VOV4.M’nông: Tâm bah ri aơ nơh, pah kan khám, săm ji, mât chăm n’hâm soan an [on lan ta nkual jru ngai, nkual [on lan rnoi mpôl đê| ta n’gor Lâm Đồng le\ dơi n’hao prêh rđ^l đah ntơm nơh. Ta Phòng khám tâm rgop tahen [on lan- xã Phi Liêng bah nkuâl Đam Rông, đah nău kan le\ nuih n’hâm bah rmôt nai dak si ndrel đah ndơ nâp do\ng ue\h mhe, nu^h [on lan ta aơ nar lơn ma dơi mât chăm n’hanh tât đah ntu\k săm dak si ue\h lơn.

            Le\ 12 năm kơp ntơm bah rnôk jrô khám săm ji tahen [on lan nkual Phi Liêng, nkuâl Đam Rông, n’gor Lâm Đồng lăp do\ng kan, lah dah nê jo\ năm nu^h [on lan ta ăp xã Phi Liêng, Liêng Srônh, Đạ K’nàng bah nkuâl Đam Rông rhuăt glêh trong hăn tât ăp nhih dak si rnôk ăp tơ\ kop ji. Bol ma nar ngăn mô lah nar lễ, tết, jrô khám way gu\ kâp kan ndăng măng nar, nchrăp khám săm ji an nu^h [on lan. Nu^h ji Nguyễn Thị Huyên, ta thôn Thanh Bình, xã Phi Liêng, lah:

            Ăp nai dak si ta aơ mô su\ch lach, du\\t mât chăm n’hanh rah rơch đah nu^h ji. Nu^h ji hăn tât ơm mô lah nkai, n’gul măng kêng ang dơi nai dak si khám n’hanh ôp ngơi rah rơch n’hanh du\t na nê| đo\ng”.

            Rlău ma t^ng [ư nău kan khám săm ji, Jrô khám tahen [on lan nkre [ư nsum xã Phi Liêng hôm uănh khlay rdâk njêng, rgâl di tay lam le\ rngôch trong kan dak si thôn, [on, t^ng [ư ăp bôk nău kan dak si gưl ngih dak, kơt njrăng n’gang ji kop sâr, njrăng n’gang ji klơm soh. , nkre ma đăp mpăn chuh n’gang pơk hvi an 100% kon se n’hanh bu ur bu\n, kan nsum đah ăp n’gâng kan dơi kan [ư ôp uănh kloh ue\h ndơ ngêt sa, mât kloh ue\h ntu\k gu\ rêh ta ntu\k; nsrôih nkoch trêng, rgo\ jă nu^h [on lan n’hao nău g^t êng njrăng n’gang kop ji, gu\ sa kloh ue\h…Nơm geh nê, n’hâm soan bah kônh wa [on lan ta n’gor dơi đăp mpăn ngăch dăng. Lah du hê nai dak si mom, krêp dêh đah jrô khám 5 năm aơ, bác sỹ Nguyễn Thị Yến, an g^t:

            Tâm rnôk kan 5 năm gâp le\ nâp jâng dâk. Ban giám đốc nta trong dơh an gâp hăn nti n’hao nău blău kan bah he gay ma rho\ do\ng an [on lan dơi ue\h lơn đo\ng”.

            A[aơ jrô khám đăp mpăn ăp to\ng drăp ndơ do\ng kan dak si khlay kơt: ăp ntil máy siêu âm, sinh hoá, điện tim, njêng ôxi…Nkre ma, way geh ăp to\ng rnoh  dak si gay khám săm ji ăp ntil nău ji way tât kơt: n’hôr n’hâm, trong proch, nău ji bah lơ ntô, ji kop sâr…Ntơm bah năm 2006 tât a[aơ, jrô khám le\ khám ji an rlău 90 rbăn tơ\ nu^h ji, tâm nê săm ji ndal an rlău 2000 nu^h, mô geh nu^h kh^t. T^ng Bác sỹ K’Ngọc Hùng, Giám đốc Trung tâm y tế nkuâl Đam Rông, nơm geh nău tâm boh kan nsum, kơl soan bah rmôt nai dak si Quân y jêng pah kan mât chăm n’hâm soan an [on lan ta nkuâl nar lơn ma đăp mpăn, lơn lah đah kônh wa [on lan rnoi mpôl đê|:

            Nơm geh soan kơl nê ma n’hâm soan bah nu^h [on lan nar lơn ma đăp mpăn, ăp ntil nău ji ntoh luh nchah nchrai dơm, mô ntoh luh. Lôch ăp bôk nău kan mât chăm n’hâm soan lam [on lan, ăp nău kan khám săm ji ta nkual jêr jo\t dja nar lơn ma dơi ue\h lơn, đăp mpăn lơn”./.

Du đêt nău rchăng n’gang ji jâng-ty-mbung

A[aơ, nu nău ji jâng ty mbung geh âk n’hanh ntoh tay. Gay kơl kônh wa, ăp me bơ\, ngih sam [u\t wât kloh mpeh ăp trong rchăng n’gang ji jâng ty mbung an kon se, nu\ih nchih le\ geh tâm ôp đah nai dak si Đặng Văn Huyên, Kruanh khoa uănh nđôi nău ji tâm tưp, ngih dak si y tế dự phòng n’gor Lâm Đồng.

-Ơi nai dak si, dăn nai dak si an g^t ji jâng ty mbung m’hâm ntrưp mêh ?

-Đặng Văn Huyên: Ji jâng ty mbung lah nău ji tâm tưp tă bah trong proch, nt^t nsa kơt ndơ sa, dak ngêt, mpang ty bah kon se mô lah nu\ih mât rong kon se, ăp ndơ pâl ngăn lah ndơ pâl n’hanh ndơ do\ng ăp nar kơt ngan rlu\, n’hoi, ka chok, geh ntưp kaman bah ăch mô lah ntu\k sôt mô lah dak bah trong n’hâm, dak diu. Rlău ma ne\, ji dơi ntưp tă bah mâp đah nu\ih đah nu\ih tă bah ăp dak trong n’hâm, dak diu. Du đêt nkô| nău dơi [ư hao ntưp n’hanh ntoh srê kơt rnoh nu\ih âk, rêh hăt, nău răk gu\ âm mô ueh, mô geh jay ăch chrach mô lah mô geh dak kloh ueh gay do\ng gu\ âm ăp nar.

-Ndr^ nai dak si, me bơ\ ân njrăng moh ndơ gay rchăng n’gang ji jâng ty mbung an kon se ?

-Đặng Văn Huyên: Ji jâng ty mbung geh rnoh ntưp âk ngăn ta kon se bah dâng 5 năm deh n’hanh ji aơ a[aơ mô ho\ geh vacine gay rchăng n’gang tam. Tă bah ne\ nău [ư ueh răk ngêt sa, răk êng săk nơm, răk ntu\k gu\ âm lah nău du\t n’hâm khlay bah ăp me bơ\. Nt^t nsa he an [ư t^ng 3 kloh, ne\ lah: ngêt sa gu\ âm kloh ueh, mpang ty kloh ndơ\ pâl kloh. Răk ty [a [ơ đah sa bu bah dâng mpoi dak hoch âk tơ\ tâm nar, rao n’ăp nu\ih têh n’hanh kon se. Lơn lah, lor rnôk gâm ndơ sa, [ư răk an kon sen, lor rnôk chông kon se rnôk hăn ăch chrach, jêh rnôk rgâl kho n’hanh [ư kloh ueh an kon se. An [ư t^ng ueh răk ngêt sa, sa s^n ngêt s^t, ndơ sa an đăp mpăn kloh ueh lor rnôk do\ng, ngêt ngăn lah rao dak duh, đăp mpăn do\ng dak kloh ueh tâm gu\ âm ăp nar. Mô mu\m ndơ sa an kon se, mô an kon se sa so\k I ty, mu\m ndơ pâl. Mô an kon se do\ng nsum bok sa, bok ty, ndơ do\ng sa kơt ka chok, ngan, rlu\, ndơ pâl mô ho\ rao kloh kaman.

Mô an kon se mâp đah nu\ih ji mô lah geh ntôn nău ntưp ji. Rnôk saơ kon se geh ntôn ntưp ji an ndơ\ kon se hăn khăm mô lah mbơh an ngih dak si dăch ngăn.

-Ơi nai dak si, ngih sam [u\t lah ntu\k geh ntưp ji jâng ty mbung ngăch, rlău ma me bơ\ ri ngih sam [u\t ân m’hâm [ư gay saơ n’hanh rchăng n’gang ơm nău ntưp aơ ?

-Đặng Văn Huyên: Nu\ih geh ntưp ji jâng ty mbung âk ngăn lah kon se bah dâng 5 năm deh, âk rgum ta ngih sam [u\t mầm non n’hanh mẫu giáo. Yor ne\, rlău ma nău răk ta jay, ri ta ngih sam [u\t ntu\k ăp kon se rgum ân [ư ueh du đêt nău kan gay rchăng n’gang ji jâng ty mbung ntưp ta ngih sam [u\t.

Đah ngih sam [u\t ri kon se ntưp mô dơi tât ngih sam [u\t đêt ngăn 10 nar kơp bah rnôk bah ji, n’hanh knu\ng dơi tât jrô nti rnôk kon se le\ sôt mbung n’hanh le\ ăp ntu\k rtoh dak. Ta ngih sam [u\t ri an đăp mpăn to\ng ăp dak, sa bu rao ty ta ăp jrô nti. Nai mât rong kon se, ân uănh nđôi nu nău săk soan an kon se ăp nar. Rnôk saơ tâm jrô nti geh kon se ntưp an mbơh tât rnăk wâl, cán bộ y tế gay dơi mkra ơm.

Nchrăp an năm nti mhe ri trong kan răk kloh ueh an dơi ngih sam [u\t [ư, puh dak si ngih jrô nti lor rnôk kon ho\k rgum. Bôl t^ng rnoh hô bah ji, lah ma geh srê đah rnoh âk kon se geh ntưp ri dơi tâm ôp tâm nchră ăp gưl dơi kan an rlu nti, mô lah ngih sam [u\t tâm 10 nar dơi kơp bah nu\ih ntưp ji gle\ du\t gay he puh rao kaman, kơt dêr ntưp tre\ tâm ngih sam [u\t jêng srê.

Ơ dăn lah ueh nai dak !

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja