VOV4.M’nông: Ti\ng nau năl bah N’gâng kan dak si, a[aơ rnoh nu\ih khi\t yor ndrăng hôm dâk bôk năp tâm ăp rnoh nu\ih khi\t yor nau ji tâm ntưp. Rnoh kơp bah n’gâng kan dak si Trung ương ân gi\t, năm 2017, Tây Nguyên lah nkuăl geh rnoh nu\ih khi\t yor ndrăng âk ngăn rđil ăp nkuăl êng tâm lam dak. Ta n’gor Dak Lak, năm 2017, rnoh nu\ih khi\t yor so ndrăng kăp hao âk, đah 5 nu\ih. Ntơm năm 2018 tât rnôk aơ geh tay 2 nu\ih.

Ji ndrăng lah kman ndrăng lơh. Nau ji ndrăng ntơm ntơm nu\ih tât nu\ih bah trong dak diu bah mpa ji rnôk geh păng kăp mô lah ler tâm ntu\k sôt khap. Ngăn lah ăp nu\ih geh drăng lah yor so, eo ndrăng kăp, du đê| nu\ih geh yor mpa êng kăp kơt lah Dôk, đe, rêt…

Ti\ng nau kơp bah n’gâng kan dak ji njrăng n’gang n’gor Dak Lak, du năm tâm lam n’gor geh nklăp rlau 4000 nu\ih geh so, eo kăp. Tâm 4 năm ntơm 2012 tât 2016, nau geh ndranưg ho\ mbơh oi, lam n’gor knu\ng geh 2 nu\ih khi\t yor ndrăng. Yơn năm 2017, rnoh nu\ih khi\t yor nau ji aơ lơn ma âk, đah 5 nu\ih. 3 khay bôk năm 2018 geh tay 2 nu\ih. Di\ng le\ nu\ih khi\t yor so ndrăng kăp ndrel mô geh chuh vacine. Nkioch tât nkô| bah nau n’hao aơ, nai dak si Phạm Văn Lào, Giám đốc Ngih dak si njrăng n’gang n’gor Dak Lak ngơi:

‘ Tal bôk năp lah mpa nơm rong, ma ngăn lah so geh hun hao âk ta Dak Lak ko\ kơt lah nkuăl Tây Nguyên. Bol ma nroh so hao âk yơn nau chuh dak si njrăng ndrăng ân mpôl so lo\ mô geh âk, a[aơ phung hên mue knu\ng chuh geh nklăp 20-30% rnoh so rong dơm, ma gay đăp mpăn nau njrăng ndrâng ân su ri gay chuh n’gang geh đê| ngăn 85% rnoh so. Tal bar đo\ng lah yor nu\ih [on lan thơ tha yor âk năm bah napư nơh so ndrăng mô lăng geh âk. Rnôk geh so kăp bu mô hăn chuh n’gang”.

Rong so, eo lah nau mơng bah jo\ năm bah nu\ih Việt Nam. Kơt lah ăp ngih tâm nkuăl [on lan, nkuăl gu\ âm đăp mpăn ko\ geh rong đê| ngăn du mlâm so mô lah eo. Yơn lah, nau rong m’ơk ling mpa rong aơ lơn ma âk tâm rnôk nau chuh n’gang ân so, eo mô di lah ăp nu\ih uănh khlay. Hăn njok trong Y Nuê, Phường Ea Tam, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, mô jêr ôh saơ ro bu rong nchuăt lêng nklang trong, tâm rnôk nkuăl aơ ngai đah tơm nkuăl [on têh nklăp rlau 2km. Kon se dah ro\ng ma pâl đah kon so m’ơk ling. Hôm nu\ih têh ri mô njrăng jăp ngăn đah nau ji. Rnôk geh ôp mpeh nau chuh n’gang ndrăng ân so, eo ri du hê nu\ih [on lan ngơi:

‘So eo ri [on lan ta aơ ăp ngih bu rong da dê. Yơn mpeh nau chuh n’gang ndrăng ân so eo ri [on lan nơm ê geh bu njrăng ngăn ôh. Âk ngăn lah chuh đo\ng, yơn geh rnôk mô đo\ng. Ma nơm mô chuh ri klach so eo ma geh nau ji ndrăng ri păng kăp nu\ih rong lah bôk năp”.

Ti\ng nai dak si Phạm Văn Lào, Giám đốc N’gih dak si njrăng n’gang n’gor Dak Lak, ndrel đah nkô| nau mô njrăng, mô to\ng nau gi\t bah nu\ih [on lan ri ngoai tâm âk nkô| nau êng lah yor rnoh dak si vacine njrăng ndrăng a[aơ hôm khlay ơm rđil nau geh bah nu\ih [on lan. Du tơ\ chuh vacine njrăng srê ndrăng lah 5 tơ\ chuh, du tơ\ nklăp 200 rbăn. Lah kăp êp ntu\k trong bôk rngok kơt lah ty, nko, mặt ri gay chuh tay huyết thanh, rnoh tơ\ ndrel rnoh chuh nsing tâm nau jâk bah nu\ih ji. Yor ri, âk nu\ih rnăk vâl geh nau rêh jêr jo\t mô hăn chuh ndrel hăn tât ngih bu jâu ân bu hu\m mô lah ôp brah, jêh ri khi\t hêng.

Jêh rnôk lăp tâm săk nu\ih, kman ndrăng mra ntrơn ntơm tâm dâng ntô mô lah soan lăp tâm bôk rngok, kro ndrel ngăn lah rngok. Rnôk geh nau mpôn nau ji ri ntơm 6-7 nar mô lah tât bar pe khay, mô lah tât du năm. A[aơ nau ji ndrăng ê geh dak si săm bah ngăn. Lah geh nau ji ri nu\ih ji mra khi\t mô jo\ jêh ne. Yor ri, chuh vacine lah nau ueh ngăn gay ma der ndrăng. Nai dak si Phạm Văn Lào, Ngih dak si njrăng n’gang n’gor Dak Lak, nkoch:

‘  Gay njrăng der đah nau ji ndrăng, tal bôk năp gay đăp mpăn chuh n’gang ân rlau 85% rnoh so, eo. Tal bar rnôk so eo kăp ri gay ro ân kloh ntu\k geh kăp, jêh ri hăn ngih dak si nkre, lơn ma ơm lơn ma ueh gay ma geh mbơh nau njrăng rdâng”.

Ti\ng nau mbơh bah Ngih dak si dịch tễ Trung ương, năm 2017, lam dak geh 74 nu\ih khi\t yor ndrăng, tâm nê geh 73 nu\ih mô geh chuh vacine, du hê nu\ih chuh la ir. Tây Nguyên lah nkuăl geh rnoh nu\ih khi\t yor ndrăng âk ngăn ndrel rnoh nu\ih chuh vacine dêh ngăn rđil nkuăl êng. Rlau n’gor rnoh nu\ih yor yor so ndrăng kăp mô geh chuh vacine lah yor mô njrăng ngăn rnôk ntôn lah so, eo ngih rong ri mô geh ndrăng. Nau ji ndrăng vay hao âk ngăn tâm rnôk bri duh nar, ntơm khay 3 hăn ba kơi, yor ri aơ lah rnôk gay [on lan njrăng nau chuh n’gang srê ndrăng ân so eo ti\ng nau nkah bah n’gâng kan thú y. Rnôk geh si eo kăp gay leo nkre tât ngih dak si gay ma chuh njrăng ji, mô dơi săm êng đah âk ntrong.Lah mô chuh to\ng ăp ri nu\ih geh so, eo kăp mra khi\t 100%./.

Nu^h rbl;ang: H’Thi.