VOV4.M’nông – Việt Nam ta rnoh săk geh rnoh tâm rdâng đah dak si kháng si kháng sinh du\t âk ta lam ntur neh. Tâm ne, le\ ntoh geh kaman rdâng đah dak si, rnoh rdâng ăp nar lơ ma hao. Do\ng dak si kháng sinh di nău nt^m bâh nai dak si dôl geh n’gâng kan dak si mbơh njrăng tât le\ [on lan, gay ma mât ueh săk soan.

T^ng Rmôt kan dak si lam ntur neh (WHO) kơp, du năm geh hang rkeh nu\ih kh^t yor [al dak si, tâm ne\ 1,4 rkeh kon se n’hanh n do\ng hang rhiăng rmen đôlar an [al dak si. Việt Nam geh tâm sam [u\t ăp dak geh rnoh [al dak si âk ngăn ta lam ntur neh. Tâm ne\, le\ ntoh kaman [al dak si, enoh [al dak si nar lơ hao.

Năm 2011, lam ntur neh geh nklăp 64.000 nu\ih hiăn [al dak si. Tâm rnôk ne\, ta Việt Nam năm 2015 hôm e dâk tal 12 tâm 22 dak geh rnoh nu\ih hiăn âk n’hanh dâk tal 14 tâm rnoh 27 dak geh âk ji hiăn [al dak si. Rnoh hiăng [al âk ntil dak si lah 2,7% tâm rnoh nu\ih ji hiăng mhe (nklăp 4.800 nu\ih ji n’hanh geh 19% tâm rnoh nu\ih ji hiăn săm tay (nklăp 3.400 nu\ih ji).

Mbak jâng yor [al dak si nar lơ hao yor do\ng do\ng săm hao âk, nar săm jo\, khuch tât săk soan bah nu\ih ji, nsum mpôl n’hanh nău hun hao nsum bah kon nu\ih. Dôl mbơh njrăng ta Việt Nam le\ geh kaman [al âk ntil dak si, rnoh n[al nar lơ hao, lơn lah ta rmôt kaman gram âm, way ntoh tâm ăp ngih dak si le\ geh kaman rgâl gen [al âk ntil đah carbapenem rơh mhe.

Ăp nu\ih way kan dak si nt^m rah wah ăp nkô| nău [ư an nău [al dak si kháng sinh ta dak he kơt bah kơi aơ:

- G^t wât mpeh [al dak si hôm e đêt

Way ơm bên săm êng, nchih êng dak si bah nu\ih [on lan jêng tât nu nău do\ng kháng sinh lah lơi, rgop [ư hao nău [al dak si. Bah meng ne\, nu\ih ji mô dơi do\ng khánh sinh tâm di yor nău g^t bah cán bộ dak si, ndoh ndơ bah du đêt ngih dak si, lơn lah ta ăp gưl bah dâng, nkual jru ngai hôm e đêt, mô ho\ geh ndơ, dơi [ư kháng sinh đồ.

- Do\ng dak si rchăng n’gang kaman mô tâm di

Do\ng âk ir, đêt ir mô lah do\ng mpu\ng dak si rchăng n’gang kaman dơi geh [ư [al dak si đo\ng, nta an ăp kaman [al dak si ntoh luh. Nău do\ng dak si kháng sinh gay săm ji mô geh ntưp kaman [ư, do\ng kháng sinh mô tâm di đah ntil, mpôl kaman, vi rus, ký sinh trùng [ư…. Hao đo\ng geh [al dak si.

- Trong kan uănh năl, mêt nđôi ueh tam dak si hôm e đêt

Mô blău uănh năl đah âk ntil hoạt chất jêng tât nău uănh nđôi ueh tam mô tâm di nău u\ch ngăn, mô đăp mpăn grôi nđôi ueh tam bah le\ rngôch ăp ntil ndơ nkra njêng êng êng bah t^ng ntil ndơ an do\ng ta ntu\k tăch.

- Trong grôi nđôi mpeh [al dak si mô ho\ dơi ndâk njêng

A[aơ, Việt Nam mô ho\ geh trong grôi nđôi lam dak mpeh [al dak si ma knu\ng geh du đêt ntu\k kan grôi nđôi mpeh [al dak si, kơt Ngih dak si nhiệt đới Trung ương, Ngih dak si Bạch Mai, Ngih dak si Nhi đồng 1… Bôl ndr^, nău [ư grôi nđôi mô ho\ [ư t^ng [a [ơ n’hanh to\ng ăp, jêr saơ ăp vi sinh vật rchăng n’gang nău ji mhe, jêng mô dơi geh ăp nău [ư ngăch gay rchăng n’gang tay nău [al dak si a[aơ.

- Mô ăp tâm nău ntru\nh mpeh nău way kan but uănh, săm ji

Âk nău ji tâm tưp mô ho\ geh to\ng nt^m nchroh n’hanh săm, mô lah le\ geh nt^m yơn mô ho\ dơi uănh joi. Nău ntru\nh do\ng kháng sinh, [ư [al trong săm, uănh năl vi sinh mô ho\ ueh, nău groi nđôi tâm rnôk [ư t^ng ta ăp ntu\k mô ho\ dơi [ư to\ng ăp.

- Njrăng n’hanh uănh nđôi ăp nău ji tâm tưp mô ho\ geh tam

Nu\ih ji dơi săm tâm ngih dak si lah du trong trêng ntưp tơm ăp vi sinh vật rchăng n’gang bah nu\ih aơ tât nu\ih êng. Nău njrăng n’hanh uănh nđôi ji tâm tưp mô tam mbra [ư hao nău ntưp bah kaman [al dak si.

- Do\ng dak si rchăng n’gang kaman tâm mât rong

Kháng sinh dơi do\ng du\t âk tâm mât rong gay ntru\t hao jêng n’hanh rchăng n’gang nuh srê bu tuh an tơm tăm, mpa rong. Yơn lah, nău do\ng dak si rchăng n’gang kaman tâm mât rông mô ho\ dơi uănh nđôi tyâm di jêng tât ăp vi sinh vật rchăng n’gang nău ji n’hanh [ư [al dak si ta nu\ih.

Bah năp nău ngăn [al dak si kháng sinh mbơh njrăng a[aơ, Rmôt kan dak si lam ntur neh n’gluh an mbơh “Mô [ư nar aơ ôi taơ mô geh dak si săm” gay kuăl jă ăp dak ndrel ty rchăng n’gang [al dak si, tâm ne\ geh Việt Nam.

Gay nking n’gang nău aơ, nău kan dak si lah rjăp, du hê nu\ih [on lan knu\ng rwa\t n’hanh do\ng dak si kháng sinh rnôk dơi nai dak si but uănh ji, nchih dak si n’hanh do\ng kháng sinh t^ng nău nt^m bah nai dak si. Nu\ih [on lan do\ng kháng sinh tâm mât rong sur djăr, ndrôk rpu, tui ka t^ng nău nt^m bah cán bộ thú y. Cán bộ y tế t^ng di ăp nău nt^m nu\ih way kan n’hanh do\ng kháng sinh săm tâm di, đăp mpăn.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja