VOV4.Mnông: 20 năm, nô Rcom Tunh, ta Plei Rơ Wai, xã Ia Khươl, nkuăl Chư Păh knu\ng mơng đah nau mât chăm tơm cà phê. Yơn năm aơ, rnoh tơm tiêu hao khlay, nu\ih [on lan bu hăn tăm tiêu, nô ko\ nsôih koh lơi  2 sào sà phê le\ ranh gay ma ntrơm tăm tiêu. Ê geh nau blau đah ntil tơm mhe aơ, tât ta mir bu tăch kon ntil, nô Rcom Tunh knu\ng rvăt ntil ti\ng nau nkoch mbơh bah nu\ih tă gi\t:

 ‘Nau nê nơm ko\ ti\ng ôp nau tă gi\t bah nu\ih nơm mơng bu tă tăm tiêu. Bu lah tyăm ntil tiêu Vĩnh Linh ri păng đê| geh bu tuh. Ntil păng geh đăp mpăn, bu ươm păng mô geh bu tuh, geh reh păng luh ba dih, ri nơm săch kơt nê”.

A[aơ 2 đah trong Quốc lộ 14, rlet Phường Yên Thế n’hanh Phường Chi Lăng, nkuăl [on têh Pleiku, geh âk ngăn ntu\k ươm n’hanh tăch kon tiêu tiêu ntil. Rnoh tăch ta aơ đah rnoh thuk oi đo\ng, geh ntơm 5-6 rbăn/tơm (lah rvăt âk) n’hanh 8000/tơm (lah tăch rai). Wa Hoàng Văn Thắng, nu\ih tơm mir tăm Thuỳ Dương ta trong Phạm Văn Đồng, nkuăl [on têh Pleiku ân gi\t, năm aơ năch tât rvăt ntil tơm tiêu âk lơn năm e, mô êng tâm n’gor Gia Lai ma tâm âk n’gor êng nkuăl Tây Nguyên ma Miền Trung ko\ geh đo\ng.

 ‘Nơm saơ păng ueh ri nơm leo nsi\t gay ma tăm, jêh ri bu tâm mbơh tâm nkoch ntơm ntu\k aơ tât ntu\k êng. Uănh kơt lah ăp n’gor mpeh ba dâng aơ, ăp n’gor ko\ geh, ko\ hăn so\k đo\ng”.

Ntu\k tăch kon si ntil geh âk ngăn, yơn lah rnoh tăch ri mô hao khlay, mo lah dêh lơn ma năm e, nê lah nau ma gay geh nau rvê mpeh nau jêng ngăn bah tơm tiêu rnôk a[aơ ta Gia Lai. Tiến sĩ Đặng Bá Đàn-Gíam đốc Ntu\k kan mi\n rvê n’hanh hun hao tơm tiêu (tâm Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên) ân gi\t, rnoh  du tơm tiêu ntil geh nau jêng ngăn ri 9000 prăk, yơn lah rnoh bu tăch ba dih  ri geh 5-6000, ri ngăn lah ntil tơm nê păng mô geh nau jêng ngăn. U\ch geh du tơm tiêu ntil ân jêng ri gay geh âk tơ\  [ư ân ueh nau kan, yơn mô di lah koh ngăn rse tiêu jêh ri hăn chu\t tâm du\ng lah jêh ôh.

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, nkah lah:

 ‘Bôk năp tât ta ntu\k mir tăm kon ntil geh nau rnơm ngăn. Đah tơm tiêu geh nau dơi ngăn ri bôk năp gay geh 5-6 n’ha, prêh ngăn rlau 20 cm. Ngăn lah, kônh wa uănh ngăn tâm reh păng chăt jêng đo\ng lah mô. Lah tơm tiêu chăt jêng ueh ma mô geh reh ri lah leo tăm kônh wa mra mâp nau khuch âk ngăn. Ntil tiêu geh săch tă bah ăp mir tơm tiêu geh nau chăt jêng, âk play, mô geh bu tuh. Ntơm bah kon tiêu ueh nê, phung hê gay rklaih ăp ntil bu tuh ôm rnôk tăm. Phung he leo tâm ăp ntil dak si bu tuh sêt, ăp ntil dak si, ntil bu tuh ân nâp tâm rse, n’hao nau chăt jêng ân tơm tiêu. Tâm nau kan nê, phung he mhâm [ư gay ân tơm tiêu geh bu tuhm, geh kman mô dơi lăp tâm kon ntil nơm tăm”.

Bah nau uănh ngăn ta nkuăl [on têh Pleiku, ân saơ, di\ng le\ ăp mir tơm tăm ntil ko\ geh rvăt kon ntil bu tăch tâm ăp mir tăm êng, jêh ri koh ti\ng gưl leo tăm tâm du\ng gay ma tăch. Tâm rnôk nkuăl tăm tiêu âk ngăn tâm nkuăl tâm rơh rlau aơ ntoh âk nau geh tiêu khi\t ngăch-khi\t mbrơi âk ngăn, yor ăp ntil bu tuh sêt [ư. Yor ri, đah nau ươm ntil gay ma tăch kơt lah nau m,he nkah lah mô geh nau chăt jêng ueh, mô geh nau tam ngăn mpeh nau tăm kon ntil gay tăch, mra mâp âk nau khuch ân nu\ih [on lan lah rvăt si\t tăm. Mô êng knu\ng ntil tiêu ta Gia Lai ma âk nkuăl êng n’gor êng tâm nkuăl Tây Nguyên, nau kan ntoh êng ăp mir kon ntil dôl ma âk ngăn, tâm rnôk n’gâng kan mô dơi geh nau mât nkân, nu\ih [on lan he gay njrăng ngăn rnôk rvăt ntil si\t tăm./.

                                                          Nu\ih răk rblang: H’Thi