VOV4.M’nông - Kon se rnôk tât 5 năm, trng châl đah nau ji ê geh nâp ngăn, n’hâm chât mô dăng yor ri ma mâp âk nau ji tâm ntưp. Âk ngăn tâm rnoh nau ji a[aơ ê geh dak si dơi săm bah yor ri ma nau mra geh khi\t nu\ih âk. Yor ri, chuh n’gang lah nau ueh ngăn kơl kon se geh nau dơi rdâng đah nau ji.

Chuh n’gang lah nau do\ng dak si bah trong chuh mô lah ngêt, gay kơl an n’hâm soan njêng nau dơi châl đah nau ji tâm ntưp.

Năm 1985, N’gâng kan dak si ho\ ntru\nh nau kan chuh n’gang dak si pơk hvi tât ăp n’gor lam dak, [ư nau chuh n’gang dak si vắc-xin mô roh prăk ân kon se ntơm ê tât du khay tât 36 khay, bu ur bu\n n’hanh bu ur tâm năm deh kon, ntơm 15-35 năm. Bôk nau kan chuh n’gang geh rnê lah ngoai tâm ăp nau kan dak si leo tât nau săk ueh ngăn, ho\ mât chăm ân ma rkeh kon se mô geh nau ji mô lah khi\t yor nau ji ntưp. Ngăn lah, rnơm chuh n’gang, nau ji rtoh luh dak ho\ bah ngăn tâm lam ntur neh ntơm năm 1979. Việt Nam ko\ geh nau dơi bah nau ji rven ntơm 2000, hôm uốn ván tâm kon se mhe deh tâm năm 2005.

A[aơ geh 10 ntil vắc-xin geh chuh tâm bôk nau chuh n’gang pơk hvi gay njrăng nau ji: Viêm gan B, hiăn, bạch hầu, uốn ván, săk, rven, Viêm phổi n’hanh Viêm màng não mủ yor Hib, rtoh luh- Rubelle, viêm não Nhật Bản B. Êng nê  hôm du đê| nkuăl geh nau ji hôm geh do\ng vắc-xin njrăng ji ndul djroh đo\ng.

Ta n’gor Dak Lak, du năm geh nklăp 600.000 tơ\ chuh geh chuh tâm bôk nau kan pơk hvi. Ti\ng nau mbơh bah ntu\k kan dak si njrăn, âk năm aơ, rnơm [ư ueh nau kan mêt uănh jêh chuhg n’gang  ma rnoh chuh mro geh ueh ntơm 90% hao go\ lơ. Bol ma geh du đê| nu\ih mô ueh rnôk jêh chuh hio\ geh năn rklaih n’hanh mô geh nau khuch ân kon se./.

         Ăp nău njrăng rnôk ndơ\ kon se hăn chuh dak si

T^ng nău lah bah n’gâng kan dak si, le\ rngôch kon se rnôk deh an dơi chuh gay njrăng n’gang săk soan nơm n’hanh [on lan. Yơn lah gay lơi ir geh nău rlơn dak si jêh chuh, đăp mpăn an kon se, geh du đêt nu\ih mô chuh mô lah ndruch chuh. Nai dak si Trịnh Quang Trí, an g^t ăp nu\ih na nê| mô dơi chuh.

Kon se geh rlơn hô kơt rhoăt săk, brâp săk rlơn dak si ta rơh chuh bôk năp rnôk chuh ntil văccine ndrel rmôt.

- Kon se geh nău djuôr ăp ntil tâm săk (kơt djuôr n’hâm, djuôr trong mham, play nuih, leh, klơm...)

- Kon se dôl do\ng ăp ntil dak si geh tâm nău ntru\nh mô an chuh.

Ăp nu\ih aơ lah chuh mbra geh rlơn hô, nkri tât nău rêh bah kon se jêng an mô chuh. Hôm đah ăp kon se ntưp nău ji play nuih bah ndul me le\ dơi an rek ri ăp me bơ\ an ndơ\ kon se hăn chuh ta ăp ngih dak si to\ng ăp ndơ uănh nđôi jêh chuh gay đăp mpăn an kon se.

Nai dak si Trịnh Quang Trí, mbơh nt^m, me bơ\ an uănh nđôi gay ndruch chuh tâm ăp nău bah kơi aơ:

Kon se ntưp ăp nău ji hao ngăch, lơn lah ăp nău ji ntưp bih kaman.

- Kon se duh tâm ban mô lah rlău 37,5%C mô lah bah dâng 35,5độ C

- Kon se deh mô to\ng khay mô lah jâk bah dâng 2000g.

- Kon se dôl do\ng du đêt ntil dak si tâm nău ntru\nh ndruch nar chuh t^ng bôk nău kan chuh dak si văccine.

A[aơ, ta ăp Ngih dak si xă, phường [ư t^ng nău chuh dak si pơk hvi ăp pơh, ăp khay. Yor nê, ăp nu\ih kon se ndruch chuh rơh bôk năp, ân dơi chuh dil rnôk kon se le\ đăp mpăn săk soan.

Nai dak si Trịnh Quang Trí lah đah nău khlay hô kơt geh so ndrăng kăp ri bôl kon se ndruch nar chuh mô lah mô an chuh hôm e đa\ chuh văccine rchăng n’gang nău ji ndrăng dil n’hanh ân dơi uănh nđôi ăp ntu\k ngih dak si to\ng ăp ndơ.

Hôm tâm ăp nău kơt kon se geh ji ndul djroh đêt, siăk, kop duh ma mô duh; kon se brêt têh; kon se chiăt bah năp ne\ yơn mô geh nău ntoh lư êng… ri me bơ\ ndơ\ kon se hăn chuh di nar.

Le\ rngôch ăp ntil văccine an chuh tay. Yơn lah, du đêt me bơ\ le\ ntlơi nău aơ. Nkoch mpeh nău r[o\ng bah nău nchih nkah tay, nai dak Trịnh Quang Trí an g^t du đêt văccine rnôk chuh mbra tâm di nău rcho\l nău ji, yơn jêh đêt khay, nău dăng rcho\l nău ji hu\ch, yor r^ an chuh nkah tay gay n’hao dăng rchăng n’gang kop ji. Hôm tâm du đêt nău, n’gu tơm [ư kop ji rgâl êng, nt^t nsa kơt kop ji  cúm, an chuh ntil dak si mhe.

Chuh văccine jêng lah ndơ\ du kháng nguyên mham tâm săk. Yor r^, ăp săk kon se mbra geh ăp nău rlơn tay đah văccine ta ăp rnoh êng êng. Le\ rngôch rlơn đêt đah ăp nău ji kơt môr ji ntu\k chuh, duh đêt, o\k r’ah, ji rse soan, blao sa,… nai dak si Trịnh Quang Trí lah tay:

Rnôk saơ kon se môr ji ta ntu\k chuh, ăp me bơ\ mô mh^ng dak si mô lah ntăm ăp ntil ndơ ta ntu\k aơ. Yor nău aơ mbra [ư n’hao bih ntưp kaman, [ư klach an kon se. Aơ lah ăp nău rlơn âk way mâp n’hanh mbra bah êng bâh 1-2 nar. Đah nău kon se duh, me bơ\ dơi do\ng dak si bah duh.

Bah meng ne\, đah kon se jêt an pu âk lơn mô lah ngêt dak âk lơn ta kon se têh. Bah năp n’hanh bah kơi rnôk chuh dơi an kon se sa [a\nh, ke\o nju\ng gay kon se aih nuih, n’hu\ch nău klach an kon se.

Du đêt nău kon se geh ăp nău rlơn dak si hô tâm 30 mn^t mô lah 24 mông bôk năp jêh chuh. Ăp me bơ\ ân g^t ăp nău mâp lah: duh hô rlău 39 độ C, rhoăt săk soan, nhim jo\, brâp săk, jêr nsôr n’hâm... an ndơ\ kon se tât ăp ngih dak si dil.

Le\ rngôch văccine rnôk ndơ\ an chuh le\ dơi uănh nđôi nău đăp mpăn n’hanh tam da dê, yơn lah hôm e geh du đêt nău kon se geh rlơn hô dak si jêh chuh. Yơn lah, mô yor ăp nău êng aơ ma me bơ\ ndruch mô lah mô ndơ\ kon se hăn chuh. Yor lah mô dơi chuh to\ng ăp n’hanh di nar ri kon se geh nău ntưp âk nău kop ji klach hô jêng tât kh^t nu\ih mô lah n’glơi an ăp nău koet nte hô, khuch tât nău hun hao săk jăn n’hanh bôk rngok./.

          Nar chuh n’gang tâm Bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi geh [ư kơt aơ

          Ntơm năm 2010, con se geh chuh n’gang vắc-xin pơk hvi bah neh dak geh [ư kơt ba kơi aơ:

Kon se mhe deh gay geh chuh vắc-xin Viêm gan B (VBG)  chuh rơh bôk năp tâm rnôk 24h jêng deh.

            Kon se tâm dâng du khay: Chuh vắc-xin BCG njrăng hiăn.

            Kon se 2-3 khay n’hanh 4 khay chuh mro ăp ntil: Bạch hầu-ho gà- Uốn ván-Viêm gan B-Hib n’hanh ngêt dak si njrăng rven du khay du tơ\.

            Rnôk kon se 9 khay, chuh vắc-xin rtoh luh  tal 1. Chuh tal 2 rnôk kon se to\ng 18 khay hao go\ lơ.

            Kon se ntơm 12 khay hao go\ lơ: Chuh vắc-xin Viêm não Nhật bản chuh tal 1 rnôk kon se to\ng du năm. Chuh tal 2 rnôk [ah đah rơh 1 geh 2 pơh. Chuh tơ\ pe jêh nar chuh tal 2 geh du năm.

            Rnôk kon se 18 khay, chuh vắc-xin Bạch hầu-ho gà-Uốn ván tơ\ 4, chuh Vắc-xin Rtoh luh-Rubella.

            Đah nkuăl mra geh nau ntưp âk, rnôk kon se ntơm 2-5 năm, ngêt vắc-xin ji ndul djroh 2 tơ\ (rơh tal bar [ah đah rơh tal bôk năp 2 pơh). N’hanh ntơm 3-10 năm, chuh vắc-xin thương hàn du nglai.

            Nu\ih nchih rblang: Y Sưng Phê Ja-H’Thi