VOV4.M’nông -  Tây Nguyên dôl lăp tâm rnôk bri duh nar, đah nau vay tât lah, ôi n’ik, di\ng nar duh, nau duh n’hanh n’ik tâm du nar [ư tâm rgâl ndal. Brih trôk nar rgâl ndal [ư mô ueh tât n’hâm soan kon nu\ih, n’hao nau mâp nau ji đah âk nu\ih mô dăng châl. Nau tât bah trôk nar kơt aơ lah nau nơih âk kman hao âk n’hanh ntưp ngăch, kơt lah ăp nau ji kơt ji mlông ko, ji klơm soh, nuh lơh, djoh, rtoh luh, rubella, rtoh luh dak…Nkô| trăch  N’hâm soan-Nau rêh nar aơ nai dak si Chuyên khoa cấp 2 Lê Vũ Thức-Kruanh Khoa Nhi, Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum nkah tât ăp nau njrăng n’gang rnok bri duh nar, kơl kônh wa geh tay nau gi\t gay n’hao ueh ân n’hâm soan, rdâng đah nau ji.

Lor ma  djăt nau tâm nchră bah Phóng viên nkô| trăch đah Nai dak si Chuyên khoa cấp Lê Vũ Thức-Kruanh Khoa Nhi, Ngih dak si Đa Khoa n’gor Kon Tum mpeh ăp nau njrăng nau ji rnôk bri duh nar, jă kônh wa djăt nau nchih nkoch tât nau ji tât mlông ko ta kon se, nau ji vay mâp ngăn ta Tây Nguyên.

Ho\ âk nar ma  aơ, ur sai Nô Nguyễn Văn Thịnh, Nguyễn Thị Việt ta Plei Iẹc, xã Bờ Y, nkuăl Ngọc Hồi, n’gor Kon Tum mô đăp bi\ch, đăp sa. Tâm  nau nhi\m ho bah mon Nguyễn Thị Bảo Linh, yuh Việt nkra leng kon, nkre nkoch: Mon Bảo Linh mhe geh 2 khay deh, âk nar ma aơ mô gi\t păng nhi\m mro dơm. Ntôn lah bri duh nar ri mom mô đăp tâm săk, ur sai yuh gâm dak, ân n’ik  ngăn jêh ri mư u\m ân kon. Ko\ yu\ kon ma ur sai nô, yuh hôm rvăl mpih rhal mhe. Yơn lah, saơ nau rlơ ma nê, mom Bảo Linh lơn ma mô ueh tâm săk: “Gâp saơ kon gâp siăk, jêh ri lơn nar lơn siak ngăn, siăk lơn ma âk, geh ntu\k siak brâp n’ăp ma măt”.

Tâm nchră đah phung hên mpeh nau ji bah mon Nguyễn Thị Bảo Linh đah nai dak si Vũ Thị Phương Mai, Ngih dak si xã Đak Rơ Va, Nkuăl [on têh Kon Tum, nu\ih ho\  bơi tât 20 năm [ư nau kan tâm ngih dak si, ân git, âk nau tât lah yor mom geh ji tât klơm soh yor ji kăt. Nai dak si Vũ Thị Phương Mai ân gi\t, bri mih, nar ta Tây Nguyên, ôi n’ik, di\ng nar duh, kon se nơih ngăn ji tât trong so n’hâm. Ntơm du\t khay 3 tât bôk khay 5, rnoh kon se hăn tâm ngih dak si lơn ma âk. Nkô| nau yor nau rgâl ndal bah bri n’ik, duh nar [ư n’hao nau ji ta kon se, ma âk ngăn lah ji tât trong so\ n’hâm: ‘Rnôk tâm rgâl yan ri aơ lah nau nơih geh nau ji tât trong so\ n’hâm ndal, nau geh tât nuh lơh. Tal bôk năp lah sial, bri duh nar hô, ăp kon se mô geh mât chăm ân nsoh ao răm mông ôi, mô rao kloh săk jăn ko\ ê geh mât chăm ngăn”.

Mâp tay me kon yuh Nguyễn Thị Việt ta Khoa Nhi, Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum, phung hên dơi gi\t, mon Nguyễn Thị Bảo Linh geh nai dak si năl lah ji klơ soh n’hanh dôl rnôk săm. Kơt nau ji bah mom Bảo Linh, ta Khoa Nhi, ko\ dôl geh âk kon se dôl geh săm nau ji tât trong so n’hâm, kơt ji mlông ko, ji klơm soh.

N’ach uănh kon bu klô nơm lah Bùi Danh Tài, rlau du khay deh bi\ch lêt klơ ty me, nô Bùi Viết Chung, Bơ\ mom Tài, ân gi\t: Bôk năp saơ mom luh dak muh, siak đê| yor ri mô njrăng ngăn. Tât rnôk saơ nau ji mon lơn ma hô, leo tata ngih dak si ri nai dak si mbơh lah mom geh ji hôm lăp tâm mơr dơ\, n’hanh ji tât tâm klơm soh. Ndrel đah nau uch kon ngăch bah nai ji, nô Bùi Viết Chung ân gi\t, jêh aơ mât chăm kon mra ân ueh lơn n’hanh khoa học lơn: “Bah nau ho\ tă geh kơt nê ri ur sai gâp ko\ rhuăt nau gi\t kơt lah kon se hôm jê| ri gay mât ân duh răm tâm săk ân păng. Si\t ta ngih ri gay u\m ntuh nkre ân păng đo\ng, lah nsum nơm gay gam dak duh ân tâm di. Tal 2 đong lah mô dơi mpih ma quạt. Vay mât răm săk ân kon, gay uănh njrăng tât kon”.

Ti\ng ăp nai dak si Ngih dak si Đa Khoa n’gor Kon Tum, a[aơ ta Tây Nguyên dôl rgâl ntơm yan prăng jêng yan mih. Bri kơt aơ [ư n’hao nau ji ta kon se, ngăn lah tâm kon se ntơm 5 năm jur tâm dâng  geh nau châl mô dăng yor ri ma rdâng đah nau ji n’hanh nau dơi rdâng đah nau ji. Tâm rnôk rgâl yan, ăp nau ji tâm trong so\ n’hâm ta kon se âk yor âk nau ji, kman nơih lăp tâm săk kon se rnôk so\ n’hâm. Ăp nu\ih mbơ\, me gay mât chăm ân kon ân ueh, mât chăm ân kon nơm gay dơi rdâng đah nau ji.

            Ơ! A[aơ gay kônh wa n’hanh le\ băl mpôl g^t tay mpeh rchăng n’gang ji tâm rnôk trôk duh nar, kơt tâm rnôk bri trôk rgâl, nkô| trăch Săk soan đah nău rêh geh nău tâm nchră đah Nai dak si chuyên khoa gưl 2 Lê Vũ Thức-Kruanh Khoa nhi, Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum mpeh ăp trong rchăng n’gang nău ji.

Ơi nai dak si, Tây Nguyên dôl ntơm tâm lvang trôk nar duh r’ôl, êp rgâl yan, Nai dak si dơi an g^t mpeh nău geh kop ji tâm lvang aơ ơi wa.

Nai dak si Lê Vũ Thức: Tâm lvang rgâl yan lơn lah nkual Tây Nguyên ri trôk nar rgâl du\t âk, trôk nar ôi, klong nar kêng măng trôk nar tâm ntu\k ntô gu\ âm. Lơn lah lvang aơ trôk duh. Ăp nkô| nău [ư kop ji kơt vi sinh vật, kaman vi rus dơh hun hao yor ne\ lvang rgâl yan aơ ân njrăng yor du\t dơh geh ăp nău ji way mâp.

 Ơi nai dak si moh ăp ntil nău ji dơh mâp tâm lvang aơ ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Tâm lvang aơ ăp nău ji way ơm lah ăp nău ji mpeh trong n’hâm, ăp nău ji mpeh trong proch kơt ji ndul djroh. Rlău ma ne\ hôm du đêt nău ji tă bah trôk nar duh kơt lah lêt duh nar, nău ji ok bih ntô yor trôk nar r’ôl duh ir kon se luh dak rhal âk way  geh ji ka lơ ntô. Rlău ma ne\ ăp nău ji tâm tưp êng, kơt ji luh rplay chăng tâm săk, jâng ty mbung way mâp tâm yan aơ.

Nu\ih [on lan an moh ndơ [ư gay rchăng n’gang ji tâm lvang aơ ơi nai dak si ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Gay rchăng n’gang ji ri bôk năp an n’hao mpeh săk soan. Ân [ư nău rlu mpăn tâm di, an ngêt sa tong ăp ndơ kah, lơn lah trôk duh nar ân ngêt ntop âk dak. Tâm rnôk gu\ âm mô do\ng rpuh quạt mô lah máy điều hoà âk ir yor rnôk trôk nar duh tâm ntu\k ntô gu\ âm rgâl ndôt ndal ri săk he mô tâm di ri way geh ăp nău ji mpeh trong n’hâm. Rlău ma ne\ ăp nău ji mpeh trong proch đêt đo\ng lah mpeh yan duh phang aơ ri ndơ sông sa dơh geh r’iu, nău kloh ueh đăp mpăn ndơ lah nău ân nkoch gay rchăng n’gang tâm yan aơ.

Nu\ih dơh ntưp kop ji, khuch ngăn tâm lvang aơ lah kon se, nai dak si phâm geh nău lah mpeh ntưp ji bah kon se tâm lvang aơ ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Kon se ri săk, soan cho\l nău ji dơh mâp đah nău kop ji nkôp đah nu\ih têh. Yor r^ ăp nău ji way ơm tâm rgâl yan ri way mâp ta kon se. Kơt le\ nkoch ta bah lơ lah nău ji mpeh trong n’hâm kơt lah ji mblông dơ\, ji ryôk klơm soh. Jêh ăp nău ji mpeh trong proch kơt ji ndul djroh mô lah ji ndul ntêng. Rlău ma ne\ ăp nău ji tâm tưp êng yan duh phang aơ way mâp ne\ lah ji jâng ty mbung, ji rtoh luh rplay chăng tâm săk.

Ăp nu\ih me, nu\ih bơ\ le\ ndơ\ kon nơm tât khăm ta ntu\k nai dak si ơm đo\ng mô lah ăp nu\ih hôm e m^n thơ tha đah nău kop ji bah oh kon nơm ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Nkôp đah ăp năm bah năp nău g^t wât bah nu\ih [on lan dơi hao đêt oi. Ăp kon se du\t âk dơi ndơ\ hăn khăm ơm, n’hanh ngăch. Yơn lah geh âk kon se ta nkual jru ngai, ri hăn tât ngih dak si khăm mbăn lơn đah ăp kon se ta nkual [on têh.

Ơi nai dak si, geh trong gay ma rchăng n’gang tam du đêt nău ji kơt rtoh luh rplay chăng tâm săk, ăp nău ji trong n’hâm, ji ndul djroh… geh đo\ng ơi nai dak si ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Đah ăp nău ji tâm tưp tă bah trong proch, kơt lah ji ndul djroh, jâng ty mbung ri nău răk kloh ueh ngêt sa du\t lah khay. Nău do\ng tu tơm dak, nău đăp mpăn ndơ sa, nău rao ty di kloh, jêh ne\ nău do\ng ntu ăch chrach ueh kloh lah nău du\t khlay tâm nău rchăng n’gang ăp nău ji mpeh trong proch. Hôm đah ăp nău ji mpeh trong n’hâm, kơt lah ji mblông dơ\, ji klơm soh ri tâm lvang aơ, ngăn lah trôk nar duh rnôk hăn bah dih ân ndô đon gay dêr geh duh âk ir. Tal 2 rnôk do\ng rpuh quạt ri dêr do\ng quạt jo\, dêr quạt rpuh ta săk kon se. Do\ng máy điều hoà ri do\ng ta rnoh nđik di mơ, dêr nău ntoh mâp rgâl ndal nđik, kơt rnôk dôl gu\ ta jrô nđik hăn luh bah dih ri săk mô tâm u\ch dơh sroh nđik. Oh kon se tâm lvang aơ way luh rhal. Kon se geh sroh nđik bah dak rhal, yôr nê tâm lvang aơ ân nsoh kho ao n’hơ, ngăn lah ao lăp dak rhal gay dêr kon se sroh nđik rlơ\ tay tâm yan trôk nar duh aơ.

Nai dak si geh nău nt^m đă đo\ng đah ăp nu\ih rnôk saơ nơm mô lah nu\ih tâm rnăk wâl ntưp ji tâm lvang aơ ?

Nai dak si Lê Vũ Thức: Rnôk săk nơm mô lah nu\ih tâm rnăk wâl ntưp ăp nău ji aơ ri t^ng nău ma he geh trong mkra êng êng. Kơt lah ăp kon se geh ji ndul ri nău bôk năp an kon se ngêt dak to\ng ăp n’hanh an ngêt sa to\ng ăp. Lah dơi ri an ngêt dak Oresol, mpol di t^ng nău nt^m bah nai dak si an kon se ngêt lor rnôk hăn tât ngih dak si khăm ji. Hôm ăp nău ji mpeh trong n’hâm kơt kon se duh, ri he an nsoh kho ao n’hơ an kon se, an ngêt dak si bah duh gay dêr duh mprâm rhoăt jâng ty. Ăp nu\ih knu\ng siăk dơm, hôm e sa, pu toh ri he dơi do\ng ăp dak si n’ha đăp mpăn an kon se do\ng . Uănh nđôi tay, lah saơ kon se geh o\k r’ah lơn mô lah jêr nsôr lơn, geh nău mâp êng ri ân hăn tât ngih dak si ơm gay saơ ji n’hanh săm ơm. Rlău ma ne\ nău ji tâm tưp kơt rtoh luh rplay chăng tâm săk, jâng ty mbung kơt lah ri an uănh nkhah êng gay dêr tưp ăp kon se êng mô lah ăp nu\ih êng tâm rnăk wâl.

Dăn lah ueh nai dak si mpeh tâm nău ôp aơ !

BTV: H’Thi – Y Sưng