Kh^h ndơ ngêt sa hôm dơi kuăl lah kh^h ndơ sa way geh ăp nău ji jêh rnôk ngêt sa n’hanh lah nău nu\ih geh kh^h, kh^h yor sa, ngêt ăp ntil ndơ ntưp kaman, ntưp ndơ kh^h mô lah geh ndơ [ư kh^h mô lah ndơ sa geh rgâl, ôm r’iu, geh dak si mât prăp, dak trăm ndơ sa…pơng dơi uănh dơi lah nău ji tâm ntưp bah ndơ sông sa, lah bah ndơ sa geh r’iu, [ô. Nu\ih geh kh^h ndơ sa ntoh bah ăp nău ji bôk năp kơt m’ưm hok, ji ndul djroh, wa\i măt, duh, ji ndul… kh^h ndơ sa mô knu\ng [ư djơh an n’hâm soan (dơi [ư tât kh^t nu\ih) ma hôm [ư nuih n’hâm kon nu\ih o\k r’ah.

Nkô| nău n’hanh trong rchăng n’gang.

Nkô| nău [ư kh^h du\t âk ntil yơn dơi tâm rlak [ư jêng 4 rmôt khlay bah kơi aơ:

* Kh^h ndơ sa yor bru\n rhai: Yor kaman n’hanh ndơ kh^h bah kaman; yor virus; yor bru\n rhai; yor o r’iu n’hanh r’iu srat.

Gay rchăng n’gang kh^h ndơ sa aơ ân săch ndơ sa rih, kloh; [ư t^ng ngêt duh, sa s^n; mô an ndơ sa rêh đah ndơ sa s^n; ndơ sa le\ gâm s^n sa dâl (tâm 2 mông bôk năp), an dơi mât prăp di, gâm s^n lor rnôk do\ng tay; mô do\ng ndơ le\ lôch nar do\ng, geh ôm r’iu; rao kloh tay lor rnôk nkret gâm, mât prăp kloh ueh tâm rnôk nkret gâm; khăm săk soan ăp khay…

* Kh^h ndơ ngêt sa yor ndơ sa geh rgâl, ôm r’iu: Du đêt ntil ndơ sa rnôk an jo\ mô lah geh ôm r’iu way geh bah ăp ntil ndơ kh^t (dak ngi, ngi do\ng âk tơ\...) ăp chất aơ way mô dơi lêk mô lah n’hu\ch dơi [ư kh^h rnôk dơi gâm rđok.

Trong rchăng n’gang tam ngăn lah mô dơi do\ng ăp ntil ndơ sa an jo\ nar, ndơ sa le\ geh tăng rgâl [ô, săk dak, rup (ntô ndơ [oa\t…) nkôp đah bôk năp.

* Kh^h ndơ sa yor sa ndơ geh ơm ndơ kh^h: Rnôk sa ăp ndơ sa geh ơm ndơ kh^h dơi geh kh^h kơt ka nóc, ka cóc, play măt ka trắm, sêt kh^h, bum tây hon măt, du đêt ntil play tuh…

Trong rchăng n’gang ueh ngăn lah mô do\ng ăp ntil ndơ sa dơi ntru\t đă dơi geh ndơ kh^h, ăp ntil ndơ sa m’ha.

* Kh^h ndơ sa yor ntưp ăp chất hoá học: Yor n’hôl [ô ntưp kim loại jâk (ndơ sa dơi tăm, nkret gâm ta ăp nkual ma tu dak, neh geh n’hôl [ô ntưp ăp ntil kim loại jâk); yor rmeh rnoh dak si tu ndru\ng, phân poh; yor dak si rao prăp ndơ sa; yor ăp chất phóng xạ.

Ăp trong rcha\ng n’gang ndơ kh^h aơ du\t jêr yor ăp nău g^t saơ du\t jêr n’hanh ndâp tâm ndơ sa ma jêr uănh năl saơ đah măt. Trong rchăng n’gang tam ngăn lah săch rwa\t ăp ntil ndơ sa geh tu tơm nkra njêng na nê|, răk uănh ăp nu nău nchih l^r ntô, nu nău geh tât ndơ ngêt sa; răk ndơ ngêt sa kloh lor rnôk nkret gâm, gâm s^n, pơk ndru\p rnôk nkret gâm…

Trong g^t năl du hê geh kh^h ndơ sa:

Jêh rnôk sa mô lah ngêt du ntil ndơ sa geh ntưp kh^h (jêh đêt mn^t, đêt mông, đê| đo\ng lah jêh du nar), nu\ih ji ndôt ndal geh ăp nău ji: m’ưm hok n’hanh hok dâl, geh rnôk hok luh mham, ji ndul, hăn ăch âk tơ\ (ăch dak, n’ăp mham), mô geh duh mô lah duh hô rlău 38 độ C.

Trong săm bôk năp rnôk geh kh^h ndơ ngêt sa.

- Jăng lơi le\ ngăch ăp ndơ kh^h tâm săk đah trong [ư an nu\ih ji ngêt dak, jêh ne\ lah kích thích cơ học tâm mbông nko đah nglău ty nklân mpiăt an tât rnôk luh hok.

Njrăng: Knu\ng [ư an hok rnôk nu\ih kh^h hôm e kah rngăl, rnôk hok bôk an rkêng, nău mbăn an mât tay đêt ndơ le\ hok gay uănh năl.

- Tâm nău mô dơi hok, an nu\ih ji ngêt dak than hoặt tính. Nău tam bah than thoạt tính lah rhêp ăp ndơ kh^h nking n’gang mô an ndơ kh^h lăp tâm mham.

- Jêh rnôk hok mô lah hăn ăch an nu\ih kh^h ngêt le\ du lít dak pha đah du du\ng orezol mô lah mô geh orezol ri dơi pha ½ n’hoi cà phê dak bôh ntop đah 4 n’hoi cà phê s^k tâm du lít dak.

- Nu\ih geh ji ndul djroh mô an ngêt dak si nking n’gang, an nu\ih ji ăch hok le\ lơ ueh. Đah nu\ih kh^h đêt jêh rnôk hok n’hanh ăch luh le\ ndơ kh^h mbra bah, mô an sa ndơ sa dăng jêh ne\ an sa por dak.

Đah nu\ih jêh rnôk kơl săm bôk năp mô bah dâl n’hanh geh nău sât pal, jêr nsôr n’hâm ân ngăch ndơ\ tât ngih dak si dăch ngăn gay rsu\ng proch n’hanh geh ăp trong săm tam.

Ndơ ngêt sa geh du nău khlay đah săk soan kon nu\ih, do\ng ndơ ngêt sa mô kloh ueh, mô đăp mpăn dơi geh kh^h da dê. G^t wât kloh nkô| nău [ư kh^h ndơ ngêt sa n’hanh ăp trong rchăng dêr lah nău khlay an mât njrăng săk soan bah săk nơm, rnăk wâl n’hanh ăp nu\ih tâm nău rêh jêng.

                                                                             Răk rblang:Y’Sưng