VOV4.Mnông: Khay 6 năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ntru\nh ntop sâm Ngọc Linh ta săk nchih ndơ khlăy ngih dak. Aơ lah ndơ khlăy ngih dak bôk năp ta ntrong kan tơm [ư dak si. Ntil sâm aơ a[aơ geh ta 2 n’gor lah Quảng Nam n’hanh Kontum, yor 2 n’gor aơ geh nsum du nor yôk ntơ lah Ngọc Linh.

             Du kg Sâm Ngọc Linh a[aơ geh tăch đah rnoh bâh 50-170 rkeh prăk, t^ng năm jo\, rnoh têh n’hanh nău ueh bum. Yor rnoh tăch khlăy jêng Sâm Ngọc Linh hon êng ta bri le\ geh so\k le\.

Ta Kontum geh du ntu\k kan lah cty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Đăk Tô le\ mât dơi n’hanh dôl pơk hvi nău mât tăm ntil sâm khlăy aơ.

Bâh du ntu\k kan bâh cty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô, t^ng trong n’gor 672 hăn rlău 60km mơ tât xã Măng Ri bâh nu^h Sê Đăng. Măng Ri tab a dâng jâng yôk Ngọc La- ngoăy tâm 4 nor yôk prêh bâh yôk Ngọc Linh. Bar pe năm aơ Măng Ri geh âk nu^h g^t tât yor ta aơ, tât dăch têt Nguyên đán [on lan ta Măng Ri dôl ta rơh rôk sâm rse. Rnăk đê| r^ geh tât bar pe jât kg, rnăk âk r^ bar pe tạ. nô A Thát ta [on Tu Thó an g^t, aơ lah ntil sâm yor [on lan so\k ntil bâh tâm bri s^t tăm, kanu\ng 2 năm le\ dơi rôk bum. Rnoh khlăy 1 kg sâm rse tăch ta jay lah 500 tất 600 rbăn prăk. Bâh geh tơm sâm rse ma du đê| rnăk tâm [on geh [ư jay nâp ueh, rvăt ti vi, ndeh máy. A Thát an g^t, nô le\ âk tơ\ hăn ta yôk joi sâm Ngọc Linh. Ntơm nơh geh so\k âk r^ rnoh thuk. A[aơ joi le\ bri  ma mô mâp đo\ng. geh yơn du đê| dơm, s^t lah geh nu^h rvăt dâl.

“{on lan rnoi Sê Đăng hên, hăn joi sâm tâm bri lah nsum du\t o\ r’ah ngăn. Hăn ta bri ngai, lăp ta mir gay ma joi sâm, hên du\t nsrôih ngăn”.

Mpôl hên hăn ta rlet rlău trong neh yôk sop ngai bơi tât 10km, ntu\k trong nque, ntu\k trong sop prêh gay ma tât nkual tăm sâm Ngọc Linh, bâh cty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô. Ta nkual bri aơ, geh nău prêh bâh 1.800 tât 2 rbăn met, ta dăch chông yôk Ngọc La jêng nor yôk prêh. Mô nă geh nu^h dơi hăn ta aơ yor lah hăn rlău 3 ntu\k kâm chăm , kâp n’gang đah mpêr n’gar loih du\t srêt. Nô Hoàng Văn Chất, groi Giám đốc cty TNHH MTV Lâm Nghiệp Đăk Tô leo mpôl hên hao shop, hăn ta bri chop ntu\k tăm tơm sâm. Khay aơ Sâm Ngọc Linh dôl b^ch. Mô geh saơ tơm sâm, kanu\ng lah ăp mbor n’ha ôm hoănh. Nô Chất so\k ti rlơ\ du mbôch neh gay ma saơ mpơl du mblâm bum Ngọc Linh têh rlău lău ti me, jong 15cm, jâk klâp ma 100 gram, mpeh ta chông geh luh neng nglang. Bum sâm aơ geh rnoh khlăy rlău 15 rkeh prăk. Ba dâng 1 met vuông  buh n’ha, geh rlău jât mblâm bum Ngọc Linh dôl bich, đah rnoh khlăy rlău 150 rkeh prăk. Yor ne\ jêng lah mpôl hên hên ê ho\ tât 10 nu^h r^ le\ geh rlău 10 nu^h leo hăn.

Ntơ lah mir tăm sâm yơn nău ngăn lah du nkual bri hon êng. Yor tơm sâm Ngọc Linh kanu\ng rêh ba dâng buh ta nâm n’hâm bri. Nu^h tăm rgum buh n’ha njêng ăp mbor tab a dâng nâm bri gay ma ươm găr, tăm ntil.ăp năm tơm sâm Ngọc Linh bich khay puh klâp ma 4 khay n’hanh bôk năm mhe sâm mbra duh nkur hao ntoh ta măt neh jêng tơm, luh kao geh găr lôch ne\ sâm bich tay. Kơt ne\, ăp năm bum jong tay dun eng, kơt ne\ mbro he mbra g^t năm jo\ bâh sâm.

Wa Nguyễn Thành Chung, kruanh nkre kan Giám đốc cty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăc Tô an g^t: a[aơ cty le\ geh n’hao mhe 15 ha sâm Ngọc Linh. Tâm ne\ du\t âk lah sâm bâh 5 tât 6 năm deh, n’hanh sâm mhe tăm năm 2016. ntoh lư lah geh ăp mir tăm sâm le\ geh 18 năm deh. Du sào sâm aơ lah njôt tăch, rnoh prăk geh rlău 50 rmen prăk đo\ng. wa Trung lah na nê| lah bâh ntơm tât a[aơ cty bâh wa ê ho\ tă geh tăch du mblâm bum êng. Yor lah lơ ma an jo\ bum lơ ma têh. Geh rnoh khlăy lơn. Rlău ma ne\, lôch bich khay puh, khay 3 bum aơ luh neng, jêng tơm lôch ne\ luh kao, tât khay 8 mbra an nău geh bâh 40 tât 50 găr, đah rnoh khlăy bơi tât 3 rkeh prăk.

Mpôl hên hao yôk ua\nh tơm sâm geh wa Nguyễn Văn Bút hăn ndrel. Wa Bút tă kan giám đốc lâm trường Ngọc Linh ta aơ. Wa lah nu^h tâm 20 năm le\ geh njêng nău kan mât tăm sâm Ngọc Linh lôch ne\ hăn tât Hà Nội mbơh an n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’hanh dăn geh rlău 9 rmen prăk gay ma mbơh [ư nău kan “mât tăm sâm Ngọc Linh

”.

Wa Bút nkoch: rnôk ne\ nơh, wa n’hanh cán bộ lâm trường tât ta ăp [on, ăp jay rgo\ jă [on lan lơi d^ng so\k bum Ngọc Linh tâm bri, gay an tơm luh kao, gehgăr. Ăp găr lâm trường mbra rvăt 20 rbăn prăk. Bâh ne\ mơ geh găr ntil, a[aơ lah mir sâm le\ 18 năm hôm.

“Đah tơm sâm Ngọc Linh r^ a[aơ hôm nha geh rnoh ntil bâh păng ne\ lah du nău du\t rhơn. Yơn ma nău hôm hôm nha rvê a[aơ đah sâm Ngọc Linh lah du ntil tơm khlăy bâh ngih dak- ntơ aơ lah sâm Việt Nam. R^ kơt aơ tât ba kơi tay mô geh ăp ntrong kan na nê| r^ gâp m^n lah bôk năp lah nău mpeh rnă njrăng gay ma mât ntil aơ r^ dôl mâp âk nău jêr jo\t, nău khlăy lah đah ăp ntrong kan an geh mât di rnoh ntil bâh sâm Ngọc Linh.

Wa A Hùng lah nu^h Sê Đăng ta ntu\k, jêng g^t hăr le\ ăp trong hăn ta bri aơ. Năm 1998, wa A Hùng s^t ta lâm trường bâh giám đốc Bút gay ma joi găr Ngọc Linh yơng ntil, mât tăm. 19 năm ba năp, A Hùng rngeh đah tơm săm, bich đah tơm sâm ta nglang bri. A[aơ A Hùng le\ kan groi giám đốc, leo kan mpôl kan mât, lah ntung njo\ cty đah [on lan Sê Đăng tâm nkual mpeh nău tâm ton pah kan ăp tơ\ geh nău kan ta rơh kuaih kloh n’ha, sr^h găr, mât chăm mir sâm. A Hùng nchrăp rlu ranh, yơn cty hôm nha mât kân tay, yor bâh nu^h leo kan cty tât nu^h kan ba dâng ua\nh wa lah huêng bâh mir tơm. Mô geh wa, mô geh mir tơm sâm kơt a[aơ. Wa A Hùng an g^t, khay sâm bich kanu\ng rvê bu lăp ntung, yơn rnôk sâm le\ luh nkur, geh kao r^ đe tât kăp sa  tơm, sa kao đo\ng. geh rnôk rngeh le\ măng gay ma ntru đe, ndơm đe.

“Nău way mât lah le\ măng nar dâl. Măng [ư nău kana ơ đo\ng, nar kơt ne\ đo\ng. nău kan ta aơ lah kơt ne\ dơm. Ua\nh nsum lah dut jêr”.

Tu Mơ Rông lah nkuăl mhe njêng bâh n’gor Kontum, rnoh neh ơm geh hvi, yơn rnoh nu^h kanu\ng mhe geh 25 rbăn nu^h, du\t âk lah rnoi Sê Đăng. Wa A Hơn kruanh UBND nkuăl Tu Mơ Rông an g^t: Ndrel đah sâm Ngọc Linh, nkual yôk bri aơ hôm nha geh bar pe jât ntil tơm dak si khlăy kơt: Ngũ vị tử, đẳng sâm, lan kim tuyến (pih krăk), cha ba… bâh geh ăp ntil aơ, nău rêh bâh [on lan ta aơ le\ đăp mpăn, hun hao lơn đah ntơm. Ta ăp xã Ngok yêu, Tê Xăng, Măng Ri le\ njêng geh ăp rmôt rnăk vâl tâm rgop kan đah doanh nghiệp gay ma mât bri, mât chăm tơm dak si ns^t tay nău geh  wăng sa âk. Wa A Hơn an g^t:

“Nkuăl le\ đă [on lan so\k du đê| ntil sâm ta bri hon êng, gay ma mât [ư ntil. Nău ngăn ta du đê| rnăk le\ [ư kơt aơ, dôl hun hao n’hanh geh âk. Rlău ma ne\, r^ ăp ntu\k kan doanh nghiệp, ngăn lah cty Duy Tân le\ tâm rgop đah nu^h [on lan, rlă ma rnoh prăk trok ăp khay, r^ cty le\ kơl an, 1 năm du hê nu^h tât kan, geh dơn 10 tơm sâm ntil gay ma ăp rnăk geh hun hao tay”.

Sâm Ngọc Linh le\ nchih ta săk ndơ khlăy ngih dak. Aơ lah ndơ khlăy ngih dak bôk năp tâm ntrong kan dak si. Cty TNHH MTV Lâm nghiệp Đăk Tô n’hanh ăp nu^h [on lan ta ntu\k aơ le\ tâm rgop nău mât ndrăy, yơng ntil sâm Ngọc Linh- tơm sâm Việt Nam.

Nu^h rblang: Thị Đoắt