Tâm ăp năm mhe aơ, tuch tăm mât rong bah n’gor Lâm Đồng hŏ geh ăp nău rgâl dăng. Lâm Đồng aƀaơ dôl hao jêng ntŭk rgum kan tuch tăm công nghệ mhe bah lam dak. Nău dơi nê lah nơm geh nău ndrel hăn lhăt đah nuĭh ƀon lan, nuĭh mât bôk kan, nuĭh khoa học n’hanh ăp doanh nghiệp.

Ntơm bah nău ntĭm nti bah nuĭh kan ntrŭt nsôr tuch tăm mât rong tâm dâng ndrel ntop kơl bôk năp bah doanh nghiệp rvăt tăp ndrŭng brai, nô Đa Ha My ta xã Đam Rông 1, n’gor Lâm Đồng geh tay nău nđơr rgâl lĕ neh ntơm nơh tăm du ntil mbo bah rnăk wâl jêng tăm tơm dâu mât ndrŭng brai. Nơm geh sơch di ntil tơm dâu luh âk lha hôm dơi ntĭm nti kỹ thuật mât ndrŭng brai khoa học đŏng jêng nău rgâl tuch tăm bah rnăk nô Đa Ha My geh nău dơi âk. Ăp năm rnăk ƀon lan dja mât ntơm bah 7 tât 8 lông ndrŭng brai rĭng geh 50kg/hop an nsĭt geh bar pe jât rkeh prăk:

“Rnôk tăm dâu mât ndrŭng brai saơ nsĭt geh âk rlău bar tơ̆ rđĭl đah tăm mbo. Tăm mbo nsĭt geh đêt ngăn. Tơm dâu tăm du tơ̆ tôch lha âk tơ̆ tâm du năm”.

Ta ăp mper jâng yôk, blah mir ta Đà Lạt, Đức Trọng, Lạc Dương mô lah Đơn Dương… aƀaơ, kônh wa ƀon lan n’gor Lâm Đồng mô hôm tuch tăm tĭng nău way ơm du ntil. Rgâl tâm nê, ăp rgâl mhe khoa học – công nghệ hŏ dơi dŏng lam hvi, ntơm bah trong tŏ ntruh êng, công nghệ jay jal – jay bil, an tât ăp phần mềm mât mir tuch tăm ma cảm biến n’hanh rgum mât prăp nău lư mbrô. Nô Nguyễn Như Thuỷ, Xã Đinh Văn Lâm Hà, way tăm biăp tuh ăp ntil n’hanh tăm kao, an gĭt, tuch tăm aƀaơ mô dơi lah mô geh khoa học – công nghệ n’hanh dơn geh kơt nê mơ tŏng dơi đah nău ŭch geh ntŭk tăch rgâl:

“Điện toán đám mây he gŭ bah ngai, gŭ dăch he mbra pet rgâl dơi rnoh âk dak tŏ.  Doanh nghiệp bu rvăt ndơ tăch n’gluh ân geh kơp dơn Viet Gap ntop đah siƀŭt kơp dơn luh rsang rnglay bah bri uĕh neh ndrŏng lah ndơ geh ƀư bah he rnoh khlay hao đŏng”.

Rlău du rơh bôk năp wĭ wĕ, đah nuih n’hâm lor kơt nti êng, nsrôih râng ăp jrô tiăr nti, tâm nkrêp kan nsum rêng rnoh khlay ndrel doanh nghiệp kônh wa ƀon lan n’gor Lâm Đồng hŏ tât dơi đah âk kỹ thuật mhe jêng nău kan tuch tăm geh rnoh âk khoa học kỹ thuật nar lơn ma hao.

Ngăn an saơ mpôl doanh nghiệp bah n’gor Lâm Đồng hŏ rgop dŭt khlay tâm nău têk ndrêng rgâl mbrô n’hanh dŏng khoa học – công nghệ tâm nău kan tuch tăm. Âk doanh nghiệp nănh ntuh kơl ăp ntŭk rgum yơng ntil tơm tăm công nghệ mhe, ăp rêng nkret njêng– nklâm tâl uĕh mhe, tâm ban kơt pơk hvi tâm boh đah ăp viện gŭ mĭn tâm n’hanh bah dih dak đŏng. Nô Trần Mai Bình, Giám đốc Hợp tác xã Hoa Linh Coffee an gĭt, hợp tác xã geh 8 nuĭh lăp kan nsum n’hanh 23 nuĭh tâm nkrêp kan nsum đah lĕ rngôch rnoh hvi 80ha cà phê klêh play. Đah trong ntĭt leo tâm nkrêp kan nsum dja rnăk ƀon lan geh ndeh rklư gay mât chăm cà phê n’hao rnoh khlay nơm geh nkret njêng jru:

“Hợp tác xã ntuh kơl ndeh rklư, dŏng máy móc. Kônh wa ƀon lan kan lŏ mir, xã viên ndơ̆ ndơ geh ƀư tâm nkret njêng. Aƀaơ lah cà phê bah Hợp tác xã hŏ geh mã vạch tâm ndơ geh ƀư. rêng mât chăm hŏ mpơl tâm mã vạch. Ngăn Hợp tác xã geh ăp siƀŭt bu dăn rvăt dŭt âk”.

Đah nău ndrel hăn đah nuĭh ƀon lan kan lŏ mir, nuĭh mât bôk kan, nuĭh khoa học n’hanh ăp doanh nghiệp, tât aƀaơ rnoh hvi neh tuch tăm dŏng công nghệ mhe bah n’gor Lâm Đồng geh rlău 107.200ha; rnoh hvi neh dŏng tuch tăm pet lât geh 1.200 ha. N’gor Lâm Đồng hŏ njêng geh 16 nkual tuch tăm dơi kơp dơn dŏng tuch tăm công nghệ mhe đŏng. Ndrel đah nê lam n’gor geh 934 mã mbrô nkual tăm tăch n’gluh đah lĕ rngôch rnoh hvi neh tăm rlău 39.000ha tơm tăm.

 Ơi kônh wa. Mô êng tâm Lâm Đồng, rnôk aơ tâm ăp n’gor tâm nkuăl Tây Nguyên nau kan ƀư tĭng khoa học-công nghệ tâm nau kan tuch tăm dôl geh ntrŭt dăng tă bah nau săk kon ntil tăm, mpa rong; ƀư ueh nau tăm ndrel ê nkra, dŏng nau kan mhe (IoT, AI) gay mât, uănh ntŭk ntu ndrel leo nau ntrŭnh...Yơn lah, geh du nau ngăn gay ƀư nau aơ tơm prăk ntuh kơl ân, tâm rnôk âk rnăk ƀon lan ê tŏng n’hâm. Wa Nguyễn Thị Thái Thanh, Kruanh Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Ban Mê Green Farm mbơh trong ƀư kŏ kơt lah đă ƀon lan ndrel ntŭk kan rgum dơi nuih n’hâm ndrel ƀư dŏng nau kan khoa học-công nghệ tâm nau kan tuch tăm.

Ơi wa, đah nau ngăn tuch tăm rnôk aơ ri khoa học-công nghệ moh geh nau khlay êh?

Wa Nguyễn Thị Thái Thanh: Ntŭk kan phung hên hŏ ndâk geh 8 năm ndrel pah kan tâm nau kan dŏng nau kan mhe tâm tuch tăm. Ri êng nau tăm tơm blên srat tâm ngih nkŭm, ngih bil gay ma tăm jêng ăp ntil ndơ ueh geh tăch tâm ntŭk kơt lah Lotte Mart lam dak ri phung hên hôm tăm sầu riêng, nkra, ƀư, tăch luh hăn âk ntŭk êng tâm lam ntur neh, rnôk aơ, nau ŭch bah nŭih dŏng sa lơn ma ŭch geh nau mbơh kloh tât ntŭk ntu nơm nkra njêng ndơ ndrel khân păng ŭch gĭt nơm moh ƀư đah ndơ nê. Ndrel khân păng geh rnơm đŏng lah mô gay ma lŏ dŏng ndơ bah nơm. Ndri ma, mô êng sầu riêng ma n’ăp mrăch, play blên sat kŏ geh nau rgum dŏng nau kan prêh mhe tâm nau mât gay joi kloh tu tơm tăm, mât tâm rnôk tăm, mô lah mât rnôk ma geh leo tăch đŏng.

Gay ƀon lan rgâl nau ƀư ơm, dŏng nau kan mhe tâm tuch tăm lah nau jêr, ndri ntŭk kan nơm moh nau ƀư gay ma hăn ndrel ma khân păng, ơi wa?

Wa Nguyễn Thị Thái Thanh: Nŭih ƀon lan geh nau mơng nau tuch tăm ơm tă bah jŏ ma aơ ri ân geh nau nau rgâl tuch tăm bah ƀon lan mô di lah nau nơih. Nau ma gâp rhuăt luh tă dơi ngăn bah ntŭk kan tăch rgâl nê lah nau rvăt lĕ ndơ tuch tăm bah ƀon lan. Phung hên ƀư ân khân păng saơ lah nau kan tuch tăm prêh mhe săk tam văng sa âk. Ndrel jêh rnôk ân khân păng saơ nau nê ri hên kŏ geh ăp nau ntrŭnh đă êng bah nơm đŏng. Nê lah nơm ŭch râng tâm nau kan bah hên ri nơm ân geh ƀư kơt tĭng nau kan ndrel dŏng ăp nau kan khoa học mhe gay phung hên dơi geh uănh moh nơm dôl ma ƀư kan. Rnôk nơm ân bu saơ dơi lah nơm dôl ma ƀư ndrel ăp ntil ndơ nơm bư mhâm geh bah ăp nau geh rlong uănh năl săch êng ri nŭih ƀon lan mra geh dơi lăp pah kan nsum tâm ntrong kan têh bah phung hên, ndrel gâp mĭn lah nau ăp nau jêr nê ƀư njêng nau dăng bah phung hên, Ban mê Green Farm lah ntŭk nkoch mbơh mô geh rgâl nau kan tuch tăm bah ƀon lan gay njêng luh ăp ndơ tuch tăm kloh tât ntŭk tăch ndrel nŭih dŏng. Rnôk dơi nau nê ri nŭih ƀon lan mra hăn nsum ma hên dơm.

Ntŭk kan hŏ moh nau ƀư gay kơl an nŭih ƀon lan kan lŏ mir tâm nau râng tâm rgop nsum nau dŏng kan tuch tăm mhe ơi wa?

Wa Nguyễn Thị Thái Thanh: Rnôk aơ, tâm nau kan tăch rgala bah êng ntŭk kan bah gâp nơm, nau râng bah ƀon lan tâm nau kan tuch tăm prêh mhe geh tât 70%. Tâm ăp farm blên srat bah hên kŏ geh dơi tâm rgop nsum ma ƀon lan. Ndrel tâm ăp farm nê, phung hên mô ƀư âk, ƀư ăp nau kan jê̆, ntơm 1000-2000m2 hao gŏ lơ gay ân ƀon lan mơng đah nau kan prêh mhe. Ndrel nau khlay ngăn lah nŭih ƀon lan ân geh kơt tĭng nau đă. Tuch tăm prêh mhe lah ƀư tĭng nau kan ndrel dŏng ăp ntil ndơ IoT gay nơm uănh kloh rnoh mrô bah tơm tăm. Ntơm bah nê, hên geh ăp nau nchrăp, geh ăp nau nchroh đă ƀư ndrel geh ăp ntrong kan gay ma rklaih ăp nau khuch bah mih, nar mô lah rgâl gay ma der bu tuh tơm tăm.

Mô êng tâm nau kan tăm blên srat ma rnôk aơ lah nkuăl tâm rgop nsum tăm sầu riêng, kônh wa ntơm geh nau dŏng ăp nau kan gay ma mât, dŏng app blau mhe gay ma mât nau geh dơi bah nkuăl nơm tăm ndrel ân năch dŏng geh dơi joi kloh tu tơm tăm bah ntil ndơ. Gâp rhơn ngăn mpeh nau nê ndrel gâp ŭch ăp nŭih jêh aơ tă đah nau kơl an bah n’gâng kan tâm nkual, bah ăp tơm ntuh kơl ri mra dơi geh ƀư âk lơn nau kan bah nơm ân kônh wa geh dŏng dơi ăp nau kan tuch tăm prêh mhe lơn gay kônh wa saơ dơi nau săk tam bah văng sa ndrel nau ueh bah tuch tăm prêh mhe.

Hôm âk ngăn nau nkol tâm nau nkoch hăn ndrel ma ƀon lan dŏng nau kan mhe lăp tâm nau tuch tăm, wa moh geh nau mbơh tât nau kan aơ?

Wa Nguyễn Thị Thái Thanh: Phung hên rnê prêh mpeh nau kan tuch tăm prêh mhe bah Việt Nam nơm. Ăp nŭih kan khoa học blau ngăn. Yơn lah gay dŏng ăp nau ƀư nê lăp tâm nau ngăn ri păng ŭch geh mông nar. Ndrel gâp mĭn lah mô geh du rmôt ƀư nau kan, du ntŭk ƀư nau kan ueh lơn ăp ntŭk kan tuch tăm ƀư nau prêh mhe ndrel lăp kan nsum, tâm rgop ma ăp nŭih kan khoa học gay ƀư ngăn ăp nau kan mĭn njêng nê ân geh săk tam prêh ngăn, mông nar rhuăt gleh ngăn. Phung hên ŭch lah ăp nau kan geh tât tơm prăk manh, ăp tơm ntuh kơl mô lah ăp nŭih ntuh kơl rêh mra dơi ndrel nsum n’hâm ma hên gay ntrŭnh ƀư ueh lơn ân nau kan tuch tăm prêh mhe aơ.

Gay ntŭk kan ƀư geh dơi nau kan leo trong, kơl an ƀon lan dŏng nau kan tuch tăm mhe tâm nau kan bah nơm, ri wa moh geh nau đă?

Wa Nguyễn Thị Thái Thanh: Phung hên mĭn lah du nau dơi ân geh ƀư ngăn nê lah n’gâng kan tâm nkuăl, ăp nŭih kan khoa học ndrel hăn nsum ma phung hên gay dŏng ăp nau kan prêh mhe lăp tâm nau kan tuch tăm ân geh săk tam lơn. Nau tal bar lah ntŭk kan ăp gưl, n’gâng kan, ntŭk nkoch mbơh nau ndrel kuăl jă âk ntŭk kan têh êng đŏng gay dơi râng nsum tâm nau kan aơ ndrel ƀư rêng ăp nau khlay gay ƀon lan ndrel rnơm âk lơn. Yơn kơt lah hên aơ ri kŏ knŭng lah du ntŭk kan hôm kon jê̆ rđil ma ntŭk êng dơm. Ndrel kŏ dơi ngăn lah 10-20 năm đŏng phung hên mra dơi geh nau ŭch bah hên tâm rnôk nau gŭ kâp ân geh ƀư ri lĕ jŏ hôm. Ndri ma tâm rnôk nkoch mbơh nau geh ntoh luh ngăch dăng tâm lam ntur neh kơt aơ ri hên ŭch lah nơm ân ndrel nsum ty, nthoi tay laih ty gay nơm dơi geh ƀư rêng ăp nau kan aơ du trong ngăch lơn tay, janh nâp dăng lơn tay.

Dăn lah ueh wa.