VOV4.M'nông - Nău ji hao huyết áp a[aơ lah nău ji jêr bah du\t âk tâm nău rêh jêng mhe. Pơng dơi nt^t kơt “Nu\ih nkh^t nu\ih mô g^t saơ” yor lah nkô| nău [ư âk nău ji klăch, nkri nău rêh bah nu\ih ji kơt kol tăch rse mham rngok, hao mham play nuih, djuôr play, leh. Yơn lah n’hêl na nê|, nău uănh nđôi jio aơ mnô ho\ dơi âk nu\ih uănh khlay, jêh ne\ lah khuch n’hâm soan du\t hô, đê| đo\ng lah kh^t nu\ih.

Huyết áp lah dak mham du\t u\ch ntru\t dak trong rse mham gay ndơ\ mham tât mât rong ăp mô tâm săk. Rnôk play nuih nchoăt, pơng mpet ntrôl mham rlău du trong ăp rse mham n’hanh tĩnh mặch trong ding.

Huyết áp lah geh bah 2 soan. Soan bôk năp lah geh rnôk mham bơm luh bah dih play nuih n’hanh lăp tâm trong rse mham. Tal 2 lah luh jêng rnôk play nuih rlu đah ăp rơh pơng hăn. 2 rmôt aơ dơi ntoh măt yor ăp mrô tâm ve\ huyết áp.

Huyết áp dơi ve\ đah 2 chỉ số lah huyết áp tâm thu (soan ntrôl mham lăp tâm trong rse mham, play nuih ru\n ntrôl) n’hanh huyết áp tâm trương (huyết áp rnôk play nuih rlu rlău). Đơn vị ve\ lah milimet thuỷ ngân (mmHg). T^ng ne\ huyết áp tâm ban mô lah đêt lơn 120/80 mmHg dơi uănh lah nâm ơm. Huyết áp tâm ban mô lah têh lơn 140/90 mmHg dơi uănh lah hao huyết áp

T^ng n’gâng kan dak si, a[aơ ta Việt Nam, ring geh 5 nu\ih têh ndăm ri geh 1 hê ntưp ji hao huyết áp, tâm ban 12 rkeh nu\ih. Bôl lah nău ji du\t âk n’hanh klach yơn rnoh nu\ih g^t n’hanh wât njrăng dêr nău ji aơ hôm e đêt. Na nê| tâm rnoh 12 rkeh nu\ih ntưp ji geh tât rlău n’gul mô ho\ dơi saơ n’hanh rlău 80% rnoh nu\ih mô dơi săm.

Ntoh lư kơt nău bah wa Phùng Văn Ba (56 năm deh) ta nkuăl Ea H’leo, n’gor Dak Lak. Wa saơ nơm geh hao huyết áp tâm năm 2010 tâm du tơ\ dơi hăn but uănh ta [on lan. Yơn yor saơ săk mô geh du ntil ndơ mha êng jêng wa ntlơi nău nt^m bah nai dak si, mô săm ji. 5 năm bah kơi, tâm du nar ôi ơm, wa Ba saơ wai măt, ji bôk, hăn moio nâp. Rnôk dơi ndơ\ ngih dak si, nai dak si nchroh wa le\ kol tăch rse mham rngok yor geh bah ji hao huyết áp. Bôl dơi mât nău rêh yơn n’glơi tay nău ji lah wa lêt du đah kiău. Wa Phùng Văn Ba nkoch tay.

Gâp geh chôt ndal tâm khay 10 năm 2015. Bah năp ne\, gâp saơ âk tơ\ geh ngo wa\r muh măt, tât nar geh ji ri saơ wa\r măt, bôk rngok lêng lang. Bah năp ne\ gâp saơ săk soan nơm ơm jêng mô geh [a [ơ hăn but uănh.

Wa Rơ Mah Tu (68 năm) ta nkuăl Cư Kuin, n’gor Dak Lak dôl săm geh bah nău ji kol tăch rse mham rngok le\ bơi 4 năm aơ. Bah năp ne\, wa geh ji hao huyết áp, le\ saơ n’hanh săm ơm. Yơn rnôk saơ săk soan rgâl ueh, wa le\ ntlơi êng dak si. N’glê| du\t wa geh kol tăch rse mham rngok [ư lêt du đah săk mpeh đah ma, ngơi gơ\ kol. Wa Rơ Mah Tu an g^t:

“Rnôk ne\ dôl sa, jêh ne\ rnôk dâk, gâp wa\i măt chôt. Rnôk ne\ hăn but uănh nai dak si lah hao huyết áp âk ir. A[aơ ntu\k hăn an geh nu\ih rdêng. Nai dak si an dak si ngêt yơn gâp ngêt dak si mô r^ng jêng gâp plơ\ tay nău ji. Yor gâp saơ du\t ji bôk, ntôn ji le\ bah jêng mô ngêt tay dak si.

T^ng âk gu\ m^n njêng y học, ăp nu\ih geh ntưp ji hao huyết áp geh: nu\ih ranh, nu\ih ji leh, ji tuyến giáp, rmo\ng, lăi, nu\ih [a [ơ ju\p hât, ngêt âk ndrănh bia, do\ng ndơ sa âk cholesterrol, blao mpât n’gơ…. Yơn lah, nklăp 90% nu\ih ntưp ji hao huyết áp mô g^t nkô| nău. Way [ư âk nău rgâl klach. Tâm ne\, way mâp ngăn lah: ăp nău rgâl ji play nuih, kơt: hao mham play nuih, ji động mạch vành, djuôr play nuih…; ăp nău rgâl ji mpeh rngok, kơt: kol tăch rse trong mham rnok; ăp nău ji mpeh leh, djuôr leh…; ăp nău ji mpeh măt, jêng tât ngo cheh măt…

Nău ji ntoh lư ngăn bah ji hao huyết áp lah ji bôk, wa\i măt, ngo măt, ji play nuih…yơn le\ rngôch nu\ih ji mô g^t năl na nê| ăp nău mpơl ji. Jêng tât rnôk ntoh nău aơ ri pơng [ư ji le\ rgâl kol tăch trong rse mham rngok. Aơ lah nău ji geh rnoh kh^t âk ngăn. Du\t âk nu\ih ji dơi săm rêh hôm e n’glơi nău ji jâk mbăn lah lêt nto, ngơi gơ\ kol. Yor r^, ăp nai dak si nt^m lah an uănh  nđôi huyết áp [a [ơ, ngăn lah ăp nu\ih geh âk lah du\t n’hâm u\ch n’hanh khlay.