VOV4.M’nông: Rơh tâm nchră hun hao rnoi mpôl đê| năm aơ geh nkô| “Sâm Ngọc Linh- ntơm dăch ntrong khlay tâm nau hun hao văng sa rêh jêng nkuăl rnoi mpôl đê|” ho\ geh [ư tâm pơh bah năp nơh ta n’gor Quảng nam. Bah nau tâm nchră aơ, du nau geh njoăl n’hêl lah: Dăch ntrong khlay, rgum tâm ntil ndơ rnoh khlay bah nkuăl yôk, nkuăl prêh, nkuăl [on lan rnoi mpôl đê|, ngăn lah ăp ntil ndơ êng đah tơm si lah ntrong kan săk tam ân rgum nau tâm [ah hun hao đah nkuăl yôk ndrel nkuăl rđu\ng.

Tâm ăp ntil tơm n’huch ach o nâp nâl a[aơ, tơm Sâm Ngọc Linh geh uănh lah ntil tơm si dak si khlay ân geh săk rnglay. Aơ lah ngoai tâm ăp ntil ndơ khlay bah dih tơm si geh rnoh văng sa khlay. Lơ 12/9/2015 Chính phủ ho\ [ư bôk nau kan “Mât ndrel hun hao tơm Sâm Ngọc Linh –Sâm Việt Nam” tât năm 2030 đah rnoh ntuh kơl rlau 9000 rmen. Tât khay 6/2017, Sâm Ngọc Linh ntơm geh Chính phủ kơp dơn lah ntil ndơ khlay bah neh dak.

Ta rơh tâm nchră hun hao nkuăl rnoi mpôl đê| năm aơ mhe geh [ư ta n’gor Quảng Nam đah nkô| “Sâm Ngọc Linh-tât dăch đah rnoh khlay tama nau hun hao văng sa rêh jêng nkuăl rnoi mpôl đê|”, ăp ntoh măt ho\ mbơh nau blau tâm nau kan tâm dak ndrel dak ba dih mpeh hun hao ăp nau kan, ntil ndơ bah kônh wa nroi đê|, tâm nê nau kan geh Sâm Ngọc Linh lah nau kan ntoh lư tâm hun hao ntil ndơ bah rnoi mpôl đê| ti\ng ntrong. Nê lah: Njoal mhe n’huch ach o ndrel nâp nâl nsum ta Việt Nam, mât tăm bri nâp nâl ndrel nau dơi gay hun hao [on lan nroi mpôl đê|; nau kan, nau geh ndrel ntul rlong, nau đă, tât dăch ntrong hun hao văng sa rêh jêng nkuăl [on lan rnoi mpôl đê| ba kơi năm 2020, Sâm Ngọc Linh-rnoh khlay, nau geh jêng tâm hun hao văng sa rêh jêng nkuăl rnoi mpôl đê|, kơt ti\ng nau kan mhe tâm nau tăm sâm, pơk trong nơih an ăp ntu\k kan râng hun hao tơm sâm. Wa Đỗ Văn Chiến, Kruanh n’gâng kan Uỷ ban Dân tộc, ngơi:

‘ Nkuăl rnoi mpôl đê| ndrel nkuăl yôk geh âk nau dơi lơn rđil đah nkuăl êng mô geh kơt lah bri duh n’ik, neh ntu, tơm si ma nkuăl êng mô geh, tâm di dah du đê| tơm sa play, dak si khlay, mât rong mpa, kik djăr, [ư ueh ăp nau ơm geh ăp ntil ta ntu\k gay ma [ư ăp nau pâl n’aih trong ngai, jo\ nar, pâl n’aih tâm bri đo\ng. Nau tâm nchră hun hao rnoi mpôl đê| năm 2018 geh [ư ta Quảng Nam-[on tơm bah Sâm Ngọc Linh, du ntil ndơ khlay bah neh dak geh rnoh ueh, rnoh văng sa khlay, mra dơi rdâng đah âk nkuăl yôk geh săch [ư nau ueh tâm rơh tâm nchră kơt lah nau pơk trong ân ăp nau dơi ndâk kan mhe ân nau tăch rgâl âk ntil êng êng”.

Tơm si khlay êng tơm si ri hôm geh nau khlay ngăn tâm nau rêh ndrel ntu\k ntu bah nsum mpôl [on lan, ngăn lah nu\ih rnoi mpôl đê|. Tâm rnoh ăp ntil tơm si ri hôm geh ăp ntil ndơ leo nsi\t nau săk geh văng sa khlay, nau ueh jêng âk ntil, dak si khlay ngăn. Kơt lah tơm tau ndrăk, Tục Đoan tâm nkuăl mpeh yôk ba lơ, tơm Đinh Lăng, tơm Ba Kích tâm nkuăl rđu\ng Bắc Bọ, tơm Hương Nhu nglang, Sâm Ngọc Linh tâm nkuăl Tây Nguyên ndrel Nam Trung Bộ, tơm Trinh nữ hoàng cung, Sa nhân tím tâm nkuăl Tây Nam Bộ.

Ntoh nau ta rơh tâm nchră hun hao rnoi mpôl đê| năm aơ, Uỷ viên Bộ chính trị, Groi Thủ tướng Chính phủ Trương Hoà Bình, ân gi\t, Chính phủ Vietẹ Nam mro uanưh khlay rđau nau [ư ăp nau kơl an kônh wa rnoi mpôl đe| le\ 3 rmôt: Rmôt nau kan ti\ng rnoi mpôl đê| ndrel rmôt rnoi mpôl đê|, rmot nau kan hun hao văng sa-rêh jêng ti\ng nkuăl, rmôt nau kan hun hao văng sa-rêh jêng ti\ng nau kan. Groi Thủ tướng ân lah, nau tâm nchră Hun hao rnoi mpôl đê| rơh aơ săch nkô| “Sâm Ngọc Linh- Tât dăch nau khlay tâm hun hao văng sa rêh jêng nkuăl [on lan rnoi mpôl đê|” ho\ ntoh nau mi\n du ntrong bah Chính phủ Việt Nam tâm nau nsôih [ư rgum nau tâm [ah đah trong hun hao nkuăl yôk ndrel bnkuăl rđu\ng, hun hao nâp nâl nkuăl [on lan rnoi mpôl đe| ndrel nkuăl yôk.

Ta rơh tâm nchră, Groi Thủ tướng Rnâng kan Chính phủ Trương Hoà Bình rđau đă:

‘ Gâp đă ăp nkuăl gay nchrăp joi nau geh êng nkre tă bah nau tâm nchră nar aơ, ntơm bah ăp nau tă blau kan tâm, nau hun hao văng sa, rêh jêng bah ăp nkuăl êng gay n’hao blau mhe joi luh ntrong hăn êng, tâm di gay hun hao ngăch, nâp nâl văng sa rêh jêng bah nkuăl nơm, lah dơi mi\n njêng đă [ư ngăn nau hun hao tơm Sâm ngọc linh, ăp ntil tơm dak si khlay, tơm si êng êng ân geh rnoh săk geh văng sa prêh”.

Lôch khay bah năp nơh, Cục sở hữu trí tuệ, Bộ khoa học ndrel Công nghệ ho\ geh nau ntru\nh rgâl săm [u\t kơp dơn pă năm 2016 đăng ký ntu\k nti\m mbơh tăm Ngọc Linh ân ntil sâm bum bah 2 n’gor Kon Tum ndrel Quảng Nam ti\ng trong pơk hvi. Kơt nê lah geh tay 13 xã bah n’gor Kon Tum ndrel Quảng Nam geh ntu\k mbơh tăm sâm bum Ngọc Linh. Wa Trần Thị Tuyết, Giám đốc sở Khoa học ndrel Công nghệ n’gor Kon Tum ân gi\t, tât rnôk aơ n’gor ho\ tăm rlau 329 ha sâm Ngọc Linh. Nau nti\m nkuăl neh tăm sâm bum Ngọc Linh geh pơk hvi mra bonh đă nau ntuh kơl ân nkualư tăm dak si r[o\ng tât nkô| nau ndâk nkra ntil ndơ khlay bah neh dak:

‘ Ntu\k nti\m neh tăm aơ geh pơk hvi ri ăp ntil tơm tăm gay tăch luh tâm nkuăl geh nti\m mra n’hao rnoh khlay. Tal bar đo\ng lah geh tâm di pháp luật gay ba ơi aơ tăch luh ri păng geh đăng ký ntu\k nti\m mbơh ndrel pơk trong nơih ân ăp rnăk vâl tăch rgâl bu ntuh kơl ngăn tâm apư nkuăl nti\m ntu\k tăm. Bu mô geh nau rvê kơt bah năp nơh. Bah napư nơh ê geh ntu\k nti\m mbơh ntu\k tăm ri bu mi\n lah rnôk nơm ê nkra ma nkuăl aơ geh ndơ tâm kơt, ma nau săk tam ri tâm kơt, yơn mô nsing tâm nkuăl neh tăm ri mô geh pă săm [u\t kơp dơn ri rnoh geh ndoh ndơ mô khlay”.

Tât dăch lơn đah rnoh khlay tâm hun hao văng sa rêh jêng tâm nkuăl rnoi mpôl đê|, joi nau mi\n kan mhe ân ăp ntrong-ăp nau kan nê dôl ân saơ du nau nsôih chính trị têh khlay, du nau kơl an ngăn bah Đảng, Ngih dak he đah nkuăl yôk, nkuăl prêh, nkuăl [on lan rnoi mpôl đê\./.

Nu\ih rblang: H’Thi