VOV4.M’nông: Rnôk ji nklang bôk, nu\ih ji mra saơ ji vay măt, vir rngok, têk tôr, u\ch hok, ngăn rnôk rgâl ntơm bah gu\ jêng dâk, rnôk nê nu\ih ji gay geh ndơ kuăn mư dơi mpât. Êng nê, nu\ih ji hôm geh rnôk vay saơ bơi chôt săk.

            Ji tâm nklang bôk lah nau ji vay geh nơih plơ\ ji, khuch tât nau pah kan n’hanh nau rêh. Geh 2 ntil [ư nau ji tâm nklang bôk:

            Ji tâm nklang bôk mpơl ba dih: Nau ntoh bah nau ji kơt lah vay măt rnôk rgâl ntơm gu\ jêng dâk, aơ lah nau ji mô geh jru, knu\ng [ư nu\ih ji mô ueh tâm nau rêh, yơn hôm dơi dâk, dơi hăn, nau ji [ư vay măt du mlât, knu\ng geh tâm du mlât, păng [ư nau ji rnôk nơm rgâl dâk, gu\, kơt lah rteh bôk, ntơm gu\ bi\ch jêng gu\. Êp nê  nau ji tama nklang bôk hêm geh [ư tâm vay măt hô n’hanh jo\, nu\ih ji mô dơi dâk mô dơi hăn, mô dơi ntơm bah bi\ch jêng gu\. Ngăn lah, rnôk ji măt jo\ ri geh n’ăp ma u\ch hok âk, n’hanh hok jo\, têk tôr, mô mpơl saơ, jâk bôk, mô nơih [ư nau kan.

            Ji nklang trôm bôk: Lah nau ji vay mâp đah nau mpơl bah nau ji lah mô ueh trong nchuăt bah rngok, nu\ih ji hăn dâk jêr, rnôk rgâl ntơm gu\ jêng  dâk ri saơ vay măt, ngo măt, mô lah geh rnok u\ch hok. Ji tâm nklang trôm bôk lah nau ji geh nau khuch bah bôk, khuch tât trong rse tâm rngok, ma nkô| nau lah yor trong rngok, rse mham geh mham hoch rong mham mô nâp yor nau ji kol trong mham.

Nkô| nau: Bu ranh yor du đê| ntu\k klơ bôk ho\ hôi yor ri ma nơih geh nau ji tâm nklang bôk âk lơn nu\ih hôm mom.

Vay tâm rnôk geh nau mi\n rvê.

Yor nau kan jâk ir, gu\ jo\ bah năp máy vi tính.

Trong mham dêh [ư rnoh mham hao klơ rngok mô to\ng ko\ lah nkô| [ư geh nau ji nklang bôk.

Ngêt ndrănh âk ko| lah nkô| nau [ư ji bôk.

Săk jăn nơm geh khih dak si, mô lah geh nau khih yor ngêt dak si ko\ lah ngoai tâm âk nkô| nau [ư nau ji tâm nklang bôk.

Ăp nu\ih nơih geh nau ji nklang bôk:

Rnoh nu\ih geh nau ji bklang bôk du\t âk ngăn lah yor pah kan tâm ntu\k âk nau kan, đê| mpât săk n’hanh vay mâp do\ng máy vi tính, jrâu gu\ kan ji kăt ir yor ri nting ku\ih, nko nơih n’ik, jo\ nar [ư kol trong nting kuih, yor jur dak mham, yor khuch nting kuih [ư kol trong mham, leo tât nau mô ueh tâm trong nchuăt mham klơ rngok.

Yor ri gay njrăng nau ji, der nau ntoh tay nau ji ri phung he gay der gu\ âm tâm jrâu n’ik, der gu\ jo\ bah năp máy vi tính, mô dơi gu\ jo\ tâm du ntu\k tâm jrâu. Ngêt dak [a [ơ nklăp 2 lít tâm du nar. Vay mpât tâm nko, kơi. Nti ntrôl n’hâm đah nau do\ng 2 mpang ty nku\m bar đah tôr 50-100 tơ\/nar.

Nu\ih ji mô dơi n’gil ko mô lah dâk, gu\ ngăch ir, der [i\t ndeh mô lah [i\t ndeh geh nau dăng lah geh saơ vay măt. Nu\ih ji ko\ gay n’huch nau rvê, der răk báo rnôk ncho klơ ndeh têh, gay gu\ mô lah bi\ch lah saơ vay măt.

Vay măt đê| rnôk lah nau ji jru, yơn lah saơ geh ngoai tâm ăp nau ji kơt ba kơi aơ, kơt lah ji bôk ndal, duh săk ntơm 38 độ C hao go\ lơ, ngo măt, uanưh ndơ mô mpơl ngăn, mô tăng tôr ri gay hăn khám nkre.

Nu\ih ji gay hăn khám, yor êng nau ji tâm nklang bôk, ăp nau ji n’hanh nau mpơl nau ji aơ mra mbơh ân nơm saơ ăp nau ji jru lơn kơt lah chôt ndal, môr tâm rngok, nau ji Parkinsơn, ji play nuih, ji tâm nting săk.

Nkô| trăch “N’hâm soan-nau rêh” nar aơ tât ta aơ dăn njưh. Dăn tâm mâp tay đah kônh wa tâm nkô| trăch pơh ba kơi./.

Nu\ih  blang: H’Thi