VOV4.M’nông - Nău mih dak buk băm jo\ jong [ư mô ueh ntuk gu\ rêh yor rnoh dak bâh ăp ntu\k mât kuaih ndok, ntu\k ngâr dak, nkre lah ăch, ndok săk kh^t so meo. Aơ lah nău dơh nơih gay ma ăp ntil kaman ntoh luh n’hanh [ư jêng nău ji.

        Jêh geh dak lip, ntu\k ntô gu\ âm n’hôl [ô, du đêt nău kop ji way mâp lah:

      Ji ndul djroh, ntưp kaman trong proch:

Yor nu\ih [on lan do\ng dak geh n’hôl [ô, ndơ sa ntưp kaman jêng dơh geh ji ndul djroh, mô ueh trong proch. Ăp nău ji kơt ji ndul djroh, ji ndul ntêng, kaman [ư duh săk, kh^h ndơ sa yor ăp ntil kaman (E.coli, Campylobacter...). ăp nău ji bôk năp kơt ji ndul, ji ndul djroh ngăch... ji ndul djroh dơh ntưp bah nu\ih aơ tât nu\ih êng yor pah đah dak ăch chrach bah nu\ih ji. Ăp ntil ji aơ lah mô g^t ơm, geh trong săm, nkhah êng ơm mbra geh ntưp jêng srê.

      Kop duh rtoh trong mham:

Ntu\k ntô gu\ âm n’^t bêh, dak nkân lah dơh an măch hun hao, yor ne\ kop duh rtoh trong mham du\t dơh geh. Kop ji du\t dơh ntưp n’hanh ntoh ta lam hvi. Yan mih phut sial ăp năm nkre lah rnôk srê kop duh rtoh trong mham ta âk ntu\k. Gay njrăng n’gang kop ji, ăp jay an jăng lơi ntu\k deh bah măch, koaih jăng ăp ndơ n’gâr dak nkân, nkh^t lơi tu dak. Mât kloh ueh ngih wâl n’hanh ju\m dăr ntu\k gu\ kloh ueh mô an dak nkân ntu\k deh an măch.

      Siăk lơh n’hanh ji trong n’hâm

Ăp nar mih jo\ jông du\t dơh [ư hao âk ăp nău ji trong n’hâm. Nu\ih way mâp ngăn lah nu\ih ranh, kon se n’hanh nu\ih geh ăp nău ji ơm mpeh trong n’hâm. Kop ji way mâp ngăn lah trong mlong dơ\, siăk lơh. Lah mô dơi săm bah n’hanh geh trong mât uănh ndơ sa kah ueh jêng rgâl ji ryông klơm soh, ji klơm soh [ư jêr săm.

Ăp nău ji trong ntưp ji trong n’hâm lah: ji mlong dơ\ rnôk loăn ndơ sa, ji uh mlong dơ\, duh, khar dơ\, siăk, hor muh, jêr nsôr. Rnôk măp ăp nău ji  mhe nkoch, ăp nu\ih an hăn khăm gay săm, dêr rgâl nău ji hô.

       Ji măt chăng

Ji măt chăng lah nău ji way mâp n’ăp ta nu\ih têh n’hanh kon se. Kop ji dơh ntoh jêng srê ta ăp ntu\k ma nău răk, dak kloh mô đăp mpăn. Tâm yan mih dak lip, trôk nar n’^t dơh an kaman hun hao, nkre ma ne\ nău do\ng dak ntu geh m’â. Aơ lah ăp nkô| nău [ư rnoh nu\ih ntưp nău ji măt chăng hao âk tâm yan mih dak lip.

      Ăp nău ji ta ntô

Jêh yan mih, yor nu nău răk mô ueh, ntu\k ntô gu\ âm, tu tơm dak geh n’hôl [ô n’hanh geh âk kaman [ư kop ji. Du đêt nău ji ta ntô way mâp yan mih kơt: chiăt rpăk nglău jâng, nglău ty, ok eh, môr jâng rsau, kuh, rlaih, bu bi sa jâng (yor ntil kaman [ư), chiăt, eh…

      Viêm gan E (lah ji klơm)

Viêm gan E lah nău ji ntưp tă bah ndơ sa, dak ngêt. Tâm yan mih dak lip, ndok nja, dak m’â lir lar geh ăp ntil kaman [ư kop ji, tâm ne\ geh kaman [ư ji klơm.

      Ji duh êr ntô

Ji duh êr ntu rtoh luh măt jêh dak lip yor kaman Leptospira [ư, geh tât đah dak cho bah ăp ntil đe geh ji Leptospira. Tâm mih n’hânh jêh mih, lah trăm săk, jâng ty jo\ tâm dak ri kaman Leptospira du\t dơh lăp tâm ntô, tâm săk n’hanh [ư kop ji.

      Trong rchăng kop srê tâm n’hanh jêh mih dak lip

Jêh rnôk geh dak băm, nu\ih [on ân [ư t^ng ăp trong rchăng n’gang ntoh kop srê:

- Răk ngêt sa: [ư t^ng ngêt duh, sa s^n, đăp mpăn ndơ sông sa, [a [ơ rao ty, jâng đah xa [u.

- Răk kloh ueh dak do\ng: {ư t^ng rao bể dak, ntu dak, ndơ n’gâr dak n’hanh do\ng ăp dak si kơt cloramin B mô lah Aquatabs gay rao dak do\ng an ngêt dak n’hanh u\m pih ndơ.

- Đăp mpăn răk kloh ueh ntu\k ntô gu\ âm: {ư t^ng nău way dak rhoăt [ư kloh ueh ntu\k ntô tât ta ne\, rwach rgum ndơ, ndok nja, răk ju\m dăr nkual jay gu\; puh dak si mkra ntu\k ntô gu\ âm gay rchăng n’gang ntoh luh nău kop ji.

- Mât kloh ueh săk, do\ng ndoh ndơ rgum n’gang tâm rnôk răk ntu\k ntô gu\ âm, dêr mâp pah đah ntu\k kop ji.

- Rnôk geh nău ntưp kop ji ân tât dil ngih dak si gay khăm n’hanh săm. Tâm rgop ueh đah n’gâng kan dak si gay ơm saơ n’hanh nking n’gang ăp nău ji ntưp rêng kơt ji ndul djroh, ji măt chăng, ji trong n’hâm, bu bi sa jâng, siăk, lơn lah ân njrăng ji ndul djroh, ji ndul ntêng, kaman [ư duh săk…

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja