VOV4.Mnông- Tăm tơm an ndrŭng brai sa dôl lah trong hăn mhe tâm nău kan rgâl mhe tơm tăm, kon rong bâh âk ƀon lan ta nkuăl Dak Glong, n’gor Dak Nông. Đah trôk nar ueh nđik, ăp mir cà phê an nău geh mô âk lĕ geh ƀon lan rgâl mhe tăm tơm an ndrŭng brai sa gay ma kơl an nău kan mât ndrŭng sŏk brai, geh săk rnglăy âk. Tơm an ndrŭng brai sa lah tơm tăm geh nsĭt tay nău geh âk an âk rnăk ƀon lan ta aơ.

Ăp năm dăch aơ, cà phê mô khlăy, tiêu geh bu tuh khĭt lĕ rngôch ƀư an nău geh bâh rnăk vâl nô Phạm  Văn Hiệp ta thôn Đăk Lang, xã Quảng Khê hŭch âk. Tâm du tơ̆ hăn ta Lâm Đồng pâl saơ nău kan tăm tơm an ndrŭng brai sa, mât rong ndrŭng brai bâh âk rnăk ƀon lan ta aơ an săk rnglăy âk. Nô Hiệp lĕ rgâl du đê̆ rnoh neh tăm cà phê lĕ ranh mô jêng jêng tăm tơm an ndrŭng brai sa. Lôch rlău 4 khay mât chăm mir tơm an ndrŭng sa bâh rnăk nô hun hao ueh jêng an geh âk n’ha n’hanh geh âk rnăk mât rong ndrŭng rvăt đah rnoh khlăy. Saơ geh săk rnglăy âk, nô Hiệp lĕ rgâl rlău 1 ha cà phê jêng tăm tơm an ndrŭng sa, mata rong ndrŭng. Nô Hiệp an gĭt, tăm tơm an ndrŭng sa an nău geh âk lơn đah tăm tơm êng. Mhe bôk năp, rnăk kanŭng tăm an ndrŭng ta jay mât sa klâp ma 50met vuông tât aƀaơ lĕ hao mât tăm 250met vuông.

“Ntơm nơh gâp tăm cà phê nău geh mô âk, di rnôk cà phê mô khlăy gâp rgâl jêng tăm tơm an ndrŭng sa lĕ rngôch. Gâp saơ tăm tơm aơ nău geh rlău 2 tơ̆ đah ƀư cà phê. Bôk năp gâp rong 2 hôp ndrŭng ntil tât aƀaơ n’hao rong tât 20 hộp ăp khay. Gâp saơ nău kan tăm tơm an ndrŭng sa bar pe năm aơ geh âk n’hanh n’gâng kan mât rong ndrŭng brai geh nău dơi âk. Aƀaơ tâm thôn geh bar pr jât rnăk bu ƀư kơt aơ đŏng”.

Tâm ban kơt nĕ, bâh ntơm nar rgâl jêng tăm tơm an ndrŭng sa, rong ndrŭng sŏk brai, ăp khay rnăk vâl yuh Hồ Thị Thảo ta thôn 8 xã Quảng Khê lĕ geh tât rlău 33 rkeh prăk. Yuh Thảo an gĭt, aƀaơ rnăk vâl lĕ geh rgâl rlău 4 ha tăm cà phê, tơm sa play jêng tăm tơm an ndrŭng sa. Tăm cà phê, tiêu rĭ dŭt năm mơ geh prăk hôm tơm an ndrŭng sa geh sa ăp khay, ngăn lah rnôk ndrŭng ntơm njêng brai lah bu tât dăn rvăt ta lĕ rngôch.

Ndrŭng rnăk nô Phạm Văn Hiệp mât

“Gâp lĕ tă tăm âk ntil tơm sa play lôch nĕ ƀư cà phê yơn hôm nha nsrôih đah tơm an ndrŭng sa yor tăm dơh, mô geh hoach âk prăk mât chăm. Gâp saơ tăm  tơm an ndrŭng sa ngăch geh prăk, ngăch plăch kan n’hanh ăp nuĭh dơi ƀư da dê. Rong ndrŭng sŏk brai ta aơ rĭ dŭt geh ngăn yor trôk ueh nđik, aih. Gâp kơp tâm 1 hôp tăp ndrŭng brai geh tăch 120 rbăn prăk 1 kg rĭ đah 4 ha tơm an ndrŭng sa bâh rnăk vâl ăp năm n’hâp prăk kan hôm nha rmeh klâp ma 400 rkeh prăk. Lah ma ƀon lan ŭch tăm tơm an ndrŭng sa rĭ djăt ma tăm n’hanh mô rvê mô geh ntŭk tăch yor âk ngăn bu dăn rvăt.

Aƀaơ ta xã Quảng Khê lĕ geh 157 rnăk rgâl geh rlău 100 ha jêng tăm tơm an ndrŭng brai sa. Tâm nĕ rgum dŭt âk ta thôn 8, thôn 7, thôn 3, thôn Đăk Lay n’hanh thôn tân Tiến ăp thôn ƀon lan tăm bâh 20 tât 30ha. Ndrel đah nĕ âk rnăk vâl hôm nha geh ƀư ueh tay rnoh neh mô jêng tăm tăm êng rgâl jêng tăm tơm an ndrŭng sa tôch n’ha tăch an ăp rnăk mât rong ndrŭng ta ntŭk.

Tơm an ndrŭng sa bâh rnăk yuh Hồ Thị Thảo

Wa Phạm Văn Duẩn, kruanh UBND xã Quảng Khê an gĭt, rđil đah ăp ntil tơm tăm êng kơt lah cà phê, tiêu, tơm sa play rĭ rnoh prăk ntuh mât bôk năp tăm tơm an ndrŭng sa lah mô geh hoach. Ndrel đah nĕ ăp ntil ndơ an mât rong ndrŭng brai dŭt dơh, duk, nău mât rong, tơm tăm geh n’gâng kan tuch tăm kơl an jêng lah dŭt dơh an nău mât rong ndrŭng brai. Gay ma ƀon lan geh kan jŏ đah nău mât rong ndrŭng brai, ta ntŭk dôl tâm rgop đah ăp doanh nghiệp gay ma ndrel ntuh kơl rvăt lĕ ndơ ƀon lan mât tăm gay ma ƀon lan đăp mpăn pah kan jan sa.

“Tâm 3 năm dăch aơ, tơm an ndrŭng brai sa lĕ kơl an âk rnăk vâl bâh xã Quảng Khê đăp mpăn hun hao pah kan jan sa n’hanh geh âk rnăk lĕ hun hao bah ach o bâh ntrong hăn mhe đah nău kan tăm tơm an ndrŭng sa. Đah rnoh neh bơi tât 14 rbăn ha neh ơm geh n’hanh bơi tât 10 rbăn ha neh dŏng tâm nău pah kan tuch tăm, ta ntŭk ơm geh  saơ nău hun hao tăm tơm rong ndrŭng brai mbra kơl an nuĭh ƀon lan mbra dơi hun hao pah kan jan sa n’hanh geh dŏng lĕ rnoh nuĭh pah kan ta ntŭk bâh ăp rnăk vâl. Nkre lah ntŭk kan kơl mpeh mât tăm mât rong bâh nkuăl lĕ kơl an  ta ntŭk âk rơh nti nău kan gĭt vât an nuĭh ƀon lan ta xã mpeh nău kan tăm tơm an ndrŭng sa mât rong ndrŭng sŏk brai”.

Nău rgâl tơm dâu mât ndrŭng brai ta neh tăm cà phê kro ranh ta xã Quảng Khê, nkuâl Dak G’Long, n'gor Dak Nông hŏ geh mpơl nău tam kloh. Rơh tâm ôp đah wa Mai Văn Tùng, Kruanh jrô kan tuch tăm n'hanh hun hao ƀon lan nkuâl Dak G’Long mpeh ăp nkô̆ geh tât rgâl si tăm, đăp mpăn trong tăch luh an ăp ntil ndơ tuch tăm bah ta ntŭk mbra ƀư kloh lơn trong rƀŏng bah nkuâl. Jă kônh wa n'hanh băl mpôl gŭ djăt.  

- May mbra an gĭt ăp nău rgâl uĕh tâm dăp rgum si tăm bah nkuâl Dak G’Long, rƀŏng tât n'hao âk lơn đŏng rnoh khlay ăp ndơ geh ƀư tuch tăm bah nkuâl mêh wa.

-Wa Mai Văn Tùng: Nkuâl Dak Glong geh rnoh hvi neh tăm tơm cà phê nklăp âk 17.000 ha. Tâm bah ri aơ nơh, nău tăm cà phê mô nsĭt jêng âk, rnoh khlay mô đăp mpăn jêng nkuâl geh trong rƀŏng mbra rgâl du đêt neh tăm cà phê kro ranh, mô săk jêng uĕh ta ăp ntŭk mô tâm di jêng tăm du đêt tơm sa play, tăm tơm dâu mât ndrŭng brai. Bah meng nê, ta du đêt neh tăm tơm tiêu geh khĭt rgâl jêng tăm tơm dâu mât ndrŭng brai n'hanh bum biăp, play do glêh nar bôk năp an nsĭt geh âk rlău ntơm nơh đŏng. Aƀaơ ăp neh tăm tơm dâu mât ndrŭng brai lam nkuâl nklăp 353 ha, tơm sa play ăp ntil nklăp 1.800 ha, mpeh bôk năp ri săk geh n'hanh rnoh âk đăp mpăn. Nău n'glăp du đêt tơm tăm mhe geh săk play âk mpeh măt kỹ thuật ri jrô kan tuch tăm kan nsum đah Sở Nông nghiệp n'hanh Phát triển Nông thôn n'hanh ăp chi cục hŏ ntop kơl kônh wa sơch tơm ntil uĕh jêng, tâl bar lah dŏng khoa học kỹ thuật, tâl 3 đŏng lah rdâk njêng du đêt ntŭk ntĭt leo gay ntơm bah nê kơt pơk hvi. Mpeh bôk năp tât aƀaơ du đêt tơm sa play, tơm dâu mât ndrŭng brai, du đêt tơm glêh nar kơt bum, biăp, play dŭt tâm di đah neh ntu, trôk nar ta nkuâl Dak Glong.  

- May mbra an gĭt nău nsĭt geh tâm nău rgâl si tăm aƀaơ ta nkuâl mhâm mêh wa?

 Wa Mai Văn Tùng: Aƀaơ đah du đêt trong ntĭt leo kơt tăm tơm dâu mât ndrŭng brai, tăm tơm sầu riêng mô lah tăm du đêt tơm glêh nar kơt bum, biăp, play ri nsĭt geh wăng sa ta du rnoh neh âk rlău tăm cà phê ntơm bah 4 tât 5 tơ̆. Aơ lah nău mpơl dŭt di ma rhơn. N'hanh đah du đêt trong ntĭt leo kơt tăm tơm dâu mât ndrŭng brai ri tât aƀaơ nsĭt geh wăng sa dŭt âk, nău an ƀư n'hanh trong tăch luh ndơ geh ƀư đăp mpăn. tơm dâu mât ndrŭng brai ri mbra tăm ta du đêt neh huêt jê̆ lah tăm cà phê, tiêu nsĭt geh wăng sa đêt. Đah tơm dâu mât ndrŭng brai kônh wa mbra ndăn dơi lĕ rngôch ăp ntil neh pĭt meng, dak n'glău, n'har mir dơi tăm da dê mô lah tăm rlŭ đah du đêt ntil tơm sa play rnôk mô hŏ n'glu lha. He mbra ndăn gay hun hao dŭt uĕh.  

- Nău hun hao ngăch ăp ntil tơm sa play, tơm dâu mât ndrŭng brai ƀư jêr jŏt n'hanh mpet jâk tâm trong hăn tăch ndơ geh tuch tăm ta nkuâl mhâm mêh wa?  

 Wa Mai Văn Tùng: Tâm bah ri aơ nơh, đah nău hun hao tăm sa play rgâl an du đêt neh tăm tơm cà phê n'hanh tiêu dŭt uĕh. Yơn lah nău tăm âk bưm ndal mô tĭng dăp rgum, mô tĭng nău ŭch geh ntŭk tăch rgâl hŏ jêng tât nău tăch ndơ tuch tăm kơt bơ mâp dŭt âk jêr  jŏt. Đah trong rƀŏng nhih pah kan mpeh nkuâl mbơh njrăng lor kônh wa ân  tuch tăm tĭng trong dăp rgum, hun hao tĭng trong tâm rgop kan bah ăp doanh nghiệp ton rvăt. Rnôk he năl dơi ntŭk tăch rgâl uĕh ri he mơ ƀư leo tuch tăm âk. Lơn lah tâm rơh nuh srê dja âk ndơ geh ƀư tuch tăm dja geh bưm âk mô geh trong tăch luh jêng âk jêr jŏt an kônh wa. Mpeh ăp n'gâng kan chuyên môn bah nkuâl mpôl hên ntrŏng nău lor bôk năp lah leo ƀư tuch tăm  tĭng trong tuch tăm uĕh, tuch tăm srăch geh  kơt nê rnôk ndơ geh  ƀư nuĭh ƀon lan mơ dơh joi trong tăch rgâl n'hanh dơh buăt nthoi đah ăp ntŭk tơm ton rvăt. Mpôl hên hŏ nsrôih ntop kơl kônh wa rdâk njêng trong ntĭt leo mpeh VietGap, ăp rnoh ŭch tât kan tuch tăm êng ƀa ƀă gay ntơm bah nê tât dơi ăp ntŭk tăch rgâl uĕh lơn n'hanh ntơm bah nê mbra geh rêng tâm rgop tăch rgâl nâp jŏ lơn.

- N'gâng kan tuch tăm nkuâl hŏ moh geh ndơ ntop kơl đah kônh wa tâm trong kan tuch tăm mêh?

 Wa Mai Văn Tùng: Nkô̆ nău n'gâng tơm lah nkô̆ nău trong tăch luh ndơ geh ƀư tuch tăm. Mpeh bôk năp du đêt ndơ geh ƀư tuch tăm ntĭt kơt aƀaơ tăm tơm dâu mât ndrŭng brai ri hŏ geh du đêt công ty, đơn vị khân păng lăp buăt nthoi đah ăp hợp tác xã bah nkuâl gay ƀư tuch tăm tĭng ăp rnoh di ma khân păng ndơ̆ luh ntơm bah nê khân păng ton rvăt ndơ geh ƀư tuch tăm an kônh wa ƀon lan. Mpeh bah nkuâl đah nhih pah kan chuyên môn mpôl hên hŏ nsrôih ntop kơl kônh wa tĭng trong rƀŏng tuch tăm uĕh, tuch tăm srăch, du gâl ntop kơl kônh wa ƀon lan kan lŏ mir gay dơi tât ăp rnoh kơp dơn ntơm bah nê joi ntŭk tăch rgâl n'hanh ndơ geh ƀư tuch tăm đăp mpăn lơn. Du măt êng dăn đă ăp nhih pah kan gưl bah lơ ntrŭt ntrôl ngăch ôp kuăl ntuh kơl gay wăch rgum ăp công ty, ăp doanh nghiệp têh lăp tâm nkuâl ntop kơl kônh wa tâm nău nkret njêng jru n'hanh ton rvăt ndơ geh ƀư an kônh wa. N'hanh kan nsum đah ăp doanh nghiệp ƀư njêng tĭng ăp rnoh di ma doanh nghiệp ndơ̆ luh gay ntơm bah nê krêp dêh nkre ntơm bah nău tuch tăm tât nkret njêng, tăch ăp ndơ geh ƀư an kônh wa ƀon lan kan lŏ mir.

- Ơ, dăn lah uĕh wa.

 Nuĭh rblang: Thị Đoắt