Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl. Nkô| trăch “N’hâm soan đah nau rêh nar aơ” mra nkah tât nau tăch ndơ sa tâm êp trong hăn n’hanh ăp nau tât khuch geh bah nau mô kloh ndơ sa.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl..Ndơ sa tăch tâm êp trong hăn nkre nơih, nkre thuk n’hanh lah nau vay sa bah ăp nkuăl. Yơn lah, lah mô mât ueh ri ndơ sa tăch tâm êp trong ko\ ntoh luh âk nau tât yor mô kloh ueh ndơ sa kơt lah: Ntu\k tăch, trong pă dak kloh, nau răch kloh săk jăn bah nu\ih tăch ndơ sa, ăp ndơ gay ma do\ng tâm rnôk tăch..Nau nchih ba kơi aơ mra nkoch tât nau kan mô dơi mât njrăng đah ndơ sa geh tăch tâm êp trong hăn ta Dak Nông-ntoh luh âk nau khuch tât n’hâm soan. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt. Ba kơi jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt na nê| nkô| nau:

Ta ăp ntu\k âk nu\ih ta nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông, mô jêr gay saơ ăp nau geh âk nu\ih tâm rnôk lôch mông pah kan bah ăp nu\ih tăch ndơ tâm êp trong hăn. Mô lah rup nu\ih rvăt ndơ lăp tâm ăp ntuk nsưng geh tăch ăp ndơ sa geh bu tăch ta chợ, jêh ri dah ro\ng ma sa ăp ndơ sa ma mô uănh nkah ôh tât ngan, mâng nkih, kchok ngêt dak knu\ng geh rao nklă nklel tâm thùng dak rkăl [ơ\. Ngăn lah ăp ntil ndơ sa vay tăch ân kon se kơt lah dak ngêt âk màu, bánh tráng lu\k âk ntil, bánh tráng gu\ch, chả gu\ch..geh tăch tâm êp mpông lăp ngih săm [u\t, ma ti\ng nau nkoch bah kon se ri “nkre [ô kah, nkre kah, nkre têm nkrem” yor rnoh knu\ng ntơm 5000-10.000/dơ\ tơ\ sa. Wa Lưu Thị Thơm, tăch bánh n’hanh chả gu\ch ta mpông ngih săm [u\t Nguyễn Bình Khiêm, Phường Nghĩa Tân, nkuăl têh Gia Nghĩa, n’gor Dak Nông ho\ mbơh ngăn lah, păng tăch ndơ ta êp ngih săm [u\t aơ ho\ bah jo\ yơn mô mâp saơ n’gâng kan hăn mêt n’ôi mô lah nti\m ôh:

“ Gâp tăch ta aơ ho\ 3 năm ma aơ ri gâp mô mâp saơ bu tât ma gâp tăch ndơ bah gâp ri ko\ geh đăp mpăn đo\ng. Ăp kon se tă sa ri lah kah ri gâp saơ kơt nê ri gâp tăch dơm, yơn mô mâp saơ geh nau nkah lah ôh”.

Nu\ih tăch ndơ ri yor nau săk rnglay bah nơm mô lah mô gi\t tât nau đăp mpăn kloh ueh ndơ sa ri tăch ndơ sa n’hanh ăp ntil ndơ ân tâm ndơ sa mô đăp mpăn, tăch ndơ mô geh ndơ nku\m, tăch êp ntu\k nsu\n ndo\k, trong n’hoch dak, mô nglăp bao ty rnôk nkra ndơ sa…ri ho\ jêng nau leo ndơ geh kman tât đah nu\ih sa.

Wa Nguyễn Văn Đức, Groi Hiệu trưởng ngih săm [u\t Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phường Nghĩa Tân, nkuăl têh Gia Nghĩa ân gi\t, kan leo tăch ndơ ba năp ngih s[ vay geh âk ngăn yơn ê saơ n’gor n’hanh n’gâng kan nkah. Gay rchăng lơi ăp nau khih ndơ sa ân kon se, ngih săm [u\t gay [ư n’hêl nau kan njrăng n’gang:

‘ Ta aơ, bah năp ngih săm [u\t geh nau khuch lah tăch ndơ sa âk ngăn, mô êng tâm ngih săm [u\t aơ ma tâm ăp ngih săm [u\t êng đo\ng. Yơn lah nu\ih soă lan saơ kon se ri bu tăch dơm, yor ri nơm mô ân kon se mô dơi leo lăp tâm ngih săm [u\t, yơn lah ba dih ri kơt lah me mbơ\ khân păng ân prăk ri khân păng sa ri nơm mô dơi mât uănh ôh nau nê. Di\ng le\ ăp nu\ih sa ri ât dơm, ntơm bah me mbơ\ ăp nu\ih ko\ rvê tât nau nau kan aơ đo\ng, nơm knu\ng nkah lah, nti\m nti kon se mô dơi sa âk dơm”.

Nau ntru\nh mrô 30/2012/TT-BYT bah N’gâng kan dak si ho\ nkah kloh nau ntru\nh mpeh nau đăp măpn ndơ sa đah nau kan tăch rgâl ndơ sa tâm êp trong. Ti\ng nê, nu\ih tăch ndơ sa êp trong gay geh khám n’hâm soan n’hanh pă săm [u\t kơp dơn to\ng nau dơi tăch ndơ ti\ng nau ntru\nh. Nkre nu\ih tăch ndơ gay geh nau nti\m nti n’hanh geh pă săm [u\t kơp dơn nti\m nti nau gi\t tât ndơ kloh ueh đăp mpăn ti\ng nau ntru\nh. Yơn lah, di\ng le\ âk nu\ih tăch ndơ sa ê geh [ư tâm di nau ntru\nh aơ. Âk nu\ih me mbơ\ kon se ko\ gi\t ăp ndơ sa ndơ ngêt aơ geh aka nau mô kloh yơn ko\ mô dơi rdâng nau vay sa lă lêng bah kon nơm. Wa Trần Đình Hải, geh kon nti tâm ngih săm [u\t mầm non Hoa Nắng, Phường Nghĩa Tân, nkuăl têh Gia Nghĩa, ngơi:

‘Ntu\k tăch ndoh ndơ sa tâm ba năp ngih săm [u\t ri âk ngăn, phung hên ko\ mô geh đăp mpăn tât nau kah, nau kloh ma âk ntu\k ri ji ngot ir ri ko\ rvăt sa dơm. Ko\ geh đo\ng 3-4 tơ\ kon gâp si\t ri saơ ji ndul ri saơ klach đo\ng, ko\ rvê ngăn yơn lah mô gi\t mhâm [ư ôh, geh ntu\k ri nơm mô rvăt păng nhi\m, mô rvăt ri păng đă rvăt..”.

Gay ndơ sa tăch tâm êp trong hăn [ư to\ng dơi nau đăp mpăn kloh ueh, đăp mpăn n’hâm soan ân nu\ih rvăt do\ng, ri u\ch ăp nau mi\n gi\t êng bah ăp nu\ih, rnăk vâl ndrel [on lan n’hanh nau nsôih mhal ngăn ăp ntu\k tăch rgâl mô đăp mpăn kloh ndơ sa bah ăp n’gâng kan. Knu\ng tât ăp ntu\k nu\ih [on lan gi\t ngăn ăp nau kan bah nơm tâm nau aơ mpeh đăp mpăn ndơ sa ri nau kan khih ndơ sa aơ mra geh jăng lơi, n’hâm soan bah ăp nu\ih geh đăp mpăn.

Ơi kônh wa n’hanh le\ băl mpôl ! T^ng rlong kơp ntu\k kan đăp mpăn ndơ ngêt sa gưl n’gor (N’gâng kan dak si), ăp khay bôk năm 2014, rnoh tơ\ kh^h ndơ ngêt sa ta lam dak geh hu\ch yơn rnoh nu\ih ntưp n’hanh kh^t hao rđil đah rơh aơ năm bah năp.

Na nê|, kơp tât nar 10/6, lam dak nchih dơn 67 tơ\ kh^h ndơ ngêt sa đah rlău 2.000 nu\ih ntưp, bơi 1.600 nu\ih lăp ngih dak si n’hanh 24 nu\ih kh^t. Nkôp đah năm 2013, rnoh tơ\ hu\ch 12 tơ\, rnoh nu\ih lăp ngih dak si hu\ch 88 nu\ih yơn rnoh ntưp hao 278 nu\ih, rnoh nu\ih kh^t hao 7 nu\ih. Gay wât na nê| lơn mpeh nău aơ, hê djăt nai dak si Nguyễn Tấn Thành, Chi cục trưởng chi cục đăp mpăn ndơ ngêt sa n’gor Dak Nông lah nău ndơ ngêt sa ta trong nkual [on têh a[aơ.

Ơi nai dak si, ^h dơi an g^t nău ndơ ngêt sa trong nkual [on têh ta nkual têh Gia Nghĩa lah êng n’hanh ta lam n’gor Dak Nông lah nsum bah sa ơm phâm mêh ?

“Aơ lah du nău dôl uănh âk ngăn, ndơ ngêt sa trong nkual [on têh lah du ntil ndơ ngêt sa tăch rgâl jêt chrai, đêt đă, rnôk ri tăch, rnôk ri rlu mô geh jo\ jông đăp mpăn. Yor le\ rngôch ăp nu\ih tăch ndơ ngêt sa trong nkual [on têh ri dăch aơ kơt mô geh sam [u\t sam tra an tăch jêng nău aơ du\t jêr, mô geh nu\ih dơi g^t na nê| ndơ ngêt sa trong nkual [on têh lah đăp mpăn jo\ jông bah pơng”.

Yor r^, pơng geh âk nău klach, nău kh^h phâm geh djơh tât n’hâm soan bah kon nu\ih do\ng ?

“Na nê| yor ăp ntil nău tăch jêt chrai khân pơng mô dăn sam [u\t sam tra an tăch. Rnôk geh sam [u\t an tăch ri he mơ g^t tâm nău mât uănh lah nô tăch geh nău  nkol đă nô an t^ng ăp nău ntru\nh mpeh đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa. Yơn yor khân pơng mô dăn jêng mô geh nău ne\, nău klach ta aơ lah yor, rnôk ma mât uănh khân pơng jêr kơt ne\ jêng nău t^ng ăp nău ntru\nh mpeh đăp mpăn ndơ ngêt sa hôm ndăch ndêr lơn. Nău wât n’hanh nău t^ng bah khân pơng mô tâm ban đah ăp nkô| nău geh sam [u\t an tăch lơn lah khân pơng mô uănh tât nău ne\. Lah a[aơ uănh n’ôi ndal lah khân pơng, khân pơng mbra ton kơt aơ ton kơt ri, hôm lah di ri khân pơng tăch dơm ri khân pơng trơn ntu\k aơ, trơn ntu\k ri, hôm lah di ri khân pơng tăch dơm ri khân pơng trơn ntu\k êng. Yor nău g^t wât bah khân pơng lah u\ch tăch an năch ngăch jêh s^t jêng khân pơng djiăt ăp nău ntru\nh, ăp nău đă, nău nkol gay đăp mpăn kơt ne\ mbra mô ueh, mbra geh roh nău kloh ueh đăp mpăn, jêng lah mbra ngai lơn”.

Tâm mât uănh nău aơ moh geh âk nău mô jăp đo\ng ?

“Nău ngăn an lah a[aơ pă gưl mât uănh tâm ăp ntu\k nkra ndơ ngêt sa ta trong nkual [on têh mpeh UBND nkuăl têh, xă, phường mât uănh yơn ma dăn an lah nău dơi kan. Nău aơ ta aơ lah mô u\ch lah gay nău ngăn na nê| an geh rmôt kan, tal 2 an geh rmôt n’hanh geh nău way kan râng lăp mât uănh mơ dơi ueh, jêng nău mât uănh gay pă sam [u\t kơp dơn, rmal ăp ntu\k nkra ndơ ngêt sa trong nkual [on têh na nê| mô ho\ dơi rjăp”.

Nău tâm rgop bah nai dak si n’hanh na nê| bah Chi cục tâm nău phâm ?

Nău tâm rgop bah n’gâng kan dak si, way ăp năm geh âk nar hô nt^t nsa kơt khay đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa, tết trung thu, tết nguyên đán ri geh du trong nt^m rđau le\ rngôch ta lam n’gor tâm nău đăp mpăn ndơ ngêt sa. Ăp nu\ih mpôl nt^m rđau bah n’gor tât nkuăl xă, phường [ư dơi nău uănh n’ôi đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa tâm ăp khay mkra hô ngăn. Tâm rnôk uănh n’ôi, saơ ăp ntil ndơ ngêt sa tâm ăp ntil mât uănh bah moh n’gâng kan ri geh nu\ih bah n’gâng kan ne\”.

Ơ dăn lah ueh nai dak si.

Tât ta aơ nkô| trăch “N’hâm soan đah nău rêh” le\ lôch. Lah ueh kônh wa n’hanh le\ băl mpôl tă pơk djiăt, dăn tâm mâp tay kônh wa n’hanh le\ băl mpôl tâm bôk nău ntuh bah kơi.