VOV4.M’nông - A[aơ trôk nar ta Tây Nguyên dôl tâm rnôk duh nar hô. Trôk duh nar, duh hao ndal [ư geh âk nău ji, lơn lah ăp nău ji mpeh trong proch kơt, ji ndul djroh, thương hàn, ji ndul ntêng…trôk nar duh r’ôl [ư khuch têh tât ăp nău ji mpeh play nuih n’hanh klơm soh.

Trôk nar duh r’ôl khuch mô ueh tât săk soan kon nu\ih, dơh [ư ntoh nău nuh srê kop ji:

- Nta an kaman hun hao tâm ndơ sông sa, [ư kh^h ndơ ngêt sa.

- {ư ăp nău ji ndul djroh yor tu tơm dak mô kloh ueh.

- {ư săk jan o\k r’ah, nta an âk nău ji hao ngăch.

Ăp nău ji way mâp tâm yan duh r’ôl:

Aơ lah rnôk ntoh âk nău kop ji, âk kon se geh nău ji ta rnoh năm deh bah 2-5 năm, rnôk soan rcho\l nău ji mô dăng. Kon se ntưp ăp nău ji geh tât trôk nar kơt môr ji mblông dơ\, hor chăt muh mblông dơ\, môr ji trong mblông ko, duh hao rhoăt soan yor siêu vi, duh rtoh luh, ji ndul djroh, môr ji ntô rngok…

Nău ji trong nsôr n’hâm:

 Ji ryôk klơm soh yor siêu vi lah nău ji way mâp ngăn ta kon se rnôk trôk nar tât ndal. Rnoh kon se ntưp ji jâng ty mbung n’hanh trong nsor n’hâm hao đo\ng. Nău ntoh ji đah ăp nău ji saơ bôk năp lah siăk khar jêh ne\ jo\ n’hanh hao mbrơi mbrơi yơn mô geh n’hak. Siăk way jo\ n’hanh jêh ne\ geh n’hak. Bah kơi 7-10 nar, siăk mơ bah mbrơi mbrơi. Yơn lah, mô g^t n’hanh mkra di, ji dơi [ư jêng kơt ji khai tôr, viêm xoang, ji klơm soh.

Ji ndul djroh:

Kon se dơh ntưp nău ji ndul djroh yor ntưp kaman rota virus. Trôk duh [ư an siêu vi tâm n’hâm sial, ntu\k ntô gu\ âm n’hanh kaman bah ndơ sa, dak ngêt ntoh luh. Ji ntoh ndal [ư kon se hok, hăn chrach luh dak rkăl, geh n’hak, geh rnôk geh mha mô lah e\k biăp puh, ji ndul, duh, dra ndul.

Ji môr ntô rngok:

Aơ lah nău ji du\t klach yor kaman, kaman hiăn, siêu vi, sêt mô lah yor ký sinh trùng [ư. Ji mor ntô rngok lah saơ n’hanh săm băt mbra du\t jêr bah kre, geh nău kh^t nu\ih n’hanh glơi an âk nău ji kơt ji động kinh, rngok úng thuỷ, koet rvên du đah săk.

Mpeh nău ji tâm rlơ\ khay ta nu\ih têh:

Trôk nar, duh r’ôl [ư ji rnôk ntô mâp đah duh. Ntô mbra nkân ăp ntu\k sôt ji yor mâp bah duh, âk ntu\k sôt ji knu\ng khuch mpeh nău ueh yơn du đêt dơi [ư khe\t nu\ih. Duh nar lah nkô| nău khlay [ư ung thư ntô. Duh r’ôl [ư ăp nu\ih ji geh ji mpeh play nuih rse mham mô lah klơm soh dơh geh chôt ndal, djuôr trong n’hâm.

Mât uănh đăp mpăn săk soan rnôk duh nar:

Yan rlơ\ khay duh nar lah rnôk dơh ntoh nău ji yor r^, kônh wa an njrăng:

- Răk kloh ueh ngih wâl n’hanh ntu\k ntô gu\ âm, [ư t^ng ngêt duh, sa s^n, đăp mpăn ndơ kah ăp nar, mô ngăr măng, dêr mâp đah nsuk hât...

- Mô dơi sa ndơ sa an jo\ ma mô dơi prăp tâm nđik.

- Ndô môp, đon têh rnôk hăn bah dih duh, dêr mâp săk đah măt nar duh; mô gu\ bah dih duh jo\ ir.

- Rnôk kon se geh nău m’ha bah ji: duh, hok, ji bôk, rhoăt soan mô lah hor muh, siăk, ji ndul djroh… an ndơ\ kon se tât ngih dak si gay but uănh n’hanh săm.

- Đah nu\ih ranh, an uănh nđôi ăp nău ntoh bah ji kol rdih trong mham rngok lah nho lêt jâng, ty, rbân-nho jâng ty, ji ntang ntơh, ngơi khar, huyết áp mô đăp mpăn… an uănh nđôi săk soan [a [ơ n’hanh sa ndơ sa dơh lêk, âk chất xơ gay nuih ngăch dăng. Nu\ih geh ji play nuih mât ueh tiăr nti săk soan tâm di (hăn jâng, nti dưỡng sinh). Mô u\m âk. An u\m ntu\k mô geh sial, u\m dak duh gay dêr ji klơm soh.

Nu\ih răk rblang: Y Sưng Phê Ja