VOV4.M’nông: Ngai đah nkuăl nklăp 25km, Cư Pui lah ngoai tâm ăp xã ach o ngăn bah nkuăl Krông Bông n’gor Dak Lak. Aơ lah ntu\k gu\ rêh bah rnoi Mông. Du gưl yor trong hăn jêr, kônh wa tâm xã vay deh êng tâm ngih. Nau aơ hôm geh bah âk namư ndrel mô dơi geh rgâl, [ư nau mât chăm n’hâm soan ân nu\ih me ndrel kon se ta xã Cư Pui mâp âk nau jêr.

Rnăk yuh Dương Thị Su (38 năm) ta Thôn Cư Rang, xã Cư Pui mhe deh tal 7 bah a[aơ bơi tât du khay. Ko\ kơt âk rnăk êng rnoi Mông ta aơ, rnăk yuh u\ch deh âk kon gay geh nu\ih pah kan. Yơn le\ 7 tơ\ deh kon yuh Su ko\ geh sai păng nơm lah nô Dương Văn Chúng đâng êng ta ngih. Knu\ng blau ngơi bar pe tong nau yoăn, i sai păng 37 năm ê tă mâp geh bu nti\m mbơh nau dâng deh ôh. Nô Dương Văn Chúng ân gi\t tâm âk tơ\ ur păng u\ch deh, nô knu\ng [ư ti\ng nau bu. Rơh bôk năp ri klach, yơn jêh nê ho\ mơng hêng.

Êp ngih khân păng geh oh Vưong Thị Má (19 năm) ko\ mhe deh kon tal 2. Mhe knu\ng lôch nti jrâu 4, gu\ sai nrôk 16 năm, Vương Thị Má mô geh nau gi\t mpeh mât chăm n’hâm soan. Le\ bar tơ\ deh ri păng geh me po păng nơm đang deh tâm ngih:

‘ Gâp tăng bu nkoch lah deh kon tâm ngih dak si roh prăk, ma ngih gâp mô geh prăk ri di\ng gâp deh êng tâm ngih dơm”.

Thôn Cư Rang geh 157 rnăk, bơi tât 1.200 nu\ih lah rnoi mpôl đê\ ntrơn tă bah mpeh Bắc tât. Thôn geh rlau 80% rnoh rnăk ach o. Ti\ng nô Thào Văn Đại, nu\ih kơl mbơh nau mât chăm n’hama soan  ta Thôn Cư Rnag, ta Thôn aơ, lah geh 3 nu\ih bu ur deh kon ri geh du hê deh êng têm ngih, lah ăp nu\ih tâm rnăk nơm đâng êng. Du gưl lah yor nau vay, kônh wa mi\n lah deh mô ân nu\ih êng saơ, n’ăp ma nai dak si. Lap lah âk năm aơ ta thôn aơ ê geh nu\ih geh nau tât ji hô mô lah khi\t kon se mhe deh. Nô Thào Văn Đại lah, nu\ih [on lan mô dơi thơ tha, yor mo gi\t nau tât đah me ndrel kon bê rnôk deh tâm ngih:

‘Ăp khay ri gâp vay hăn nkoch mbơh ân kônh wa lah nơm deh êng tâm ngih ri lah păng geh nau tata ndal ri nơm mô nanư dơi rklaih ôh, yor ri ma hăn deh tâm ngih dak si. Yơn [on lan ta aơ prăk rêl mô geh, nau jêr jêr jo\t ri nơm mô blau ma [ư. Ta thôn hên aơ, tâm 3 nu\ih deh kon ri geh du hê deh êng tâm ngih. Bu gi\t đo\ng nau nê lah mô ueh, yơn lah knu\ng rteh bôk lah mô geh prăk”.

Tâm nkuăl jru, nkuăl ngai bah nkuăl Krông bông, xã Cư Pui geh rnoh rnăk ach o geh rlau n’gul, đah âk nganư lah nu\ih rnoi mpôl đê|. Năm 2017, lam xã geh 86 nu\ih deh êng tâm ngih, geh 1/3 rnoh deh kon. 6 khay bôk năm 2018, rnoh deh kon ta ngih lo\ hao âk, đah 46 nu\ih.

Yuh Châu Thị Kim Hoà, [ư nau mât chamư n’hâm óan-deh nse tama ngih dak si xã Cư Pui, ân gi\t, âk năm ma aơ, tâm du khay, cán bộ bah ngih dak si hă tât 6 thôn rnoi Mông nklăp 15 nar gay ma nkoch tât nau mât chăm n’hâm soan, ăp nau tât nrôk deh êng kon ta ngih ndrel bonh đă ăp rnăk leo bu ur hăn ngih dak si khám bu\n, deh kon. Yơn lah, nau aơ mbrơi ngăn geh rgâl:

‘ Nau vay bah rnoi Mông lah u\ch deh kon tâm ngih. Êp nê, yor nau geh văng sa jêr, mô geh ndeh ncho gay hăn, du gưl lah yor trong hăn ngai, jêr, ngăn lah bri mih, rnôk hăn ri rlau 10km mư tât ngih dak si yor ri ma bu deh nkre tâm ngih ro”.

Ti\ng yuh Châu Thị Kim Hoà, tâm nkuăl aơ ê mâp geh kon se khi\t rnôk mhe deh lah yor ngih dak si mât đăp mpăn geh rnoh bu ur bu\n geh chuh vacxine. Yơn lah, tâm rnôk deh kon ta ngih, nu\ih me mra mâp nau tât, tâm nê âk ngăn lah luh mham. Lah mâp nau aơ, yor ngai đah ngih dak si ri nu\ih me nê mra khi\t lah mô geh năn săm, mô năn rdâng mham.

Rơh tât, cán bộ, nai dak si xã Cư Pui lo\ ntru\t dăng nau kan nkoch trêng n’hao nau gi\t ndrel rgâl nau mi\n bah nu\ih [on lan. Vay hăn khâl tât ăp rnăk vâl, nkah bu ur ân gi\t ơm ăp nau tât nrôk u\ch deh kon gay năn tât ta ngih dak si. Nkre, ngih dak si ko\ ndăn tơm prăk tă bah du đê| nau kan geh tât nau mât chăm n’hâm soan bah me ndrel kon se, kơl an prăk hăn ro, ngêt sa ân nu\ih deh kon tâm ngih dak si gay ma n’huch oi nau khuch mpeh prăk rêl ân nu\ih [on lan, bonh đă khân păng hăn tât ta ngih dak si gay ma deh kon, n’huch nau geh deh êng kon tâm ngih.

Ăp nău klach rbôk deh kon ta wâl

Deh kon lah tâm rnôk jêr jo\t ngăn n’hanh klach, lơn lah ta ăp nkual jru ngai, wưch đah ngih dak si. Deh kon ta wâl, nu\ih me n’hanh oh bê rdâng đah ăp nău klach ? nai dak si chuyên khoa 2 Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kruanh khoa Hồi sức cấp cứu nhi n’hanh nhi sơ sinh , Ngih dak si đah nkual nkual Tây Nguyên, mbơh kloh lơn mpeh nău aơ.

Ôp: Ơi nai dak si ! Rnôk deh kon ta wâl, me n’hanh oh bê moh nău klach geh mâp mêh ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Deh kon ta wâl mô knu\ng khuch tât săk soan oh me ma săk soan bah me mô dơi đăp mpăn. Tâm trong kan săm mpôl hên way mâp, ne\ lah ji uốn ván oh bê. Yor rnôk deh ta wâl, le\ rngôch ăp nu\ih đâng ut deh mô geh way kan. Tal 2 tay lah ăp ndơ do\ng đang ut deh, pêh koh klo\, [ư klo\, răk rao an oh bê mô đăp mpăn, mô dơi rao kaman. Đah nu\ih me, kol tăch trong rse mham âk ngăn lah rung mham (jêh deh), bih graih jêh deh ma mô dơi săm ơm, roh âk mham ri bu ur deh mbra kh^t. Rlău ma geh nău ntưp âk nău ji bih graih êng, ma he g^t săk soan bah nu\ih mhe deh ri dôl mô ngăch, mô dơi tâm ban đah ăp bu ur êng.

Ôp: Khuch bah ji uốn ván oh bê moh ndơ ơi nai dak si ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: An lah ăp nu\ih kon se geh uốn ván oh bê, lah mô nar geh ji lơ đêt ri ji lơ mbăn. A[aơ ta khoa mpôl hên dôl săm 2 nu\ih uốn ván oh bê. Geh nu\ih săm rlău 1 khay hôm yơn an nsôr đah măy, du hê le\ dơi nsôr đah oxy. Yơn lah, bôl he le\ nsrôih kơl săm rêh oh bê ri koet nte bah kơi hôm e. ma nău aơ du\t njê, dơi lah săk kon se hun hao mô ueh, tâm ban ma ne\ kơt geh rngok mô têh. Nău aơ mô knu\ng njê an rnăk wâl tâm rnôk mât rong ma hôm mbak jâk an le\ kon nu\ih.

Ôp: Nu\ih me bu\n n’hanh rnăk wâl, lơn lah nkual gu\ ngai ngih dak si ri an njrăng moh nău gay dêr nău an deh kon ta wâl mêh ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Mpeh nău aơ, t^ng gâp geh 2 nău. Ngoay lah cán bộ y tế. rmôt kan aơ an nsrôh [ư ueh trong kan nkoch trêng, tâm rgop đah cán bộu rnoh nu\ih [on lan m’hâm [ư an nu\ih [on lan wât deh kon ta ngih mô dơi, mbra khuch têh tât săk soan bah me n’hanh oh bê. Tal 2 lah đah ăp nu\ih me n’hanh rnăk wâl, khlay ngăn lah nău wât n’hanh rbăng. Rlău ma nău mât uănh mpeh ndơ sông sa kah, ngêt sa, b^ch, rlu rlău, ri nău but uănh bu\n ăp khay lah du\t khlay đo\ng. tâm rnôk bu\n, lah nu\ih me saơ geh mha êng ri an tât ngih dak si dâl. Gâp mpo\ng đah nău n’hao wât êng ntop đah trong kan nkoch trêng ueh bah ăp cán bộ y tế bah dâng mbra n’hu\ch du\t n’hâm ăp nu\ih deh kon ta wâl.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja