VOV4.M’nông: Nau brêt têh ta kon se tâm n’gor Gia Lai lah êng n’hanh nkuăl Tây Nguyên lah nsum lah nau geh nau nkah. Rnoh kon se tâm dâng 5 năm tâm nkuăl Tây Nguyên geh brêt têh a[aơ dôl tâm rmôt âk ngăn lam dak

            Tâm âk [on lan bah n’gor Gia Lai, kon se brêt têh geh âk ngăn, ngăn lah tâm kon se tâm dâng 5 năm. Âk me mbơ\ kon se, yor nau jêr jêr jo\t, mô lu nau kan lo\ mir yor ri ma mô uănh khlay ngăn tât kon nơm. Âk ngăn kon se tâm ăp [on lan mô geh sa to\ng kah gay hao têh săk, [ư jêng nau bêt têh. Wa Rơ Châm Win, ta Plei Mơ Rông Ngó, xã Ia Ka, nkuăl Chư Păh, n’gor Gia Lai, ngơi:

 “ Âk kônh wa tâm [on, rnoi Jarai ri a[aơ nau ngăn lah, nkoch tât nau kan aơ, nau ma kơl an nau u\ch hao têh tâm kon se ri hôm âk rnăk tâm [on mô geh uănh khlay tât n’hâm soan n’hanh nau sa kah ân kon se ngăn. Tâm [on geh tata 40-50% rnăk kơt nê, khân păng ân êng kon sa dah ma pâl êng, mô geh mât chăm tât nau rêh ndrel mât chăm n’hâm soan ân kon se ri mô âk ơm”.

Êp nau ji ngot, nau deh kon âk, nau git rbăng bah me mbơ\ kon se tâm ăp nkuăl jru, nkuăl ngai, nkuăl rnoi đê|, mpeh nau ngêt sa bah kon se ê geh âk, geh nau ntoh luh. Ntơm bah nê, [ư tât nau brêt têh, mô têh tâm kon se tâm ăp nkuăl aơ âk ngăn. Wa Lưu Thị Tâm, Thư ký bôk nau kan rgâl nau brêt têh tyâm nkuăl Chư Păh,  n’gor Gia Lai, ngơi:

 ‘Yor nau geh bah nkuăl Chư Păh lah nkuăl rnoi mpôl đê| geh tât 53% yor ri ma nau mi\n gi\t tât nau sa kah mô âk. Du gưl đo\ng lah, nau git rbăng dêh, ngăn lah [ư lo\ [ư mir yor ri ma nau đăp mpăn ndơ ngêt sa, ê âk. Kônh wa rêh hôm mi\n tât nau ơm yor ri ma nau mât chăm ân kon se ê geh ueh. Tal bar đo\ng, ntuk gu\ mô kloh ueh ma kon se geh brun âk. Ngăn lah, rnôk geh ba, phe, tưm sa play tâm mir ri ê geh gi\t nau ngêt sa, gâm sa ân tâm di ăp ndơ nơm geh gay lao tâm nau ngêt sa ăp nar”.

Bôk nau kan njrăng nau brêt têh ta Gia Lai ho\ geh ntru\nh bơi tât 10 năm aơ. Yơn nau kan brêt têh tâm nkuăl hôm lah nau ntoh luh âk, gay geh nau uănh khlay ndrel rklaih. Ti\ng nau kơp bah Ntu\k kan mât sa kah neh dak, Gia Lai lah ngoai tâm ăp n’gor geh rnoh kon se brêt têh âk ngăn lam dak. Ngăn lah, rnoh kon se tâm dâng 5 năm drêt têh mô jâk săk tâm n’gor aơ bơi tata 25%, hôm rnoh kon se tâm dâng 5 năm bêt têh dêh săk (prêh/năm deh) lah 35%. Tâm rnôk nê, nau kơp nsum bah lam  dak, rnoh kon se tâm danag 5 năm brêt têh mô jâk săk lam dak lah 14,5 %, rnoh dêh, mô jâk lah 25%. Gay [ư dơi nau kan bah neh dak mpeh nau sa kah tâm kon se ta Gia Lai, u\ch ngăn nau lăp kan bah lam ntrong kan chính trị tâm nkuăl. Nai dak si Lê Thị Thanh Hương, Groi Giám đốc Ntu\k kan mât chăm n’hâm soan n’hanh deh nse n’gor Gia Lai, ngơi:

 ‘Ti\ng nau kan bah neh dak mpeh nau sa khah ko\ lah rjăp n’hanh leo ngluh nkô| nau n’huch nau brêt têh tâm kon se tâm dâng 5 năm. Aơ lah nau kan nsum bah lam nau rêh jêng n’hanh bah apư nu\ih [on lan, mô êng ntu\k kan dak si. Yor ri, gay rklaih nau kan brêt têh tâm kon se tâm dâng 5 năm ri ăp n’gâng kan, rmôt kan gay geh lăp kan nsum”.

Đah âk nkô| nau êng êng ho\ [ư nau brêt têh tâm kon se ta n’gor Gia Lai hôm rnoh prêh rđil lam dak. Gay rklaih nau kan aơ, gay geh nau kơl an âk lơn bah ăp nu\ih me mbơ\ ko\ kơt lah nau lăp kan bah n’gâng kan tâm nkuăl.

      Brêt têh mbra khuch tât hao jêng n’hanh hun hao bah kon se, [ư n’hu\ch nău m^n bôk rngok, nti nsơm. Nkre [ư kop ji dơh ngăn mô lah ntưp ji băt bah n’hanh geh hô lơn. Đêt đo\ng lah, kon se bah dâng 5 năm deh lah rnôk hun hao khlay n’hanh têh jâk săk ngăn, âk ntil ndơ tâm săk dơi lôch jêng, ngăn lah thần kinh trung ương n’hanh nău mpât n’gơ. Gay kônh wa n’hanh le\ băl mpôl g^t tay mpeh ndơ kah an kon se.

Ôp: Ta năp  nău ngăn kon se ta Gialai geh brêt têh du\t âk, nai dak si geh trong nt^m na nê| đo\ng gay geh âk ndơ sa to\ng ăp ndơ kah đah kon se bah dâng 5 deh.

Nai dak si Đào Thị Bình: Gâp m^n lah, đah rnoh brêt têh ta Gialai hôm e âk ri bôk năp ăp nu\ih me bơ\ mât kon se n’hanh ăp nu\ih râng mât rong kon se tâm rnăk wâl, an g^t wât kloh du đêt ndơ kah an kon se 5 năm deh m’hâm. N’hanh he g^t, ta rnoh bah dâng 5 năm deh ri pă ăp rmôt năm jêt. Lvang bah oh bê-6 khay, lvang kon se mhe deh n’hanh dôl tôh r[lang. Nău u\ch ndơ kah bah kon se oh bê-6 khay ri dak toh me le\ to\ng ăp le\ rngôch n’hanh môp kâp sa ntop tay du ntil ndơ sa, dak ngêng êng rlău ma dak toh me. Hôm lvang 6-12 khay, dak toh me an rlău n’gul nău u\ch ndơ sa, ndơ kah gay kon se hun hao, nău u\ch êng bah kon se dơi pă an ndơ ngêt sa ntop ăp nar an kon se. Hôm lvang 12-24 khay, dak toh me ntop nklăp 1/3 nău u\ch ndơ kah bah kon se. Hôm [a [a\ 2/3 lah bah ndơ sa ntop tay. Rnoh ăp ndơ sa ntop mbra rgâl êng êng. N’hanh tâm ăp nar sa ntop tay ri he an tâm ban to\ng 4 rmôt ndơ sông sa. 4 rmôt ndơ sông sa ta aơ lah rmôt rnih mbra geh âk tâm phe n’hanh ăp ntil rnih tuh tâm rlu\k ăp ntil. Lah mô geh phe he mbra rgâl đah mbo, bum. Hôm rmôt đạm geh tâm poăch, ka, tăp djăr dak toh ăp ntil mpa n’hanh đạm bum play geh ta ăp ntil tuh. Rmôt tal 3 lah rmôt ndơ lăi ri way tâm ngi poăch n’hanh tâm ăp ntil ngi. Ngi mpa ta aơ ri geh ngi sur, ngi djăr. Hôm ri ri geh tâm ăp ntil tuh play n’hanh geh ntop ăp ntil rnga, tuh. Rmôt n’gle\ du\t lah rmôt ntop vitamin n’hanh muối khoáng, geh du\t âk ta ăp ntil biăp nđir n’hanh play dum.

Ôp: Ơ hơi nai dak si, rnoh ndơ sa ntop tay an kon se t^ng ăp- rnoh năm deh m’hâm an tâm di mêh ? 

Nai dak si Đào Thị Bình: Bah kơi 6 khay deh, he ntơm nti sa an kon se ri 2-3 nar bôk năp lah nar he nti sa an kon se ri an kon se sa 2-3 n’hoi dơm. Yơn jêh 2-3 nar aơ ri he an n’hao lơn an ndơ sa, n’hanh an kon se sa du tơ\ an nklăp n’gul nga rnih mô lah por. Rnoh ko\t bah ngan ne lah 250 ml. jêh ne\, he ntop hao lơn nklăp 2 tơ\, ntop đah pu toh me [a [ơ. Jêng lah rnoh khay bah 6-8 khay lah sa ntop tay 2 tơ\ sa ntop đah pu toh me [a [ơ. Hôm 9-11 khay ri he mbra an sa 3 tơ\ ntop đah du tơ\ pu toh. Du tơ\ tay ta aơ dơi an du nchor play m’hu\ng du\m, du nchor play rba du\m mô lah du mlâm prit dum mô lah an kon se sa dak toh srat dơi đo\ng. hôm lvang bah 12-24 khay ri lah 3 tơ\ ntop đah 2 tơ\ sa êng n’hanh mât an kon se pu toh me. Ne\ lah rnoh tơ\ sa, hôm ăp tơ\ sa ri ta rnoh bah 12-24 khay, he an hao ntop mbrơi bah ¾ du ngan. Rnôk ma kon se ta rnoh 2-3 năm, rnôk ne\, kon se dơi an sa le\ rngôch ăp ndơ sa bah nu\ih têh, yơn an njrăng, piăng n’gôn lêk lơn du đêt, ndơ sa ri an gâm lêk lơn gay kơl an kon se dơh lêk ndơ sa. Tâm lvang 2-3 năm ri kon se mô hôm geh pu toh me tay. Jêng an đăp mpăn an kon se sa bah 3-4 tơ\ ntop đah 2 tơ\ bah kơi. Rnôk to\ng 3 năm let lơ ri kon se dơi sa ndrel nu\ih têh, yơn he an njrăng lor ndơ sa an kon se gay đăp mpăn an kon hun hao ueh n’hanh ngăch dăng.

Ôp: Ơ, dăn lah ueh nai dak si !

Nu\ih rblang: H’Thi