VOV4.M’nông: Bol ma a[aơ hiăn mra dơi săm bah, yơn nu\ih ji mô tam đah nu\ih hiăn lo\ jêng nau ntul rlong têh đah ntuk kan dak si, khuch mô đê| tât nau [ư jêh bah nkô nau njranưg hiăn luh bah Việt Nam năm 2030 ti\ng nkô| nau bah Chính phủ nchrăp luh.

Lah hiăn vay geh rnoh săm bah rlau 90% ri hiăn rdâng đah dak si knu\ng dơi săm bah nklăp 50-60%. Nau ji aơ dôl ma âk ndrel jêng nau ntuil rlong tâm nau njrăng hiăn. Việt Nam dôl dak tal 15/30 neh dak geh rnoh hiăn rdâng đah dak si âk ngăn lam ntur neh.

Dak si săm hiăn geh bar ntil, pă jêng 4 rmôt (I, II, III, IV). Nau ji hiăn rdâng đah dak si lah ntil kman tâm hiăn rdâng lơi đah đê| ngăn 2 ntil dak si tâm rmot I lah Isoniazid ndrel Rifampicin. Hiăn rdâng đah dak si jể ngăn săm, nau bah mô âk. A[aơ, Viêt Nam dôl dâk tâm 15/30 dak geh rnoh hiăn rdâng đah dak si âk ngăn lam ntur neh. Nau aơ ntul rlong têh đah ntu\k kan dak si râm nau njrăng hiăn, r[o\ng tât săm bah hiăn ta Việt Nam năm 2030 ti\ng nkô| nau r[o\ng ma Chính phủ ho\ ân.

Ti\ng nau mbơh bah ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, ntơm năm 2015 tât rnôk aơ, rnoh nu\ih ji geh hiăn rdâng đah dak si ta Dak ka nar lơn ma âk. Ngăn lah, năm 2015 geh 20 nu\ih, năm 2016 geh 25 nu\ih ndrel 2017 lah 30 nu\ih. Nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, Groi giám đốc ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, ngơi:

‘ A[aơ 63 n’gor, nkuăl [on têh tam lam dak ho\ geh saơ hiăn rdâng đah dak si, ngăn lah tâm ăp nkuăl [on têh têh. Ndrel ko\ dôl saơ ntil hiăn rdâng đah dak si, mô lah geh ntil hiăn mô tam đah ăp ntil dak si, kơt lah rdâng ăp ntil dak si, mô hôm dơi săm bah. Ta Dak Lak, a[aơ phung hên saơ du hê nu\ih ho\ rdanag đah dak si”.

Ti\ng nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, di\ng le\ ntil hiăn rdâng đah dak si tâm nu\ih hiăn nê lah hiăn plơ\ ji tay. Nkô| lah yor nu\ih ji mô ti\ng tâm di nau săm bah nai dak si, ngêt dak si mô tâm di mông, mô to\ng ăp ndrel mô ti\ng nau ntru\nh, [ư jêng nau mplơ\ ji âk tơ\. Tât jo\, ntil kman rdâng dak si mra mô hôm tam. Ur bah du hê nu\ih ji hiăn plơ\ tay dôl săm tâm ngih dak si hiăn ndrel klơm soh Dak Lak, nkoch:

‘Kônh geh ngêt đo\ng dak si, yơn mô ti\ng nau nti\m bah nai dak si, kônh hôm su hât đo\ng ri di\ng păng plơ\ ji tay. Bah năp nơh nai dak si nti\nh hôm  mô ân su hât ma gâp ko\ đă đo\ng ma mô dơi. Geh tay nau ji plơ\ tay bar di săk rgănh lơn, ji kop âk lơn, siăk âk, lêt mro, rgay săk đo\ng”.

Nau ntul rlong têh ngăn tâm nau săm hiăn rdâng dak si lah rnoh nau samư bah mô âk, knu\ng nklăp 50-60%. Nkô lah yor nau săm hiăn rdâng đak dak si jêr săm lơn âk tơ\. Tal bôk năp, ntil dak si, rnoh dak si hao âk lơn, nau khuch âk lơn. Tal bar, khay săm jong, rlau 3 tơ\ rđil đah rnôk ntơm, tâm nklăp 20 khay, [ư săk jăn brêt rgănh. Yor apư nkô| aơ ma âk nu\ih mô u\ch săm, ngăn lah nu\ih ji rnăk vâl ach o, rêh tâm nkuăl jru ngai. Nau khuch jêh nê lah mra khi\t, ăp nu\ih aơ hôm lah nu\ih ntưp rêng nau ji tâm ntu\k êng. Nkoch tât ăp nar bôk năp jêr tâm rnôk do\ng dak si săm hiăn, du hê nu\ih ji dôl săm ta ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, ngơi:

‘ Rnôk mhe do\ng dak si săm hiăn ri bôk năp ji kop duh. Geh nklapư 3 nar ri duh mro, săk rgănh ngăn. Geh nar duh n’ăp ma manưg, tata ôi ri mô hôm dơi so\ n’hâm, ân so\ n’hâm đah di\ng oxy. Rnôk nê gâp klach ngăn. Yơn rnôk ôp nai dak si ri bu lah mô geh nau rvê, djăt ma săm. Jêh nê mư gâp saơ mbơm oi”.

            Ngoai tâm ăp nkô| nau tơm [ư hiăn rdâng đah dak si tâm rơh rlau aơ âk lơn nê nau mưch nkhah bah bu êng, nu\ih hiăn vay prêng, mpôn nau ji, mô janh hăn khám ndrel săm. Rnôk săk lêt rgănh ngăn ri mư lăp ngih dak si. Nau aơ khuch ngăn tât nau săm ji, ngăn lah mra khuch tât nau rdâng dak si       

            Lơ 17/3/2014, Thủ tướng Chính phủ ntru\nh nau mrô 374 [ư nau njrăng tât năm 2020 r[o\ng tât năm 2030, Việt Nam gay săm ân bah hiăn. Yơn lah, đah nau hiăn rdâng âk ntil dak si bah âk năm kơt a[aơ, nau njranưg hiăn ta Dka Lak dôl dâk bah năp nau ntul rlong têh. Yor ri, gay dơi geh nkô| nau, gay geh nau nsum ty bah ăp ntu\k kan, rmôt kan ndrel nsum nu\ih [on lan, ngăn lah nau lăp kan ngăn bah ăp gưl rđau kan gay n’hao nau dơi gi\t ân [on lan mpeh hiăn, der nau mưch rmot, prêng. Nsum mpôl gay kơl an nu\ih hiăn rlet rlau nau ji kuet. Rnôk saơ ăp nau siăk hô bah nu\ih hanư ri gay hăn săm tâm ngih dak si nkuăl hao go\ lơ mô lah ngih dak si chuyên khoa săm hiăn ndrel klơ soh Dak lak, rmô 136 Nguyễn Thị Định, Phường Thành Nhất, Nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, ntu\k ngih dak si tâm nkuăl Tây Nguyên ndơn săm nu\ih ji hiăn mô hôm tam đah dak si.

Gay g^t tay nu nău n’hanh trong [ư bah bôk nău “Ngan piăng ta nsưng” BMT, nu\ih nchih nău nkô| trăch le\ geh rơh tâm nchră đah nai dak si Phạm Hoà Anh, kruanh mpôl [^t joet bôk nău kan mpeh nău [ư nkô| nău aơ

Ôp: Ơi nai dak si Hoà Anh! Nai dak si dơi an g^t trong nău [ư bah bôk nău kan “Ngan piăng ta nsưng” m’hâm mêh ?

Nai dak si Hoà Anh:  Trong nău [ư bah bôk nău kan aơ du\t dơh. Gâp kuăl jă băl mpôl bah gâp rgop prăk tă bah du tài khoản ngân hàng nsum, jêh ne\ so\k prăk bah tài khoản ne\ gay hăn rwa\t piăng, du nklâm piăng dơi kơp du n’ha phiếu sa. Mpôl hên ndơ\ phiếu sa tât Rmôt pah kan nău rêh jêng kon nu\ih bah ngih dak si gay rmôt aơ phăt an ăp nu\ih ji ach o n’hanh nu\ih rnăk wâl khân pơng. Khân pơng do\ng phiếu sa aơ tât ntu\k sa mô lah căn tin ngih dak si ma mpôl hên kan ndrel nchăm piăng. Jêh ne\, ăp khay, mpôl hên so\k tay ăp phiếu sa ne\ n’hanh trok prăk an ntu\k n’gôn. Trong [ư aơ nu\ih ji dơi sa moh ăp mông, săch ăp ntil ndơ sa khân pơng u\ch.

Ôp: Ơi nai dak si ! a[aơ geh du đêt nău [ư lo\ng bôk tôr le\ [ư roh nău nsing nơm bah kon nu\ih yor trong do\ng tơm prăk nkrem mô na nê|. Ndr^ bôk nău kan “Ngan piăng ta nsưng” m’hâm [ư gay kloh rah wah nău [ư bah he ?

Nai dak si Hoà Anh:  Gâp [ư du bôk nău kan lo\ng bôk tôr ri mbra ntru\t tât âk trong. {^t joet bôk năp, u\ch bôk nău kan dơi [ư ri an geh nău tâm ban u\ch bah n’gâng kan, pháp luật. Yor nê, mpôl hên le\ dăn Hội chữ thật đỏ n’hanh dơi rmôt aơ u\ch. Tal 2, gay đăp mpăn kloh rah wa nău [ư so\k prăk, do\ng prăk ăp khay. Tal 3, mpôl hên mbơh kloh le\ rngôch ăp nău rgop bah ăp nu\ih tâm trang fenpage bah bôk nău kan tâm mạng xã hội.

Ôp: A[aơ, bôk nău kan le\ ntop kơl geh ding âk % nău u\ch ngêt sa bah nu\ih ji ach o ? n’hanh trong r[o\ng nău [ư tâm năm tât lah moh ndơ ?

Nai dak si Hoà Anh:  A[aơ ta n’gor geh nklăp 20 ngih dak si. Mpôl hên le\ to\ng geh 9 ngih dak si, đah ding le\ tơ\ sa pă an ăp khay lah 9200 nklâm. Ne\ lah mpôl hên mhe knu\ng to\ng geh 50% nău u\ch bah nu\ih ji ach o. Nău r[o\ng bah mpôl hên to\ng geh 100%, ne\ lah le\ rngôch ăp ngih dak si ta n’gor dơi mbơh [ư bôk nău kan aơ. Bah năp đaơ, mpôl hên knu\ng kuăl jă tâm mạng xã hội, tâm facebook n’hanh ăp khay, mpôl hên [ư măng njroh mprơ “blouse nglang” gay rgop prăk an tơm prăk nkrem. U|ch geh tơm prăk nkrem têh lơn tay, tâm năm tât, mpôl hên mbra [ư [ư 2 trong hăn mhe. Bôk năp, mbra [ư kan đah ngih pah kan soay gay tơm prăk ma ăp nu\ih, rmôt kan kơl an bôk nău kan mbra mô geh an soay, bah ne\ mbra [ư an ăp ntu\k kan aơ janh lơn tâm nău kơl. Trong tal 2, mpôl hên le\ hun hao n’hanh dôl hun hao dăng lơn. Ne\ lah bôk nău kan le\ dơi âk hoạ sĩ, nghệ nhân trah mon n’hanh du đêt ntu\k tăch ndơ an ăp ndơ bah khân pơng, nt^t nsa kơt rup n’ha rđaih, rup ndah, lu\ khlay, nkao… ăp ndơ aơ, mpôl hên djôt tăch n’hanh rnoh prăk geh tăch mbra nklăch tâm tơm prăk nkrem gay rwa\t piăng an nu\ih ji.

            Ôp: Dăn lah ue\h nai dak si !