tŭ tơngai jŏ jòng den hơ̆ sồng lơh geh cồng nha niam ai cau kòp in mờ gơ jat bal mờ hơ̆ là cau kòp pal sơm jŏ jòng sùm khà sơdàng tàm mhàm, pơgồp bơnah dong ală kòp tềng mat geh sền gròi niam rlau.”

Nàng rơcang sơndră ală bơta aniai tềng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh gơlik den bol he pal lơh jat niam broă sơm kòp đồm sơdàng bè broă hùc sơnơm, broă sàu sa mờ broă tàp pràn să jan; pal git gŏ mờ sơm niam ală kòp gơ jat bal bè gơguh huyết áp, ờ niam tơngi mhàm, pal geh broă sàu sa ơm rlô să dipal, ờ huan ñô ơlak bièr, chu jràu,... Mờ bơta kuơmàng ngan rlau jơh là pal kham mat jat tơngai pơrgon nàng di tŭ sơm ală bơta ờ niam ttàm mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai, ngan là kòp klồng mat tài bơh kòp đồm sơdàng lơh aniai. Gơ wèt mờ cau kòp đồm sơdàng tuýp 1 den pal kham jơ la ngan rlau jơh dơ̆ sơn rờp là tơnơ̆ 3 nam geh kham đal git là gơbàn kòp đồm sơdàng mờ jat tơngai pơrgon kham êt ngan rlau jơh 1 nam 1 dơ̆; Gơ wèt mờ cau kòp đồm sơdàng tuýp 2 den pal lòt kham dơ̆ sơn rờp tơn tŭ geh kham đal git gơbàn kòp đồm sơdàng mờ kham jat tơngai pơrgon êt ngan rlau jơh 1 nam 1 dơ̆.

Klồng măt sơdàng là ală kòp klồng măt tài bơh kòp đồm sơdàng lơh gơtìp. Sơdàng gơguh uă ha là ờ ring niam là bơta tờm lơh aniai tus mờ klồng măt. Bơta tờm là tài bơta gơlik geh ală gùng mhàm pa, ni sơna lơh gơlik mhàm tàm dơlam măt, bơcah klồng măt, mờ lơh gơtìp sồt tềng hoàng điểm, lơh aniai tus mờ bơta sền loh tàm gùl măt. Di lah ờ sơm kòp ha là sơm kòp jơla tŭ kòp klồng măt sơdàng neh tàm tơngai jroă den di gơlan lơh gơtìp jơngo măt. Dơ̆ lùp tơnơ̆ do bơh cau ai tơngit jơnau đơs Việt Nam mờ bác sĩ Nguyễn Thái Hà, Kuang atbồ hìu sơnơm Măt càr Dăk Lăk geh hơ ờ uă bơta gơrềng bal tus mờ kòp klồng măt sơdàng.

Ơ bác sĩ, kòp klồng sơdàng ờ geh tơngŏ loh làng, bè hơ̆ cau kòp lơh bè lơi nàng git să tờm gơtìp kòp klồng măt sơdàng?

Bác sĩ Nguyễn Thái Hà: “Kòp klồng măt sơdàng là dùl bơta kòp tàm dơlam măt, tơnơ̆ mờ 5 nam cau kòp gơtìp klồng măt sơdàng den geh tơngŏ bơh kòp klồng măt sơdàng. Tŭ cau kòp neh tơngŏ kòp klồng măt sơdàng den măt sền ờ loh, cau kòp sền ờ loh, sền tam gơl rùp, ờ loh, tŭ do cau kòp pal tus kham mờ bác sĩ gah sơm kòp măt nàng geh kham mờ sền klồng măt gơtìp kòp, klồng măt sơdàng gờñ nàng sơm kòp di tŭ”.

Ơ bác sĩ, dan bác sĩ pà git tài bè lơi kòp đồm sơdàng lơh gơtìp kòp tàm klồng măt? Bơta tơngŏ bơh kòp bè lơi?

Bác sĩ Nguyễn Thái Hà: “Kòp klồng măt sơdàng là dùl bơta kòp tàm dơlam gơrềng tus mờ ală sồt tàm gùng mhàm dềt tàm măt, tàm hơ̆ geh ală gùng mhàm dềt tàm klồng măt mờ lơh gơtìp ờ tơl oxy tàm ală klồng măt, den tàng lơh gơguh ală gùng mhàm pa tềng klồng măt mờ ală gùng mhàm pa do ƀuơn ngan bơcah, lơh gơtìp gơlik mhàm tàm klồng măt mờ tơnơ̆ mờ tŭ ală gùng mhàm pa gơlik mhàm, lơh gơtìp ală che mhàm gơduĭ mờ lơh as sồt gơpồ klồng măt. Mờ bơta dŭt ndơl bơh kòp klồng măt sơdàng là gơlik mhàm tềng klồng măt mờ lơh gơpồ poăc tềng bơdìh klồng măt”.

Bè hơ̆ là cau kòp klồng măt sơdàng gơtìp jơngo măt. Bè hơ̆ gơtùi reh jơngo măt lah ờ ơ bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Thái Hà: “Tàm cau kòp mờ gơtìp kòp đồm sơdàng den khà cau gơtìp jơngo măt geh mờ khà uă rơlao mờ gơtìp gờñ rơlao, den tàng pal geh reh jơngo măt gờñ tàm cau kòp đồm sơdàng. Bơdìh hơ̆ tai, tŭ reh jơngo măt den gơtùi dong kờl bác sĩ sơm kòp đah măt sền gròi klồng măt bơh cau kòp đồm sơdàng nàng gŏ ală sồt gờñ mờ sơm kòp di tŭ cau kòp in”.

Ơ bác sĩ, broă lơh geh cồng nha ngan nàng tơmù bơta tơngŏ kòp klồng măt sơdàng là bè lơi?

Bác sĩ Nguyễn Thái Hà: “Kòp klồng măt sơdàng là kòp tàm dơlam, den tàng cau kòp pal lơh jăt broă sơm kòp tàm gơlam măt bè sơdàng jăt jơnau bơto sồr bơh bác sĩ nội khoa bè sơnơm kung bè broă sào sa, sền gròi sơdàng tàm mhàm niam den geh gơmù bơta gơtìp uă ngan gơwèt mờ kòp klồng măt sơdàng. Bơdìh hơ̆ tai, pal pơgồp bal mờ bác sĩ nhãn khoa nàng gròi sền kòp đồm sơdàng gờñ, kuơ màng là tàm tŭ tơnơ̆ mờ 5 nam tŭ gơtìp kòp nàng gŏ să tờm gơtìp kòp tềng klồng măt ha là ờ nàng kơrian bơta gơguh bơh kòp nàng gàr wơl bơta loh măt cau kòp in”.

Ơi, dan ưn ngài bác sĩ!

Cau mblàng K’ Duẩn- Ndong Brawl