VOV4.Mnông:Trôk duh nar, duh hao ndal [ư geh âk nău ji, lơn lah ăp nău ji mpeh trong proch kơt, ji ndul djroh, thương hàn, ji ndul ntêng…Ne\ lah mô ho\ kơp tât khuch khat bah pơng mpeh ăp nău ji mpeh play nuih n’hanh klơm. Nkô| trăch “N’hâm soan đah nău rêh” nar aơ, mpôl hên nkoch mpeh nău khlay njrăng tât n’hâm soan rnôk trôk duh nar.

Trôk nar lam dak dôl rgâl yan: duh r’ôl hô. Ăp ntil rgâl ndal mpeh trôk nar mbơh ăp ntil mô ueh mpeh nuh srê, kop ji, [ư an ăp nău ji ndul djroh n’hanh môr ji ntô rngok ta kon se hao ngăch.

Duh nar trôk r’ôl khuch mô ueh tât săk soan, geh kơt bah kơi aơ:

- Nta an kaman hun hao tâm ndơ sông sa, [ư kh^h ndơ ngêt sa.

- {ư ăp nău ji ndul djroh yor tu tơm dak mô kloh ueh.

- {ư săk jan o\k r’ah, nta an âk nău ji hao ngăch.

Ăp nău ji way mâp: Aơ lah rnôk ntoh âk nău kop ji, âk kon se geh nău ji ta rnoh năm deh bah 2-5 năm, rnôk soan rcho\l nău ji mô dăng. Kon se ntưp ăp nău ji geh tât trôk nar kơt môr ji mblông dơ\, hor chăt muh mblông dơ\, môr ji trong mblông ko, duh hao rhoăt soan yor siêu vi, duh rtoh luh, ji ndul djroh, môr ji ntô rngok…

Nău ji trong nsor n’hâm n’hanh nău ntoh ji: ji ryôk klơm soh yor siêu vi lah nău ji way mâp ngăn ta kon se rnôk trôk nar tât ndal. Rnoh kon se ntưp ji jâng ty mbung n’hanh trong nsor n’hâm hao đo\ng. Nău ntoh ji đah ăp nău ji saơ bôk năp lah siăk khar jêh ne\ jo\ n’hanh hao mbrơi mbrơi yơn mô geh n’hak. Siăk way jo\ n’hanh jêh ne\ geh n’hak. Bah kơi 7-10 nar, siăk mơ bah mbrơi mbrơi. Yơn lah, mô g^t n’hanh mkra di, ji dơi [ư jêng kơt ji khai tôr, viêm xoang, ji klơm soh.

Ji ndul djroh: Yor tưp bah trôk nar, kon se dơh ntưp nău ji ndul djroh ndal ma nkô| nău yor ntưp rota virus. A[aơ ji ndul djroh dôl hao ngăch yor âk nar bah năp trôk duh [ư an siêu vi tâm sial, ntu\k ntô gu\ âm n’hanh kaman bah ndơ ngêt sa, hao ngăch [ư an ji ndul djroh ntưp ngăch. Kaman mô lah siêu vi t^ng ndơ sa hăn tâm proch [ư môr proch nse hao ngăch, mô ueh trong lăp ndơ sa. Ji geh ndô|t ndal [ư kon se hok, hăn ăch ret dak, geh n’hak, geh rnôk geh mham mô lah ăch mbuh, ji ndul, duh, ndra ndul… lah kon se ji ndul djroh ndal ta rnoh roh dak âk, me, bơ\ ân an kon se ntop dak dil n’hanh nga\ch ndơ\ kon se tât ngih dak si êp ngăn.

Êng đah kon se, săk dơh roh dak jêng ân ntop ngăch dak khlay ngăn. Dơi an ăp mon ngêt dak duh le\ n’ik, dak chanh, dak cam n’hanh lah u\ch ri ngêt dak Ôresol gay ntop roh bôh tâm săk. Măng an ăp mon b^ch ntu\k aih n’ik, mô an pơk quạt máy mô lah máy [ư n’ik hô ir, [ư sroh n’ik.

Ji môr ntô rngok: Aơ lah nău ji du\t klach yor kaman, kaman hiăn, siêu vi, sêt mô lah yor ký sinh trùng [ư. Ji mor ntô rngok lah saơ n’hanh săm băt mbra du\t jêr bah kre, geh nău kh^t nu\ih n’hanh glơi an âk nău ji kơt ji động kinh, rngok úng thuỷ, koet rvên du đah săk.

Ndr^ he moh ndơ [ư gay đăp mpăn săk soan rnôk nar duh r’ôl ? kônh wa njrăng, ân mât kloh ueh ntu\k ntô, ngêt duh, sa s^n.

- Mô dơi sa ndơ sa an jo\ ir ma mô dơi mât prăp n’ik.

- Răk kloh ueh tu tơm dak ngêt n’hanh dak do\ng.

Mpeh nău ji tâm mâp yan khay ta nu\ih têh: Trôk nar, duh r’ôl, ndơ sa, ndơ ngêt geh nău [ư djơh tât săk soan n’hanh nău rêh kon nu\ih t^ng trong tât song dăng mô lah nkơi. T^ng săk bah kon nu\ih tâm u\ch đah âk nău rêh rgâl na nao yơn đah nu\ih âk năm deh nău dơi tâm di mbra đêt. Nu\ih âk năm deh, ân uănh nđôi ăp nău ntoh bah ji kol rdih trong mham rngok lah nho jâng ty, rbân-koet rvên rvo jâng ty, ji ntang ntơh, er ngơi djăt jêr jo\t, huyết áp mô đăp mpăn… yor nu\ih ranh geh soan rdâng nău ji mô dăng jêng rnôk săk soan geh nău rgâl ndal ân tât ngih dak si gay dơi uănh nđôi ji.

Duh nar hô [ư ntô geh nău ji, yor ntô way khuch tât bah nchrat măt nar. Duh nar lah nkô| nău khlay [ư ung thư ntô.

Đah nău ji play nuih: Ân uănh nđôi săk soan [a [ơ n’hanh ndơ sông sa dơh lêk, âk ndơ sa sât gay play nuih rêh ueh. Nu\ih ji hao mham tâm play nuih, hao huyết áp hôm e mât nău tiăr nti tâm di “Hăn jâng, nti dưỡng sinh). Mô u\m âk. U|m ntu\k mô geh sial, u\m dak duh gay dêr ji klơm soh.

Rchăng n’gang nău ji: Sial lah rnôk dơh ntoh nuh srê kop ji. Yor r^, rnôk saơ kon se ntoh nău ji kơt duh, hok, ji bôk, rhoăt soan mô lah hor muh siăk nkre ji ndul djroh đêt; kon se têh nko dăng ân ndơ\ kon se tât ngih dak si gay khăm n’hanh săm. Ăp nu\ih ân dơi rchăng n’gang an săk nơm n’hanh an rnăk wâl đah trong rak kloh ueh ngih wâl, đăp mpăn ndơ sa kah ăp nar, mô ngăr măng, dêr pah mâp đah mbrui hât.

                                                  BTV:Y’Sưng