VOV4.M’nông: Lah nkuăl neh geh bri nar n’ik, yôk prêh Măng Đen lah êng ndrel nkuăl Kon Plông lah nsum geh n’gor Kon Tum năl lah ngoai tâm pe nkuăl văng sa khlay bah n’gor. Tâm ăp năm rlau aơ, đah nau u\ch njêng ntu\k tăm byăp bri n’ik, n’gor Kon Tum ho\ ndơn ân 49 bôk nau kan ntuh kơl tâm nau kan aơ ta Măng Đen đah tơm prăk đăng ký rlau 1.600 rmen ndrel jao ân ntu\k kan tăch rgâl rlau 1.400 ha neh. Yơn lah rlơ\ đah nau u\ch bah [on lan, ăp bôk nau kan jê| ri mbrơi geh ntuh kơl, jâk ri dôl mbrơi ndrel dôl ân manh, mô lah tăch ân ntu\k êng.

du ntrong ta Thôn Măng Đen, xã Đăk Long, nkuăl Kong Plông tât tâm ăp ntu\k ri ko\ mâp bôk bnau kan tăm byăp bri n’ik. Ntu\k nơih saơ mô di lah mir byăp jêng n’ir ma lah nthưp nde le\ truh sat ndrel neh di kơt lah geh kon nu\ih lơi dơm. Bar đah trong hăn tâm [on Tu Rằng ko\ kơt lah nkuăl 37 rnăk [on lan, bah năp nơh lah bri chăt êng ndrel tơm n’ho ri a[aơ ko\ lah neh bah bôk nau kan. Knu\ng êng lah neh bri ho\ roh hôm byăp ri bu mô geh tăm.

Bôk nau kan tuch tăm rgum byăp bri n’ik gay ma tăch luh dak ba dih, tâm rgop đah nau mât rong bah Công ty TNHH Kon Tum Bellest tâm Tiểu khu 486 ndrel 487 lah ntuh ngăn bah nau kan “Bôk dâng rveh, săk dâng đe” mô lah ndâk ntơm ri têh ngăch, jêh ri knu\ng gâp khi\t. Geh tâm ntu\k ueh ngăn, dah rnoh neh hao tât 105 ha, bôk nau kan aơ ntơm ndâk tâm khay 4/2015 geh rnoh neh ntuh kơl rlau 67 rmen yor pe ntu\k ntuh kơl bah Việt Nam, New Zealand ndrel Hàn Quốc [ư.

Lah tâm di nau ton, lôch năm aơ du năm ntu\k kan aơ ân geh 45 tấn byăp, bum, tuh; 120 tấn dâu tây ndrel 13.200 mlâm sur me, sur puăch. Yơn lah, bol ma knu\ng rlau du khay đo\ng lah bôk nau kan aơ lôch năm gay [ư ntuh kơl, yơn ăp nau ma ntu\k aơ [ư knu\ng lah ê lôch nkra rep neh ndrel tăm geh 20 ha tơm bơ Bas ntil tơm mô di lah nau ntuh kơl bah bôk nau kan. Aơ ko\ lah nau gay ma rdâng âk ngăn bah nu\ih ntuh kơl rnôk geh bu ân neh [ư nau kan tâm ty nơm:

‘Ndri mhâm nau bu rdâng? Tơm sa play nê. A[aơ bu tăm byăp bum jêng tơm sa play. Mô di di nkô nau bôk năp nchrăp luh. A[aơ bu tăm tơm sa play tâm nê. bLau ngăn knu\ng geh wa Hạnh bôk năp hăn mbơh lah dăn tơm tơm sa play ntơm bôk năp ri mô geh mbơh ngăn. Păng tăm tă bah bôk năp ro. Hôm âk nu\ih êng ri jêh aơ mư di\ng ntrơn tât. Du gưl nê, du gưl đo\ng lah jêh uih neh kloh. Lah saơ pih hao jêng ri lo\ uih neh ân kloh. Hôm mô gi\t lah tâm nê mhâm nau geh ôh. Djăt ma uih neh kloh dơm. Neh ta aơ ri mô di moh lah lơi dơm ôh yor lah bu uih kloh ri mhâm blau kơp lah lơi dơm”.

Tâm 49 bôk nau kan tăm byăp bri n’ik ta nkuăl Kon Plông ma n’gor Kon Tum ndơn ntuh kơl, jao ân ntu\k kan ân rlau 1.400 ha neh ntuh kơl bah bôk nau kan geh mbrơi [ư kan, mô lah lơi êng dơm ndrel ma geh ntu\k ân bu manh, mô lah geh ntu\k ho\ tăch lơi neh đo\ng. Noh ngăn kơt lah ăp bôk nau kan têh bah ăp bôk nau kan geh âk jêt ha neh, mô lah rlau 100 ha, kơt: Bôk nau kan ntuh kơl tăm tơm dak si ndrel [ư pâl n’aih hvi 40 ha bah Công ty Cổ phần Huỳnh Tấn; Bôk nau kan tăm byăp kloh ndrel kao ueh ân rnoh neh 106 ha bah Công ty TNHH du ntu\k kan  Măng Đen-Vila; Bôk nau kan tăm tơm, dak si ndrel byăp bri n’ik hvi rlau 24 ha bah Công ty Cổ phần ndrel ntuh kơl tăch rgâl 16/3…

Rlơ\ ma nê lah êng đah nau mô geh leo kan ri bôk nau [ư tăm byăp bri n’ik Măng Đen a[aơ geh nau ân bu manh neh, tăch neh bah nau kan. Ntơm năm 2018 tât rnôk aơ, rnoh neh ta aơ hao ntơm 700 rkeh tât du rmen ân du ha. Knu\ng jêh gleh khay, mô đê| ntu\k kan ho\ mpơl nau ndơn neh bah nơm, nu\ih kan mô nâp, mô blau nau kan nkô| nau r[o\ng tât lah neh yơn mô di lah tăm byăp kao bri n’ik. Dôl [ư du nau kan ntuh kơl tâm nkuăl neh aơ, du hê nu\ih dăn mpôn moh, rnôk mâp đah nau jêr tâm nau kan mhe, nkuăl neh mhe ri lơn ma nơh mpơl:

‘Bu mô to\ng nau blau kan. Tal bôk năp lah tơm prăk, tal bar lah nu\ih kan,. Tơm prăk mô to\ng ri kan mô âk. Mô to\ng nu\ioh kan ri ko\ mô dơi đo\ng. Mpeh nau geh bah ntu\k ntu do\ng kan ri âk geh neh ma mô geh điện, mô geh trong hăn ri păng jêr. Ko\ geh âk nu\ih u\ch mât neh, tăch neh. Neh bu tăch âk rmen prăk hao tât âk jêt rmen đo\ng. Du ha nklăp 700 rkeh tât du rmen”.

Knu\ng bar pe năm n’gor Kon Tum ho\ pă bôk nau kan tăm byăp bri n’ik, jao rlau 1.400 ha neh ân 30 ntu\k kan, 19 nu\ih ho\ ntoh âk nau ê dơi tâm nau kan rgum ndrel săch nu\ih ntuh kơl tâm neh Măng Đen. Mô đê\ nu\ih kan ân lah, knu\ng ăp bôk nau kan tăm byăp ti\ng nau kan prêh ma ăp bôk nau kan geh âk jêt ha neh, mô lah rlau 1000 ha neh lah nau rlet rlau nau mi\n. Nau ngăn ân saơ, hom du đê| ntu\k kan hôm ti\ng bôk nau kan, [ư ti\ng nkô| nau nchrăp luh knu\ng do\ng neh jê| tâm rnoh neh geh jao. Êp nê kan săch mô tâm di nu\ih tơm ntuh kơl [ư neh lơi dơm ndrel [ư jêr tâm nau kan mât njrăng. Du nau dôl geh đah ăp ntu\k kan ngăn ngên u\ch ntuh kơl tât ba kơi. Tâm rnôk nkuăl mô hôm neh gay ma mbơh ri âk rnoh neh dôl geh ăp tơm ntuh kơl bah năp mât đah năm kan hao tât 50 năm ndrel lơi dơm. Êp nê ho\ geh âk neh bah bôk nau kan tăm byăp a[aơ jêng neh tăch rgâl. Wa Nguyễn Văn Minh, ngoai tâm puăn rnăk rvăt neh bah bôk nau kan ho\ nkra ngih gu\ a[aơ dôl ntrôl nau jêr ân nkuăl:

‘ Geh 4 rnăk, gâp ndrel 3 rnăk êng rvăt. Bah năp nơh neh bah wa Hùng lah 7 ha, wa Hùng ko\ tăch ân ma bu êng. Neh bah bôk nau kan tâm boh kan êng. Bôk nau kan mbơh lah 50 năm. A[aơ neh gâp lah du ha ma 5 sào ndrel ko\ geh kol tâm săm [u\t kơp dơn do\ng neh. A[aơ gâp đă bu nkhah luh”.

Nau ngăn ân saơ ta nkuăl Kon Plông, ngoai tâm 3 nkual [ư nau kan tơm bah n’gor Kon Tum, nau kan mbrơi kan, lơi dơm ndrel ân manh, tăch lơi ma bu bah bôk nau kan, mô lah knu\ng tăch neh dơm ho\ geh đah 49 bôk nau kan tăm byăp bri n’ik ma hôm geh đah 47 ntu\k kan hôm e tâm ăp nau kan kơt: pâl n’aih, rong ka dak n’ik…N’gâng kan tâm n’gor Kon Tum ân ngăch geh ntrong kan gay ma nkah lơi ăp tơm ntuh kơl mô to\ng dăng, mô to\ng blau kan, ăp nau kan ntuh kơl ti\ng trong ndơn dơm neh, so\k ndăn neh ntu mhe, u\ch geh nau hun hao ueh ngăn bah nkuăl neh Măng Đen./.

Nu\ih rblang" H'Thi