VOV4.M’nông: Việt Nam lah dak geh 54 rnoi nu^h ndrel gu\ rêh. Đah rnoh âk nu^h mô tâm ban (tâm le\ rngôch rnoh rlău 96 rkeh [on lan Việt Nam, [on lan rnoi mpôl đê| âk tât 14,7% rnoh nu^h, nklăp rlău 14 rkeh nu^h, mpeh 53 rnoi nu^h).  

Lăp krêp nău nt^m bah Kruanh Hồ Chí Minh: “{on lan yău mô lah Thổ, Mường mô lah Mán, Gia Rai mô lah Ê Đê, Xê Đăng mô lah Ba Na n’hanh ăp rnoi nu^h êng [a [a\, lah kon său Việt Nam, lah oh nô du ndu\l mham da dê”, ăp năm rlău aơ, Đảng, Ngih dak Việt Nam du\t uănh khlay trong kơl [on lan rnoi mpôl đê|, lơn lah nău dơi tâm ban đah ăp [on lan rnoi mpôl đê|; mât chăm, nta trong dơh gay [on lan rnoi mpôl đê| mât săk tơm văn hoá, hun hao mpeh ăp ntil n’hanh dơi geh do\ng ăp nău dơi êng [a [a\ ho\ dơi pháp luật kơp dơn.

Tâm ăp si [u\t Hiến pháp bah Việt Nam rlău ăp rơh ho\ nchih nkah n’hanh lah rjăp nău dơi tâm ban đah ăp [on lan rnoi mpôl đê|. Hiến pháp năm 2013 – si [u\t Hiến pháp ho\ n’hao jêng nău way di mpeh nău dơi kon nu^h, nău dơi, nău dơi bah nu^h [on lan du dak, rnôk nkoch tât nău dơi tâm ban đah ăp [on lan rnoi mpôl đê|, ho\ lah rjăp: “Dak Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam lah dak dơn ngoăy bah ăp rnoi nu^h ndrel gu\ rêh ta neh dak Việt Nam. Ăp rnoi nu^h geh nău tâm ban, tâm rnglăp, tâm uănh khlay nsum n’hanh tâm kơl nsum hao rơ\ jêng; mpăng ăp nău tâm mưch rmot, tâm rkeh rnoi nu^h. Nău nchih ngơi neh dak lah tiếng Việt. ăp rnoi nu^h geh nău dơi do\ng nău ngơi, chữ nchih, mât ndray săk tơm ăp rnoi nu^h, mât ue\h ăp nău way ơm [ư brah lah yang n’hanh văn hoá ue\h lăng bah he. Ngih dak t^ng [ư trong kơl rơ\ jêng ăp to\ng lam le\ rngôch n’hanh nta trong dơh gay le\ rngôch ăp rnoi nu^h mpôl đê| mât dơi rnoi nu^h he nơm, ndrel hun hao đah neh dak” (Điều 5). “Ăp nu^h geh nău tâm ban bah năp pháp luật da dê. Mô geh nu^h nkhah êng tâm nău rêh chính trị, nu^h kan, wa\ng sa, văn hoá, rêh jêng kon nu^h” (Điều 16).

Nău way nău dơi tâm ban bah Hiến pháp ho\ dơi mpơl rloh rlău lam trong kan pháp luật Việt Nam, dơi rgum ăp to\ng nău dơi n’hanh [ư jêng ngăn ngăn tâm ăp si [u\t luật: Luật Bầu cử Quốc hội, Luật Quốc tịch, Bộ luật Hình sự; Bộ luật Tố tụng Hình sự; Bộ luật Dân sự; Bộ luật Tố tụng Dân sự; Luật Lao động; Luật Giáo dục; Luật Mât njrăng pêt mât n’hâm soan [on lan; Luật nău dơn trok tâm bah Ngih dak n’hanh âk si [u\t rgum ăp to\ng pháp luật êng [a [a\ đo\ng.

Bah meng nê, ăp quy định mpeh nău dơi tâm ban rnoi nu^h hôm dơi [ư jêng nău way nău phiăn ma trong mât rgum le\ rngôch ma Hội đồng Dân tộc, đah nău kan gu\ m^n n’hanh dăn đă đah Quốc hội mpeh pah kan rnoi nu^h; t^ng [ư nău dơi groi nđôi dăch dêh trong kơl rnoi nu^h mpôl đê|; ăp bôk nău kan, trong nchrăp hun hao wa\ng sa- rêh jêng kon nu^h mpeh yôk yang n’hanh nkual [on lan rnoi mpôl đê|. Tâm Chính phủ geh du nhih pah kan gưl bộ lah Uỷ ban Dân tộc, way pah kan mât uănh mpeh ăp rnoi mpôl đê|.

Đah nău m^n ăp nu^h [on lan dơi đăp mpăn râng lam trong kan chính trị, râng mât uănh Ngih dak n’hanh lam rêh jêng kon nu^h, tâm rlong lăp tâm Quốc hội n’hanh Hội đồng nhân dân ăp gưl, ăp năm dăch aơ, rnoh âk nu^h rnoi mpôl đê| râng tâm nău kan chính trị nar lơn ma hao âk. Rnoh nu^h đại biểu Quốc hội lah nu^h rnoi mpôl đê| âk rlău rđ^l đah rnoh nu^h. Tâm 4 năm kan Quốc hội mbro, rnoh âk đại biểu Quốc hội lah nu^h rnoi mpôl đê| âk ntơm bah 15,6% tât 17, 27%, âk rlău rnoh nu^h rnoi mpôl đê| tâm le\ rngôch rnoh nu^h [on lan lah 14, 35%./.

{on lan ăp nu^h rnoi mpôl đê| gu\ nchah nchrai, tâm rlu\, rgum lơn âk ta ăp nkual yôk yang, lơn lah nkual Tây Bắc, Tây Nguyên n’hanh  Tây Nam Bộ, nău g^t blău hôm đêt rđ^l đah nău g^t blău nsum lam dak. Gay ntop kơl [on lan rnoi mpôl đê| t^ng [ư nău dơi tâm ban, n’hao nău rêh drăp ndơ, nuih n’hâm, t^ng kơn [ư bah tâm [ah hun hao đah ăp rnoi nu^h, ăp năm rlău aơ, Ngih dak Việt Nam ho\ rong an âk trong kơl lor tâm trong an [ư hun hao wa\ng sa- rêh jêng kon nu^h nkual [on lan rnoi mpôl đê|.  

Âk bôk nău kan ho\ ns^t tay âk nău dơi ngăn ngăn kơt: Bôk nău kan 122 bah Chính phủ mpeh Pah kan [on lan rnoi mpôl đê|; Nghị quyết 30a bah Chính phủ mpeh n’hu\ch ach o jo\ jong; bôk nău kan 135 mpeh Hun hao w\ang sa- rêh jêng kon nu^h ăp xã du\t jêr jo\t nkual [on lan rnoi mpôl đê|, mpeh yôk yang, nkual jru ngai; ăp trong kơl n’hanh bôk nău kan an ntuh kơl lor ntu\k ntô ndơ do\ng ntung trong, nta joi neh tuch tăm n’hanh neh gu\ ta (Quyết định 132); ntop kơl neh tuch tăm, jay gu\ n’hanh ăp ndơ do\ng kan tuch tăm n’hanh nău rêh khlay an [on lan rnoi mpôl đê| ta (Quyết định 134); an rong dơm so\k soăy nău kan tuch tăm mât rong n’hanh so\k soăy ndơ tăch rgâl, ntop kơl tơm prăk an doanh nghiệp, ntop kơl rnoh khlay ăp ndơ do\ng khlay an [on lan rnoi mpôl đê| kơt boh, dak si săm ji, phân poh, si [u\t nchih, trong kơl mât rơ\ jêng bri, mât njrăng ntu\k gu\ rêh mpeh yôk yang (Bôk nău kan 327); trong ntop kơl jay gu\ an rnăk ach; trong kơl an lor nt^m nti, kơi năp nti nău g^t blău n’hanh do\ng cán bộ nu^h [on lan rnoi mpôl đê|…

Lơn lah, Nghị quyết Uănh an do\ng trong nchrăp ntuh kơl rnoh u\ch tât bôk nău kan gưl neh dak hun hao wa\ng sa rêh jêng kon nu^h mpeh yôk yang n’hanh nkual [on lan rnoi mpôl đê| 2021-2030 mhe dơi Quốc hội n’hơr ti u\ch an do\ng. Rnoh nău u\ch tât bah bôk nău kan gay [ư bah tâm [ah mpeh nău geh tâm nău rêh, ns^t geh wa\ng sa bah nkual [on lan rnoi mpôl đê| n’hanh mpeh yôk yang rđ^l đah r^ng geh nsum bah lam dak; tât năm 2025 hu\ch 50% rnoh xã, thôn, [on du\t jêr jo\t; tât năm 2030 mô hôm geh [on, mô hôm geh xã, thôn du\t jêr jo\t. Nghị quyết nchih kloh, nău t^ng [ư bôk nău kan ân đăp mpăn nău way ntuh kơl geh rgum tơm, nkô| khlay n’hanh jo\ jong n’hanh rgum an ăp xã, thôn, [on du\t jêr jo\t; nkra ăp nkô| nău nuih ăl, du\t jăch ndăn, an nkra lor ăp rnăk ach o, ăp rmôt [on lan rnoi mpôl đê| du\t jêr jo\t; đăp mpăn mbơh kloh, geh nău tâm ban, mât ue\h nău dơi [ư tơm n’hanh nău râng nsrôih ue\h, lor nchrăp bah nsum mpôl n’hanh nu^h [on lan; mât ue\h nuih n’hâm nsrôih hao bah [on lan rnoi mpôl đê|; t^ng [ư trong r[o\ng: “{on lan u\ch geh, [on lan g^t, [on lan nchră, [on lan [ư, [on lan uănh năl, [on lan geh do\ng”.

Wa Đỗ Văn Chiến - Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc an g^t:

(Ntơm bah kăl e pah kan rnoi mpôl đê| ri aơ lah du ntơm jâng du\t di ma nchih nkah. Nău rđău đă bah Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, ăp nhih pah kan, ăp n’gâng kan, ăp gưl tâm lam rêng kan chính trị bah dak he. Mpôl hên mpo\ng lah mbra njêng dơi du soan ntrôl mhe du trong du\t jo\ jong. N”hanh ăp nkô| du\t khlay tâm nău rêh bah [on lan mbra dơi nkra. N’hanh mpôl hên m^n lah, bôk nău kan dja mbra lăp tâm nău rêh du\t ngăch).

Đăp mpăn nău dơi tâm ban đah ăp rnoi nu^h lah ntu\k nsing gay Việt Nam tât ăp nău dơi geh du\t ue\h lăng tâm rdâk njêng tâm rnglăp đah ăp rnoi mpôl đê| n’hanh tâm rnglăp têh lam rnoi nu^h; gay rdâk njêng neh dak tât têh ue\h, geh ndro\ng rgum rsang rnglăy le\ nău g^t blău./.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân