VOV4.K’ho-Dà Yoan là bơta phan bơna kuơmàng ngan bơh jơi bơtiàn dê, tơnggo\ bơta niam huềng nùs cau Việt Nam dê. Ală anih yal tơnggi\t jơnau mpồl bơtiàn đơs bal, pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp đơs is geh gơnoar broă kuơmàng ngan tàm broă mblàng yal mờ lơh uă tai bơta song niam bơh Dà Yoan dê tài bơh tơl jơnau đơs, tơl jơnau cih bơh ală cau lơh [ău ndrờm geh bơta lơh gơ rề uă tus mờ cau iat cau sền. Do kung là tơngume jơnau cih “Sền gàr bơta song niam bơh Dà Yoan dê tàm anih pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp” mờ Phương Thuý, cau lơh [ău dê kờn pơyua tus mờ làng bol bal mờ gơ\p bơyô in.

Là dùl nă cau lơh [ău lài do neh geh tu\ lơh broă tàm Anih jơnau đơs Việt Nam, tu\ neh rlau 70 sơnam, ồng Nguyễn Đình Thanh, kung gam là cau iat, cau sền mờng quèng ngan bơh ală jơnau pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp dê. Ồng kung là dùl nă cau geh uă tă pơgồp jơnau đơs bè broă ngui akhar cih jơnau đơs bơh tơl nă cau pờ tơlik jơnau đơs, cau sền sơ wì jơnau dê. Jăt ồng đơs, tàm anih pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp tu\ do, bàr pe nă cau ai tơngi\t jơnau, cau sền sơ wì jơnau neh đơs ală bơta mờ he ờ gơtùi wa\, halà ờ gi\t. Bal mờ hơ\, tu\ pờ tàm anih pờ tơlik jơnau đơs, geh cau đơs mhar gơlam tus đơs ờ loh jơnau, đơs tìs jơnau, jơngkah jơnau, ờ hềt kơlôi tus jơnau tơl khà kờn pal geh…Ồng Nguyễn Đình Thanh, đơs là: Dà Yoan là uă ngan, mìng kờn pal đơs di, đơs loh jơnau đơs bơh he dê neh là bơta kuơ màng ngan, pleh ngui jơnau lơgar ndai ờ di tu\, ờ di anih, lơh gơlik bơta ờ niam:

“Jơnau sồr pal đơs di là lài ngan, tơnơ\ hơ\ sồng đơs niam. Geh dùl bơta geh ngan là ờ gi\t wa\ mơya kung đơs “yếu điểm- bơta kuơmàng” ờ di là “điểm yếu- bơta ờ pràn jak”; “cứu cánh- dong kờl” ờ di là cứu vãn- dong klàs; neh là “đặc thù- bơta is rơmis” den là neh is gơ dê…Đơs jơngkah sùm, tìs mờ gơtìp wih gơtìp wơl. “Ùr pơgru neh lơh uă ngan đồ dùng học tập- phan ngui bơsram mờ giáo cụ trực quan- phan ngui nàng bơto bơsram”, mơya “giáo cụ trực quan” gơ neh là phan ngui bơto bơsram, geh mblàng bơh dà Hán gơ gơs dà Yoan. Tu\ do, cau bơceh pa, đơs hơ\ là jơnau đơs bơtàu tơnguh mơya kung ờ go\ di lơh gơ ờ niam te\. Ală cau ai tơngi\t jơnau, kuang bàng đơng lam pal gi\t wa\ jrô geh jơnau hơ\”.

Bơta bơtàu tơnguh pràn kơldang bơh ală gah lơh [ău dê neh lơh tus jơnau đơs Dà Yoan gơ gơs li la rlau, cèng nhơm tă bơh rài kis pa tu\ do dê. Khà akhar bơtơl bơh boh bơr ờs mờng pah ngai neh geh sră [ău đơs sùm mờ yal wơl di tu\. Jat Tiến sĩ Phạm Văn Tình, lơh broă tàm Viện từ điển học mờ Bách khoa thư Việt Nam den tàm 20 nam rềp ndo, geh pơgăp bơh 4000 tus 5000 jơnau dà Mỹ pa gơmu\t tàm ală jơnau đơs dà Yoan. Bè hơ\, broă bơtơl, tam gơl pa là jơnau kờn pal geh ngan ngồn, kờn sền gàr bơta bơtàu tơnguh bơh jơnau đơs dê jat tàm ală jơnau đơs neh geh lài, lơh ai dà Yoan in sơlơ uă tai mơya kung gam gàr geh bơta is mờ niam bơne\ bơh gơ dê:

“Dilah sền ngac den bol he sền go\ là he neh bơtờp ală broă lơh, jơnau đơs mờ lài do ờ go\ đơs, ờ go\ ngui. A` đơs ngan là tu\ do tus tàm tơl hìu den broă bơka, hìu đam, rài kis, phan ngui soh bơh bol he dê neh bơtờp đòm jat bơh cau tiah đah mat tơngai mu\t plai ù dê uă ngan. Den tàng ală bơta lơi niam cau dê, là dipal, là jak chài, lơh rơ\ ru tai rài kis bơh bol he dê den là ờ go\ kơlôi ir. Kơrwat, àu mpha ves đơs pơnyơu là bè hơ\ den ờ chài mblàng gơlik bơta lơi. Ală akhar jơnau đơs tu\ do geh ngui pal geh bơta tam gơl mờ rài kis bal jơnau hơ\ là ờ geh bơta lơi”.

Tàm anih pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp, jơnau đơs geh gơnoar broă lam gùng mờ lơh gơlik bơta gơkờn tus mờ cau iat cau sền in. Tu\ do, tàm ală anih pờ tơlik jơnau đơs mờ sơnio rùp ngai sơlơ geh uă săp đơs tàm anih pờ tơlik jơnau đơs, bal mờ jơnau kơ\p kờn lơh geh bơta song niam, ngan là ală jơnau [ău geh cih mờ ku\p rùp tàm tiah hơ\ tơn. Tiến sĩ Vũ Thị Sao Chi, kuang jat jơng atbồ Mpồl sền sơ wì jơnau atbồ Pang bău Ngôn ngữ, di Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, đơs là: Ală jơnau sồr bè jơnau cih mờ akhar cih tơngo\ bè tàm sră pơ àr, tàm sră mblàng dà Yoan pal geh sền là dipal dà Yoan. Den tàng bulah là cau geh bơta mờng quèng đơs jat săp đơs bơh ù tiah [òn lơgar lơi dê den tu\ neh là dùl nă cau pờ tơlik jơnau đơs, cau sền sơ wì jơnau bơh ală anih pờ tơlik jơnau đơs, sơnio rùp dà lơgar dê kung pal tam gơl đơs jat săp đơs bal:

“Pờ tơlik jơnau đơs, sơnio rùp bơh dà lơgar dê pal wèt tus jơnau đơs gùt làng bol, kuơmàng là ală jơnau đơs pờ tơlik kuơmàng bè jơnau tơngi\t den ngan ngồn pal là dà Yoan gùt làng bol. Gơ\ là jơnau đơs dipal ngan rlau jơh, pơgồp bal ală jơnau niam ngan rlau jơh bơh Dà Yoan dê tàm jơh bal 3 tiah tàm gùt lơgar. Ngan là dilah jat tàm bơta geh ngan jơnau đơs den săp đơs bơh cau Tiah đah tô dà lơgar dê geh uă jơnau dipal rlau pơndrờm mờ săp đơs bơh cau tiah tàm gùl lơgar mờ tiah đah jum dà lơgar dê. Mơya, tàm hơ\ kung geh bàr pe jơnau ờ hềt dipal bè đơs akhar tr mờ ch mờ bàr pe ù tiah [òn lơgar den đơs akhar hơ\ là loh ngan den loh làng pal dờp đòm jat ală jơnau hơ\”.

Dà Yoan là jơnau đơs tơrgùm bal tàm uă jơnau đơs. Cih di, đơs di loh dà Yoan tàm anih pờ tơlik jơnau đơs, sơnio rùp đơs is mờ ală anih yal tơngi\t jơnau mpồl bơtiàn đơs bal là gùng lòt nàng sră [ău tus rềp rlau mờ cau iat cau sền mờ kung là broă nàng pơgồp bơnah sền gàr bơta song niam bơh dà Yoan dê. Jơnau hơ\ mìng gơtùi lơh geh tu\ tơl nă cau lơh [ău sùm geh jơnau gi\t wa\ đơs mờ cih pal di ngan, song ngan, bơceh pa ngan dà đơs mè deh!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến