VOV4.M’nông: Rơh êp aơ, tâm ăp n’gor ta Tây Nguyên, ngăn lah ta Dak Lak ho\ geh âk ntil tơm tăm mhe, nê lah tơm đàn hương. Ntil tơm aơ geh rvăt tă bah Ấn Độ, geh mbơh ndrel ma leo nsi\t nau săk geh văng sa prêh. Tâm rnôk rnoh tiêu, cà phê dôl ma jur thuk, nu\ih tăm dôl ma tu\p rnon, nau kan ntoh tơm đàn hương mra dơi kơl an [on klan rgâl tay nau săk geh, mô lah ntru\t khân păng tâm nau lơn ma tu\p jêr lơn?

Nau geh bah ntil tơm đàn hương lah rêh tâm tơm êng, reh păng sa tâm rêh tơm êng, ndrel ma rhôp ndơ sa gay ma hao têh. Yor ri ma đàn hương mô tăm nkah êng ndrel ma âk kơt lah cà phê, tiêu. Tơm knu\ng dơi rêh rnôk geh tăm nsum tâm mir cà phê mô lah tơm sa play, ngăn lah tơm geh bol.

Wa Nguyễn Quang Toà, Giám đốc Công ty Cổ phần hun hao tơm đàn hương ndrel ndơ tơm khlay Tây Nguyên ân gi\t: Rnôk aơ, tơm đàn hương geh tăm âk tâm 2 xã Ea Nuôl ndrel Ea Wer bah nkuăl Buôn Đôn, đah rnoh bơi tât 50 ha:

‘Gâp ndrel ma du đê| oh nô leo tơm đàn hương tâm Tây Nguyên tăm ăp nau kan mi\n njêng, rlong lor. Bah 3, 4 năm jêh ri saơ tơm đàn hương hun hao ueh, rnoh njêng gôl ngăch, jêh 3 năm saơ geh gol hôm. Tơm đàn hương lah tơm khlay, ngkur, n’ha nse nbah păng dơi [ư trà ngêt, hôm grăp păng ri nkra jêng dak si, dak nkra ndơ hing săk. Săk tơm prăng jêng gol ri gol nê ueh ngăn. Hôm nau mpeh ntu\k tăch ri du đê| rnăk [on lan tăm tâm rgop nsum, mô lah công ty tăm rgop nsum, ri rmôt kan mra rgum geh nau rvăt ân kônh wa ndrel ân công ty tâm grop gay ma [ư nau kan”.

Phung hên hăn tât mir cà phê bah wa Y Krih Hwing, rnoi Rđe, ta [on Niêng, xã Ea Nuôl, Nkuăl Buôn Đôn. Wa Y Krih Hwing ân git: mir cà phê 1,5 ha aơ ho\ rlau 20 năm, tơm ranh, du yan ê tât 2 tấn cà phê rnglay. Năm 2016, wa Y’Krih Hwing tăm nsum 250 tơm đàn hương tâm mir cà phê. A[aơ tơm đàn hương hun hao ueh. Jêh 4 năm tơm prêh hao rlau 3 mét, tơm 12cm. Mhe rlau aơ, wa Y Krih Hwing ho\ geh 100 kg dgăp đàn hương. Tăch du kg grăp 400 rbăn, geh rlau 400 rkeh:

‘Gâp tăm tơm aơ ntơm năm 2016, tât rnôk aơ ri năm tal 4 hom. Bôk năp lah nkur nse, nkrur ri du kg geh 200 rbăn, hôm n’ha kranh ri nơm tăch 150 rbăn. Nau geh tăch grăp ri 400 rbăn, kơp luh rlau du tạ grăp hôm. Tâm năm aơ gâp mra tăm tay 6 sào đo\ng tâm neh yôk, ntu\k aơ ho\ geh ntu dak jêh hôm. Ntu\k nê gâp tăm nsum ma điều ndop măt ndrel tơm đàn hương. Tơm đàn hương aơ mô geh tơm rêh nsum păng mô hao ôh, ân geh tơm păng rêng sa, păng nsing ti mơ dơi hun hao”.

Wa Trần Thị Thuỷ, Groi Kruanh jrâu kan tuch tăm ndrel hun hao [on lan nkuăl Buôn Đôn ân gi\t: Jrâu kan tuch tăm ko\ hăn uănh ngăn, saơ tơm đàn hương hun hao ueh. Yơn lah, aơ lah nau rgâl tơm tăm leo tăm êng bah [on lan. A[aơ ê geh leo dơi tơm đàn hương lăp tâm nau tăm, yor ê geh nau uănh năl, nau kơp năl khoa học:

‘ Đah ma tơm đàn hương tâm nkuăl ri dôl ma tăm rlong. Yơn lah, a[aơ bah nau mêt uănh ko\ kơt lah phung hên ho\ hăn chop uănh nau rlong tăm tâm nkuăl ri mpeh ntrong hun hao bah păng geh nau dơi đo\ng. Mpeh jo\ jong ri nkuăl u\ch lah leo tơm ăp lăp tăm gay ma uănh nau geh bôk năp ri mhâm [ư, jêh ri pơk tăm âk lơn gay nau kan dơi hun hao”.

Ti\ng wa Nguyễn Quang Toà, Giám đốc Cổ phần hun hao tơm đàn hương ndrel tơm tăm mpêt khlay ta Tây Nguyên ri tơm đàn hương mra geh so\k do\ng jêh 12 năm tăm. Nê lah reh, tơm, hôm ntơm năm tal 3 ri dơi geh pe\ n’ha, nkur ndrel grăp gay ma nkra trà ndrel ma njêng dak ngi, dak si.

A[aơ, tâm mir tăm kon ntil bah Công ty Cổ phần hun hao tơm đàn hương ndrel tơm si khlay Tây Nguyên tâm nkuăl Buôn Đôn ri ho\ yơng geh 100 rbăn tơm đàn hương nchrăp tăch, rnoh tơm aơ mra tăm tâm rnoh 300 rbăn ha. Du tơm đàn hương ntil ueh ngăn, geh công ty aơ tăch đah rnoh 80 rbăn, gay tăm du ha ri ân geh ntơm 30 rkeh tât 36 rkeh.

Âk ngăn mir tơm tăm kon ntil tâm nkuăl [on têh Buôn ma Thuột ko\ kơt lah ntu\k yơng kon ntil leo tăch. Ăp ntu\k mir kon ntil aơ, knu\ng tăch đah rnoh ntơm 40-50 rbăn/tơm. Mô geh nu\ih đăp mpăn lah ăp ntil tơm aơ mô dơi hun hao, mô lah tăm jur ma mô hao jêng ndrel mra khi\t hêng. Tăm đàn hương, nau u\ch [ư sâm geh ko\ geh ngai ngăn. Aơ lah ntil tơm mhe lăp, neh ntu, bri n’ik duh geh dơi jêng tâm ban gay ma hun hao đo\ng lah mô? Ngăn lah lah tăm âk, tơm hun hao ueh, yơn nau klih so\k ri mô geh ntu\k tăch đăp mpăn? Mô lah, nau kan mhe geh lah tơm rmit ta Krông Pách, n’gor Dak Lak, tơm Ma-gich ta nkuăl Đơn Dương, Lạc Dương (n’gor Lâm Đồng) ndrel tơm mắc ca tâm du đê ntuk tâm nkuăl Tây Nguyên, yor ri u\ch n’gâng kan tuch tăm ndrel n’gâng kan n’gor ân geh nau năl, nti\m mbơh ân kônh wa [on lan der nau kan dah ma tăm jêh ri lo\ geh tât nau tâm tăm, koh “lơi ri nghoach, lah têm ri yu\”./.

Nu\ih rblang: H’Thi