VOV4.M’nông - Âk rnăk [on lan geh nău bên nkrem dak si tâm jay rnôk nău so\k do\ng n’hanh way chuêl ua\nh nar an do\ng bâh dak si, mô lah âk nu^h g^t dak si le\ nar an do\g ma mô g^t lah mbra geh âk nău tât jêr njrăng yor do\ng dak si le\ nar an do\ng.

Nar do\ng bah dak si lah nar khay do\ng an ntru\nh rnoh dak si ma bah năp nar ne\, dak si hôm e đăp mpăn ăp  nău đă mpeh tâm di tam lah dơi mât prăp di nău ntru\nh. Nar do\ng na nê| lah khlay ngăn gay g^t dak si hôm e tam đo\ng lah mô. Yơn lah, âk rnăk wâl prăp dak si yơn mô uănh tât nar do\ng bah dak si jêng rnôk do\ng mbra [ư khuch âk mpeh săk soan. N’hanh t^ng ntil dak si mbra geh rnoh khuch êng êng rnôk do\ng dak si le\ nar.

Rhnôk le\ nar do\ng, du đêt ntil dak si du\t dơh g^t kơt: dak si dak mbra nkrêp, dak si grăp mbra rbân, dơi pet dơh hăch. Yơn lah, đah du đêt ntil dak si êng, rnôk le\ nar do\ng ntil ndơ hoá học le\ rgâl êng yơn mô geh rgâl êng nkôp đah bôk năp, măt ngăn mô dơi năl.

 Aơ lah nkô| nău [ư âk nu\ih m^n lah dak si le\ nar do\ng hôm e dơi do\ng ma mô [ư geh ndơ khuch. Ntoh lư kơt nău âk nu\ih [on lan way bên prăp ăp ntil dak si vitamin, chất khoáng tâm gri têh âk grăp dak si, do\ng jo\ nar ri rlu do\ng dak si hôm e âk, jo\ nar so\ng do\ng. Mô lah âk nu\ih bên do\ng dak si ji măt, ji muh n’hanh do\ng jo\\ ma mô g^t ăp ntil dak si aơ rlu do\ng bah kơi 15 nar pơk ndrup.  Yor dak le\ nar do\ng mbra mô geh mât ăp ntil nău tam kơt le\ dăn [ư tâm di ueh tam bôl bah dih, dak si mô geh nău rgâl. Âk nu\ih nai dak si bah dih hôm e ueh mbra m^n lah dak si lôch nar do\ng tâm đêt khay mô geh ndơ klach jêng do\ng tay gay mô mpu\r lir ma mô g^t nău khuch êp geh.

N’hêl na nê|, tâm rnôk mâp prăk dak si, yor nu nău hoá học, vật lý hôm e geh bah dak si mô lah ntil nkret njêng, hàm lượng bôk năp [ư n’hu\ch du dêt t^ng nău tam săm si bah dak si mô hôm nâm ơm kơt bôk năp. Yor ne\, rnôk do\ng dak lôch nar do\ng t^ng ntil dak si mbra geh rnoh khuch êng êng. Bah năp măt, nu\ih ji mbra mô bah ji ma hôm [ư hô lơn, [ư roh mông nar khlay gay săm rnôk ji dôl hôm e đêt, đê| đo\ng hôm [ư nu\ih ji kh^t lah ăp ntil dak si săm; n’hanh khuch lơn lah dak si le\ nar do\ng mra mô hôm ueh kơt ơm, rgâl kơt êng mô lah geh ăp hợp chất khih êng [ư mô ueh an săk soan. Khih ta aơ lah yor rgâl bah hoạt chất dak si mô lah yor rgâl bah mât prăp dak si, khih yor djơh nkra njêng, yor ntưp ăp chất, ntưp kaman. {ư kiăt, ok, đêt đo\ng kh^t. Ntoh lư lah dak si kháng sinh tetracyclin-tetracyclin le\ nar do\ng mbra jêng du\t khih, [ư khuch an leh.

Yor nê, ăp dak si le\ nar do\ng mô dơi do\ng tay, lơn lah ăp ntil dak si săm play nuih, dak si huyết áp, dak si săm chrach nju\ng, hiăn, dak si măt… đah ăp nu\ih ntưp ji huyết áp, nău do\ng dak si lah du\t khlay gay uănh nđôi huyết áp ăp nar. Lah ngêt dak si le\ nar do\ng, lah dak si mô hôm tam mô lah mô geh nău tam săm ji, mô dơi uănh nđôi huyết áp mbra [ư ăp nău tăch proăt rse mham kơt tăch rse mham rngok, hao mham play nuih, chôt ndal. Nu\ih geh ji chrach nju\ng ngêt dak si le\ nar do\ng [ư geh âk nău klach yor hao nsik mham kơt cheh măt, rven rvo… rlău ma nê|, đah ăp nu\ih ji ntưp kaman an do\ng kháng sinh, lah do\ng kháng sinh le\ nar do\ng mbra [ư an nu\ih ji hô lơn mô lah [ư nu nău [al dak si tâm [on lan [ư an nău săm nar kơ jêr jo\t.

“Gay do\ng dak si đăp mpăn, mât ueh săk rnglay, bôk năp nu\ih ji an do\ng dak si t^ng di nău nt^m bah nai dak si, t^ng nău săm. Njrăng rnôk rwa\t dak si, uănh nđôi na nê| nar do\ng bah dak si. Đah ăp rnăk bên prăp dak si ri an uănh nđôi ntu\k prăk dak si ăp rơh gay jăng lơi ăp dak si  ơm, dak si le\ nar do\ng. An njrăng mât prăk dak si di nău ntru\nh kơt mâp dak si ta ntu\k ueh nđik, dêr măt nar nchrat, dêr ăp ntu\k du\t ir kơt tâm bu\t ndeh mô lah ăp ntu\k nđ^t kơt tâm jay u\m… rnôk mô ho\ do\ng tât ri mô so\k dak si an bah dih ntô dak si. Ăp dak si kơt insulin, dak si an sung e\k… an dơi prăp tâm tủ nđik… kơt ne\, nu\ih do\ng dak si mbra đăp mpăn rnôk do\ng.

            Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja