VOV4.M’nông: Tâm rnôk dăch aơ, ta n’gor Gialai le\ geh âk rơh tup rnon đah rnoh bar pe jât rmen pră. Yor mô to\ng g^t vât n’hanh an nău knơm mô di ntu\k, du\t âk [on lan le\ tup ta nău jêr jo\t rnôk njoăl tieu, cà phê tâm ntu\k tăch rvăt.ntu\k  kan công an le\ âk tơ\ ua\nh nđôi, yơn lah, ê ho\ geh nău kan geh rmal răng dăng

          Wa Hà Văn Tư, ta thị trấn Đak Đoa, nkuâl Đak Đoa an g^t, lôch bar pe năm klêh tiêu mbro, rnăk păng rgum ntêm geh 2 tấn tiêu n’hanh bơi 9 tấn cà phê rnglăy, rnoh khlay bơi 700 rkeh prăk. Le\ rngôch rnoh tiêu n’hanh cà phê dja păng ndjôt njuăl ta ntu\k rvăt Nguyệt Tỉnh, tă bah wa Nguyễn Thị Nguyệt gu\ ta thôn Hà Lòng 2, xã K’Dang, nkuâl Đak Đoa [ư tơm. Lah ntu\k way bên, nsing nơm nsum jêng rnôk kí njuăl păng dơn ma săm[u\t nchih ti mô lah săm[u\t jao dơn ndơ tăch tă bah wa Nguyệt kí dơn dơm, hôm rnoh ndơ lôch nê wa Nguyệt do\ng moh ndơ [ư ri păng mô dơi g^t. Tât rnôk ntu\k rvăt Nguyệt Tỉnh mbơh tu\p rnon, le\ ma rnăk tu\p tâm nău dâk gânga yor le\ rngôch ndơ geh [ư luh rgum geh bah ri aơ nơh roh dơm. Wa Hà Văn Tư, lah:

            “Geh rnôk he an bu manh ndơ tăch mô lah he tăch ndơ hôm yơn he nha an bu manh prăk gay khân păng [ư đo\ng. Du\t nsing nơm hôm, nơm tât rnoh he jao le\ drăp ndơ geh klêh donh bah he ăp năm an păng mô geh nău klach rvê. Ngăn ma lah, nău mha êng ta nkual jru ngai kơt aơ ri nău g^t pháp luật hôm đêt, jêng geh rnôk so\k nău nsing nơm lah tơm khlay dơm.”

            Nău nkoch nsing nơm dơi rdâk njêng ma nău m^n rvê dơm n’hanh ăp trôm blo\ng pháp lý tâm nău manh, kí njuăl ndơ tuch tăm dơi nkah tay tâm ăp rơh tu\p rnon mhe aơ ta Gia Lai. Ăp săm[u\t nchih rnon nchih ma ti mô lah ăp hoá đơn kí njuăl ndơ tuch tăm mô quy định kloh na nê| nău “kí njuăl” nha dơi an do\ng lam hvi đo\ng. Doanh nghiệp lôch rnôk geh dơn ndơ tuch tăm bah [on lan, nha dah ro\ng so\k do\ng êng ma mô geh du ntil ndơ châp đă êng [a [a\. Bah meng nê, ăp drăp ndơ geh têh kuâng bah doanh nghiệp [ư nu^h [on lan dơh nsing nơm, jao an drăp ndơ ma mô m^n tât rmoh rman. Wa Dương Văn Chung, ta thôn Hà Lòng 2, xã K’Dang, ký njuăl 15 tấn cà phê rnglăy ta ntu\k tăch rvăt Nguyệt Tỉnh lôch nê mô hôm dơi so\k tay rnôk ntu\k tăch rvăt dja tu\p rnon, m^n lah, ân geh quy định kloh rvoah n’hanh lhăt lơn mpeh nău kí njuăl cà phê- ndơ tuch tăm gay doanh nghiệp mô dơi dah ro\ng so\k ndơ bah nu^h [on lan hăn tăch rgâl. Nkre ma, nhih pah kan dơi kan ân ơm ndơ\ luh nău way mât uănh đah ăp ntu\k tăch rvăt ndơ tuch tăm dơi pơk luh êng du trong lêng lang. Mô dơi m[ơk lêng kơt a[aơ gay doanh nghiệp dah ro\ng kan, tăch rgâl lôch nê nde tâm nău blo\ng nê geh doanh nghiệp nde. Gâp u\ch ro\ng, pháp luật phâm [ư m^n uănh geh trong mât lhăt nê nơh gay jêh aơ tay rgâl, an nu^h [on lan geh kí njuăl ri đăp mpăn nuih n’hâm, lah kơt aơ ri khuch khat roh huach bah nu^h [on lan du\t têh”.

            Tâm ban kơt âk tơ\ tu\p rnon ntơm nơh ta Tây Nguyên đo\ng, ndơ [ư jêng gay ma ăp rơh tu\p rnon mhe aơ ta Gia Lai têh lơn, nê lah an manh prăk bah dih. Geh nău hưp yor deh prăk kon âk, jêng nu^h [on lan mô klach nău tât rmoh rman an manh prăk, mô lah tăch ndơ tuch tăm lôch nê an doanh nghiệp manh gay joi sa deh prăk kon. Nău  tih ta ntu\k tăch rvăt Nguyệt Tỉnh geh tâm ton, tăch 10 tấn cà phê rnglăy yơn mô so\k prăk d^l ma an manh tay tât năm bah kơi ri rgâl 13- 15 tấn. Hôm lah an manh prăk măt ri deh prăk kon  ăp năm bah năp lah 3-5%/khay yơn lơn ma jo\ bah kơi, deh prăk kon lơn ma ntrôl hao, r^ng 6- 9%/khay. Lơn lah, gay rgum dơi prăk, doanh nghiệp ntrôl deh prăk kon hao tât 3%/nar, jêng lah 21% ăp pơh. Nău mbơi hô bah an manh deh prăk kon âk le\ [ư wâr măt âk nu^h [on lan. Du đêt nu^h wơi tât rnoh, bol ma g^t ntu\k tăch rvăt Nguyệt Tỉnh tă tu\p rnon ta Dak Lak, nchuăt du tât Gia Lai tăch rgâl yơn nha an manh đo\ng. wa Dương Văn Hoà, ta thôn Hà Lòng 2, xã K’Dang an ntu\k tăch rvăt Nguyệt Tỉnh an manh rnoh âk 6 tấn tiêu n’hanh 15 tấn cà phê, rnoh khlay bơi 1 rmen 700 rkeh prăk lah:

            “Uănh nsum he ân m^n uănh na nê| lơn đo\ng lah hôm kơt aơ ri nu^h [on lan roh huach du\t âk, hôm âk nu^h [on lan geh roh huach đo\ng. Lôch nău tât dja, ăp gưl n’gâng kan, nhih pah kan dơi kan ân nkra n’hanh rmal ân du\t lhăt, gay der jêh aơ tay geh tay nău tât kơt aơ đo\ng”.

            Nău tu\p rnon bah bar doanh nghiệp Nguyệt Tỉnh (nkuâl Đak Đoa) n’hanh Kỳ- Niềm (nkuâl Ia Grai) geh tâm ban kơt ăp rơh tu\p rnon mhe aơ ta n’gor Gia Lai n’hanh Tây Nguyên đo\ng. Tơm doanh nghiệp lor hăn êng tât nhih pah kan dơi kan mbơh tu\p rnon mô di nchuăt du mô lah luh bah ntu\k gu\. Trong [ư dja kơl an doanh nghiệp mô dơn mô geh lah phong ma hôm geh ntu\k der dôih rnon lah nhih pah kan UBND xã mô lah Công an nkuâl tâm rnôk ôp uănh, ntro\ng năl nău tih đo\ng. Ta du ntu\k đăp mpăn, tơm doanh nghiệp mbra mô dât ndăn hăn mbơh n’hanh m^n rvê, ndơ\ luh trong trok rnon đo\ng. wa Nguyễn Thị Nguyệt, Giám đốc doanh nghiệp Nguyệt Tỉnh, lah mpeh nkô| nău tu\p rnon n’hanh trong [ư trok rnon:

            “Mô hôm geh prăk đo\ng ri gâp hăn manh deh prăk kon 3 rêl/nar (3%/du nar). Manh nu^h dja trok an nu^h ri, lôch nê manh cà phê bah nu^h dja trok an nu^h êng [a [a\. Kêng du\t mô hôm geh prăk đo\ng ôh, mô hôm dơi manh tay đo\ng ri gâp hao mbơh n’gâng kan [ư sa geh roh rui. A[aơ mô hôm deh prăk kon đo\ng ri [ư nha dơi trok rnon đo\ng, a[aơ ma kơp deh prăk kon ri gâp mô hôm dơi trok đo\ng”.

            Mô ho\ g^t, nău mbơh tu\p rnon bah doanh nghiệp Nguyệt Tỉnh n’hanh Kỳ Niềm ta Gia Lai geh ngăn g^t lah trong [ư gay ma pit in drăp ndơ [on lan dơm. Yor t^ng nău lah bah nu^h [on lan, bar pe nar bah năp nơh lôch rnôk mbơh tu\p rnon, nu^h tơm doanh nghiệp nơm hăn ndeh rdeng ndơ tât t^ng rnăk [on lan, do\ng ăp nău nsu\k nsôi nju\ng rnhôt, joi ăp trong gay manh, kí njuăl mô lah rvăt tiêu, cà phê. Yơn lôch rnôk mbơh tu\p rnon, kho prăp ndơ bah doanh nghiệp dja su\ng dơm, cà phê n’hanh tiêu bah nu^h [on lan le\ mô geh nar ma mpăr roh

            N’hanh tâm rnôk doanh nghiệp- nu^h rnon mbra dơi thơ lvơ mbơh n’hanh m^n joi trong trok rnon ri nu^h tơm rnon- ăp nu^h [on lan hôm mô đăp gu\ đăp dâk. Khân păng mô hôm geh trong êng [a [a\ lah mbơh ngăn nău lư bah nhih pah kan dơi kan n’hanh kâp ăp nău ton trok rnon jêng ngăn ngăn. Yơn lah, ho\ bơi 10 năm aơ kơp ntơm bah rnôk tu\p rnon ta ăp ntu\k tăch rvăt cà phê- ndơ tuch tăm rêng hvi lam Tây Nguyên, kơt lah mô lăng geh nu^h i dơi ôp tay rnon bah he. Tâm ban kơt mô ho\ saơ rơh phat dôih dơi pơk luh gay kơl ôp rnon an nu^h [on lan. Ăp trôm blo\ng pháp lý tâm trong kí njuăl cà phê- ndơ tuch tăm nha hôm ta nê, nău kan an manh deh prăk kon âk nha m[ui t^ng n’hanh ăp rơh tu\p rnon nha geh tay đo\ng, têk nkre đah hang rhiăng, hang rbăn nu^h [on lan dâk sru\ng gâng./.

Nu^h rblang: Điểu Thân