VOV4.M’nông: Bah năp nơh, ji hiăn geh dâk tâm nroh 4 nau ji jêr săm ngăn. Yơn a[aơ, nau ji aơ ho\ dơi săm bah lah geh saơ ndrel săm năn bah ơm. Yơn lah, Việt nam hôm dôl geh tâm rnoh 22 dak geh rnoh nu\ih ji hiăn âk ngăn lam ntur neh. Ta Dak Lak, ăp năm dăch aơ, rnoh nu\ih hiăn ri n’huch mô âk, tâm rnôk ăp nu\ih ji mô hôm tam đah dak si dôl ma hao âk. Nau aơ dôl jêng nau ntul rlong têh ngăn đah ntu\k kan dak si, khuch ngăn tât nau jêh lôch bah ntrong jăng lơi hiăn luh bah Việt Nam tâm năm 2030 ti\ng nau ntru\nh bah Thủ tướng Chính phủ.

Nau ji hiăn mô hôm tam đah dak si lah yor ntil kman rdâng lơi dak si geh đê| ngăn 2 ntil dak si dơi rdâng tâm ntil dak si tâm nhóm I lah Isoniazid ndrel Rifamoicin. Hiăn rdâng dak si jêr ngăn săm, rnoh bah mô âk. A[aơ ta Việt Nam dôl dâk rnoh 15/30 neh dak geh rnoh hiăn rdâng đah dak si âk ngăn lam ntur neh.

Ti\ng nau mbơh bah ngih dak si hiăn ndrel ji klơm soh n’gor Dak Lak, năm 2017, ngih dak si Hiăn ndrel klơ soh Dak Lak ho\ khám ndrel săm ân rlau 1000 nu\ih hiăn, tâm nê geh 30 nu\ih hiăn mô tam đah dak si. Ntơm năm 2015 tât a[aơ, rnoh nu\ih ji hiăn mô tam đah dak si ta Dak Lak nar lơn ma hao. Ngăn lah, năm 2015 geh 20 nu\ih, năm 2016 lah 25 nu\ih ndrel năm 2017 lah 30 nu\ih. Nau ngăn aơ dôl ntul rlong ngăn tâm nau njrăng săm hiăn ta Dak Lak. Nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, Groi Giám đốc ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak ân gi\t:

‘A[aơ 63 n’gor, nkuăl [on têh tâm lam dak ho\ geh saơ ntil hiăn mô tam đah dak si, ngăn lah tâm ăp nkuăl [on têh. Ndrel ko\ saơ ntil hiăn mô geh tam đah du ntil dak si, mô lah geh ntil châl đah dak si di\ng le\, kơt lah dơi châl le\ đah ăp ntil dak si, kơt lah mra mô hôm dưi săm bah. Ta Dak Lak, a[ă phung hên dôl mâp săm 70 nu\ih hiăn dôl mô tam đah dak si ndrel ko\ saơ du hê nu\ih geh nau ji le\ châl đah âk ntil dak si”.

Ti\ng nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, di\ng le\ nu\ih ji hiăn mô tam đah dak si geh tâm nu\ih ji hiăn plơ\ ji tay. Nkô| nau ngăn lah yor nu\ih ji mô ti\ng nau nti\m săm bah nai dak si, ngêt dak si mô tâm di mông, mô to\ng lôch dak si ndrel mô ti\ng khay đă, [ư nau ji plơ\ tay âk tơ\. Jo\ ri ntil kman hiăn mra dơi rdâng lơi đah du đê| ntil dak si săm. Nu\ih băl mpôl bah du hê nu\ih hiăn dôl plơ\ tay nau ji, geh săm tâm ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak nkoch:

‘ Kônh geh ngêt dak si to\ng ăp yơn lo\ mô ti\ng nau nti\m bah nai dak si, kônh hôm hôm su hât ri di\ng nau ji plơ\ tay. Bah năp nơh nai dak si nti\nh hôm, ô ân su hât, gâp ko\ bonh đo\ng ma mô dơi. Nau ji plơ\ tay tal 2 ri săk kônh rgmănh lơn, ji kop âk lơn, siăk hô lơn, hôi n’hâm, rgay săk”.

Nau ntul rlong têh ngăn tâm nau săm hiăn rdâng dak si lah rnoh nau săm bah mô âk, knu\ng nklăp 50. Nkô lah yor nau săm hiăn rdâng đak dak si jêr săm lơn âk tơ\. Tal bôk năp, ntil dak si, rnoh dak si hao âk lơn, nau khuch âk lơn. Tal bar, khay săm jong, rlau 3 tơ\ rđil đah rnôk ntơm, tâm nklăp 20 khay, [ư săk jăn brêt rgănh. Yor ăp nkô| aơ ma âk nu\ih mô u\ch săm, ngăn lah nu\ih ji rnăk vâl ach o, rêh tâm nkuăl jru ngai. Nau khuch jêh nê lah mra khi\t, ăp nu\ih aơ hôm lah nu\ih ntưp rêng nau ji tâm ntu\k êng. Nkoch tât ăp nar bôk năp jêr tâm rnôk do\ng dak si săm hiăn, du hê nu\ih ji dôl săm ta ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, ngơi:

‘ Rnôk mhe do\ng dak si săm hiăn ri bôk năp ji kop duh. Geh nklăp 3 nar ri duh mro, săk rgănh ngăn. Geh nar duh n’ăp ma măng, tât ôi ri mô hôm dơi so\ n’hâm, ân so\ n’hâm đah di\ng oxy. Rnôk nê gâp klach ngăn. Yơn rnôk ôp nai dak si ri bu lah mô geh nau rvê, djăt ma săm. Jêh nê mư gâp saơ mbơm oi”.

            Ngoai tâm ăp nkô| nau tơm [ư hiăn rdâng đah dak si tâm rơh rlau aơ âk lơn nê nau mưch nkhah bah bu êng, nu\ih hiăn vay prêng, mpôn nau ji, mô janh hăn khám ndrel săm. Rnôk săk lêt rgănh ngăn ri mư lăp ngih dak si. Nau aơ khuch ngăn tât nau săm ji, ngăn lah mra khuch tât nau rdâng dak si. Nai dai si Nguyễn Kim Mỹ ân gi\t tay:

‘‘Nu\ih ji jiăn a[aơ hôm geh nau prêng, mô êng tâm nkual [on lan jru ngai, ma n’ăp ma nu\ih geh nau gi\t blau, cán bộ ngih dak ko\ geh nau prêng. Nau aơ [ư nau mpôn ji. Bu mô hăn khám mô lah rvăt êng dak si gay ma săm”.

Lơ 17/3/2014, Thủ tướng Chính phủ ntru\nh nau mrô 374 [ư nau njrăng tât năm 2020 r[o\ng tât năm 2030, Việt Nam gay săm ân bah hiăn. Yơn lah, đah nau hiăn rdâng âk ntil dak si bah âk năm kơt a[aơ, nau njrăng hiăn ta Dka Lak dôl dâk bah năp nau ntul rlong têh. Yor ri, gay dơi geh nkô| nau, gay geh nau nsum ty bah ăp ntu\k kan, rmôt kan ndrel nsum nu\ih [on lan, ngăn lah nau lăp kan ngăn bah ăp gưl rđau kan gay n’hao nau dơi gi\t ân [on lan mpeh hiăn, der nau mưch rmot, prêng. Nsum mpôl gay kơl an nu\ih hiăn rlet rlau nau ji kuet. Rnôk saơ ăp nau siăk hô bah nu\ih hăn ri gay hăn săm tâm ngih dak si nkuăl hao go\ lơ mô lah ngih dak si chuyên khoa săm hiăn ndrel klơ soh ./.

  Nu\ih rblang: H'Thi