VOV4.Mnông: Tâm  rnôk ăp nău ji jâng ti mbung, kop duh rtoh trong rse mham dôl ntưp âk ta ă ntu\k rêh jêng, r^ nău ji kop sâr le\ hao âk đah âk nău ntoh luh âk nău mpơl saơ he dơi ma g^t njrăng n’hanh way tâm w^ đah âk nău ji êng n’hanh [ư jo\ nău mpơl saơ, nău săm njrăng nău ji. Đah ăp ntu\k n’har bri ngai ngo\t kơt lah ta Kon Tum, nău tât ua\nh săm ji jêr, r^ nu^h [on lan an geh g^t na nê| nău mpơl saơ bâh nău ji gay ma njrăng săm. 

Sa Thầy lah nkuăl n’har bri, nkre ko\ lah nkuăl tơm  geh nau ntưp rêng bah ji kop sâr bah n’gor Kon Tum. Tâm 6 khay bôk năm aơ, ntu\k kan ngih dak si nkuăl ho\ săm bah 32 nu\ih ji kop sâr n’hanh pă dak si săm ân rlau 260 nu\ih. Kơp dơn bah ngih dak si n’gor ân saơ, rơh rlau aơ tâm n’gor mô geh srê kop sâr, mô geh nu\ih ji khi\t yor ji kop sâr. Ti\ng nau dak si Trương Văn Sửu, Kruanh Rmôt ngih dak si njrăng, Ngih dak si nkuăl Sa Thầy nau geh aơ lah nsu nsôih gay geh kơp dơn bah rmôt nau dak si, ăp nu\ih dôl kan njrăng ji kop sâr tâm nkuăl:

“ Y tế thôn bu [ư\ nau kan nkoch mbơh njrăng ji kop sâr n’hanh mpơl saơ ji kop tâm ngih ti\ng nau kan bah bôk nau kan njrăng nau ji kop sâr neh dak. Tâm nau kan rgum gay săm, tă bah Ngih dak si nkuăl, dak si xã rgum âk nu\ih leo săm, hôm phung hên ri [ư nau kan mêt uănh mpeh nau mât njrăng mpeh ji kop sâr, ăp nau kan njrăng n’gang nau ji kop sâr tâm ăp xã. Kơl an ân khân păng tâm nau kan njrăng n’gang ji kop tâm ăp khay”.

Ko\ ti\ng nai dak si Trương Văn Sửu, Kruanh rmôt nih dak si njrăng, n’gang nkuăl Sa Thầy, nau mât njrăng ji kop sâr bah [on lan rêh njok trong n’har dak băl Campuchia tâm ăp năm dăch aơ nar lơn geh n’hao. Nau aơ geh rnơm tâm nau kơl an bah ăp gưl n’gâng kan n’hanh ngih dak si tâm nkuăl đah nau njrăng ji kop sâr. Êp nê, tă bah bôk nau kan kơt lah Tơm prăk lam ntur neh rchăng nau ji kop sâr ho\ năn kơl an ndơ do\ng ân ngih dak si tâm dâng. Năm aơ, bơi tât 5000 rnăk [on lan tâm nkuăl geh pă mùng n’hanh njoa mu\ng, bơi tât 88% rnăk geh bi\ch tâm mung geh mbu\k dak si. Mô thơ tha đah nau tă geh, ntu\k kan dak si nkuăl Sa Thầy ho\ năl rmôt nu\ih geh nau mra ntưp nau ji âk gay khân păng njrăng ji. Nai dak si Trương Văn Sửu ân gi\t:

‘Ăp nu\ih vay hăn tâm bri, bich tâm mir, kăl si tâm ăp yan, du đê| nu\ih [on lan ta ntu\k êng khân păng tât hăn pah kan ti\ng yan geh bu manh hăn kah ri khân păng mô saơ hăn tâm ngih dak si. Phung hên n’hao ntop tay nau kan nkoch trêng tâm nau njrăng n’gang nau ji kop sâr n’hanh n’hao nau kan mêt n’ôi, saơ ăp nu\ih ji tâm ngih tâm  thôn [on”.

Gay dơi geh ăp nau tâm nau njrăng nau ji kop sâr tâm trong n’har dăch đah 2 dak băl Lào n’hanh Campuchia, trong kan dak si tâm ăp nkuăl: Đak Glei, Ngọc Hồi, Sa Thầy n’hanh Ia H’Drai geh nau tâm rgop ngăn. Ăp nau tât bah âk nu\ih ji ko\ geh kơp dơn, uănh săm. Nai dak si Đinh Thị Ái Nhung, Giám đốc Ngih dak si nkuăl Đak Glei, ân gi\t:

‘Mpeh nau ji kop sar ntơm năm 2010 plơ\ si\t ba năp ri rnoh nu\ih ji âk lơn yơn ba kơi năm 2010 mpeh nau kan njrăng, nkoch mbơh ân nu\ih [on lan yor ri ma tâm Đak Glei mô geh nau kan kơl an têh ngăn. Ăp nu\ih ji kop sâr  geh âk ngăn tâm ăp nkuăl ma [on lan vay hăn kan ta mpeh ba dâng Sa Thầy si\t. Rnôk ma ăp nu\ih ji aơ khân păng si\t tă kan lah saơ geh nau ji kop sâr ri ntu\k ngih dak si ntơm uănh n’ôi, nkah lơi n’hanh săm nkre tâm ngih dak si. Ăp nu\ih kơt aơ ri mra săm bah n’hanh mô ntưp jêng srê”.

Bah nau mêt n’ôi bah ntu\k kan dak si n’gor Kon Tum, 5 năm rlau, rnoh nu\ih ji kop sâr n’huch âk. Ngăn lah tâm năm 2010, lam n’gor geh 1.545 nu\ih ji kop. Tât năm 2014 rnoh nu\ih ji jur n’huch hôm 716 nu\ih n’hanh mô geh nu\ih ji kop sâr êng. Yơn lah, ti\ng nai dak si Bạch Trung Liệu, Groi Giám đốc Ngih dak si njrăng nau ji kop sâr-Ký sinh trùng-côn trùng Kon Tum, nau geh mhe nkah lah nau gay kơp dơn, yơn lah đah nu\ih ji kop sâr mô dơi thơ tha:

‘Bôl ma nu\ih ji kop sâr tâm âk năm dăch aơ bah n’gor Kon Tum n’huch yơn lah đah nau ji kop sâr a[aơ ri hôm geh ntoh luh mra âk ơm, nau mra tata khuch âk ngăn. Lah cán bộ [ư nau kan njrăng ji kop sâr gâp ko\ bonh đă nuih [on lan ko kơt lah ăp gưl kan n’gâng kan n’hanh nkre lah cán bộ bah ntu\k kan dak si mô dơi thơ tha đah nau ji kop sâr yor nkô| nau lah nu\ih ji kop sâr mra geh tâm ăp ntu\k n’hanh lah ngoai tâm âk nau ji mra nơih geh [ư khi\t nu\ih”./.

Nu\ih răk blang: H’Thi