VOV4.M’nông: Ta n’gor Gia Lai, tâm rnôk nuh srê pŭn ntô rlău 15 rbăn mlâm ndrôk mô hŏ dơi uănh nđôi lĕ rngôch, ri aƀaơ srê ji ndul djroh Châu Phi ta sŭr ntoh tay, geh trong ntưp rêng âk. Nău kan dak su mpa rong n’hanh ăp gưl n’gâng kan ƀon lan tâm n’gor dôl ndăn njrăng n’gang geh âk nuh srê.

          Hăn ndrel đah mât rong sŭr me tâm âk năm bah năp, wa Phạm Văn Hòa ta thôn Bình Hòa, xă Chư Răng, nkuăl Ia Pa, n’gor Gia Lai an gĭt, aơ lah năm tal 3 na nao rnăk wâl wa khuch hô yor nuh srê ji ndul djroh Châu Phi. Mpôl sŭr bah rnăk wâl wa geh 4 mlâm sŭr me n’hanh 4 sŭr tăch poăch jâk rlău 60kg lĕ geh ntưp srê Châu Phi. Wa Hòa an gĭt, nău saơ bôk năp bah sŭr lah mô sa, ntlơi pu n’hanh duh đêt. Bôl wa lĕ nchrăp chuh du đêt dak si sa kah, kơl sŭr n’hao chŏl nău ji, yơn knŭng geh 3 nar, hôm sŭr me êp deh lĕ khĭt, đă an tâp bôr. Ăp sŭr ƀa ƀă lĕ djuôr mbrơi mbrơi. Wa Hòa dŭt rngot:

          “Rnăk wwâl bah sa ơm hôm e puh rao kaman na nao, du nar âk tơ̆, puh vôi môi, krih dak si rao kaman tŏng ăp. Saơ pơng geh nău ntlơi sa, gâp chuh du đêt dak si bah duh, dak si m’hĭng. Aƀaơ khĭt du mlâm hôm, 3 mlâm ri mô sa. Mô gĭt pơng khuch m’hâm ƀư ma nkoch”.

Sŭr ntưp srê ji ndŭl djroh Châu Phi khŭng knŭng bah kơi 3 tât 4 nar mô sa, duh đêt

          Ta thôn Bình Hòa đŏng, xă Chư Răng, nkuăl Ia Pa, tă bah jay wa Hòa mô ngai, 2 mlâm sŭr nkuăng n’hanh du mlâm sŭr me bah rnăk wâl wa Lê Văn Theo, cán bộ thú y xă, khĭt đŏng yor ji ndŭl djroh châu phi. Bah meng ndrŭng nglang srih vôi dŏng gay nkhĭt kaman, njrăng n’gang ntưp an ăp rnăk kiău ma, tĭng wa Theo an gĭt, bah rnôk sŭr mô sa, duh tât rnôk khĭt knŭng geh 4 nar, jêng ăp nău nsrôih săm bah wa mô tam, srê ƀư rnăk wâl khuch bơi 100 rkeh prăk. Tĭng wa aƀaơ srê ji ndŭl djroh Châu Phi dôl ntưp rêng tâm mpôl sŭr bah rnăk wâl tâm xă, jêng wa mô kơp tât nău mât tay:

          “Nuh srê geh, pơng mbra geh tĭng ăp jay. Jêh rnôk srê hăn rlău hôm, răk rao ndung wang 2 tât 3 khay hôm, yơn dăn mât tay, hôm e geh tay. Jêr ngăn bah srê ji ndŭl djroh Châu Phi lah mô geh dak si săm tam n’hanh mô geh vaccine ri kônh wa kâp trôk n’hanh geh nău lap dơm”.

Wa Lê Văn Nguyên-Kruanh Ntŭk tăch rgâl lŏ mir nkuăl Ia Pa, n’gor Gia Lai an gĭt, mpôl sŭr bôk năp khĭt yor srê ji ndŭl châu phi ta nkuăl geh ta xă Pờ Tó tâm nar 6/8. Knŭng tâm du pơh, srê lĕ ntưp tât xă tal 2 lah Chư Răng, sŭr ntưp srê dŭt âk bah ăp rnăk mât rong jêt chrai. Kơp tât aƀaơ, nkuăl lĕ tâp bôr 125 mlâm, dĭng lĕ geh rlău 7,5 tấn. Đah rnoh sŭr aƀaơ nklăp 55 rbăn prăk/kg, ƀon lan khuch rlău 400 rkeh prăk.

Tĭng wa Nguyên, dĭng lĕ mpôl sŭr 9.300 mlâm sŭr bah ăp rnăk mât jêt chrai lah nuĭh geh khuch âk ngăn tâm rơh srê ji ndŭl Châu Phi, yor trong mât jêt chrai dŭt jêr uănh nđôi ntŭk ntưp. Ntrôl dăng nkoch trêng, tâp bôr sŭr. Ndrel đah nĕ, cán bộ thú y ăp xă ƀa ƀơ nkoch trêng an nuĭh ƀon lan ƀư tĭng uĕh 5 mô: mô mpôn srê; mô tăch, rdêng sŭr ntưp srê; mô nkhĭt roch sŭr khĭt; mô jăng sŭr khĭt ntŭk gŭ âm; mô dŏng ndơ sa rmeh mô dơi mkra rjăp, gay n’hao nău wât njrăng n’gang srê, n’hŭch srê ntưp rêng:

          “Đah nuh srê ji ndŭl djroh Châu Phi lah mô geh dak si săm tam n’hanh vaccine jêng dŭt âk ta aơ trong kan njrăng n’gang nuh srê. Bôk năp lah ƀa ƀơ puh dak si kaman, chuh ăp ntil vaccine njrăng n’gang êng gay n’hao ngăch dăng an sŭr gay n’hŭch khuch khat an nuĭh ƀon lan ri đă nuĭh ƀon lan geh sŭr tât khay tăch poăch ri cán bộ sŏk mham, uănh năl lah mô ntưp ri hôm e dơi tăch tâm n’gor tĭng nău ntrŭnh. Đă nuĭh ƀon lan wah an rlu nău mât tay”.

Rhiăng mlâm sŭt ntưp srê ji ndŭl djroh Châu Phi an tâp bôr

          3 năm na nao, nuĭh mât sŭr ta Gia Lai rdâng đah srê sŭr ji ndŭl djroh Châu Phi, n’hanh geh tâm rnôk bôk yan mih, n’hanh âk tâm khay 8 n’hanh khay 9. Jêh uănh nđôi nuh srê, nkô̆ nău ntoh tay sŭk ji ndŭl djroh Châu Phi lah n’gu ơm srê lĕ bah năp, tâm rnôk răk rao ndrung wang mô dơi uănh khlay. Gay njrăng n’gang srê sŭr ji ndŭl djroh Châu Phi ntưp ngăch, nău kan Thú y Gia Lai dôl nchrăp ăp ndơ nuĭh kan, n’hâm soan gay ntop kơl ăp nkuăl, nkual têh njrăng n’gang srê.

          N’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao ƀon lan n’gor Gia Lai lĕ geh sam ƀŭt đă n’gâng kan ƀon lan, Chi cục Mât rong n’hanh dak si mpa rong mbơh ƀư ngăch ăp trong njrăng n’gang srê sŭr ji ndŭl djroh Châu Phi. Ngih pah kan way kan ƀư ngăch ăp trong nchoeng n’gang, nkhĭt rdêl ntŭk srê n’hanh mô dơi an srê ntoh ntưp rêng hvi. Rmôt kan jăch trong kan răk rao ntŭk ntô mât rong, nkhĭt roch, ê nkra, tăch sŭr ta ntŭk. Nchrăp trong, tŏng ăp nău dơi đah nuĭh, n’hâm soan, prăk gay rdâng ndal rnôk geh, mô an ntoh ta lam hvi.

          N’gor Gia Lai aƀaơ geh dĭng lĕ sŭr rlău 435.000 mlâm, dŭt âk lah ndrôk n’hanh sŭr. Srê ji ndŭl djroh Châu Phi ta sŭr ntoh rnôk rlău 15.300 mlâm ndrôk ta n’gor lĕ ntưp pŭn ntô, dôl geh ndrel ta sŭr. Tâm rnôk aơ, mbơh ƀư ndăn ăp trong mkra njrăng n’gang srê, nking n’gang nuh srê ntưp rêng lah nău dŭt khlay gay n’hŭch khuch an nuĭh ƀon lan.

          Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja