VOV4.M’nông –  Mham rih bah ndul me geh săk khoa học lah Thalassemia, lah nău ji mô to\ng mham yor mham rih. Aơ lah nău ji mô dơi săm bah ma an săm đah trong chuh an mham n’hanh so\k sắt [a [ơ, na nao ri mơ dơi mât nău rêh an nu\ih ji. Yơn lah, bôl săm ri ueh nău rêh kơt jông rêh bah nu\ih ntưp ji mham rih bah ndul me lah du\t đêt. Yor r^, wât di n’hanh rchăng n’gang nău ji aơ lah nău [ư du\t khlay.

Mham rih bah ndul me lah nău ji mô to\ng mham, ntưp bah rơh aơ tât rơh êng. Nkô| nău lah yor âk nu\ih geh ji ma mô g^t, khân pơng hôm e gu\ ur gu\ sai n’hanh bu\n têh, tât rnôk deh kon mơ saơ kon geh ntưp ji. Nău geh g^t saơ hô ngăn lah mô to\ng mham n’hanh rchol sắt tâm săk, a[aơ, mô ho\ geh trong săm bah ma an chuh an mham to\ng ăp n’hanh so\k lơi mham ăp khay ri nu\ih ji mơ dơi hun hao têh săk, rlơ\ tay lah mô dơi săm di trong mbra [ư geh nău ji klach êng, khuch tât nău rêh nu\ih ji. Tiến sỹ Trần Thị Thuý Minh-Kruanh khoa Nhi tổng hợp, ngih dak si Đa khoa n’gor Dak Lak an g^t:

Geh bar mntil Thalassemia lah Beta Thalassemia n’hanh Alpha Thalassemia n’hanh t^ng nău geh gene ma kon se dơi trêng kơt me, bơ\ geh ăp nău khuch êng êng ri ntoh bah Thalassemia êng êng. Thalassemia way geh 3 ntil, ne\ lah ntil ndâp, ntul ta n’gul n’hanh ntil mbăn. Kơt nu\ih ji hăn ngih dak gay chuh an mham, so\k lơi sắt âk tơ\ way lah ăp nu\ih ji Thalassemia ntil ji mbăn.

A[aơ, ta Khoa Nhi tổng hợp-ngih dak si n’gor Dak Lak dôl săm đah trong chuh an mham n’hanh so\k sắt [a [ơ an nklăp 120 kon se ntưp nău ji mham rih bah ndul me. Du\t âk oh mô dăng da dê, hun hao mbrơi nkôp đah ăp băl du rơh. Nău bah oh Hoàng Thị Ngọc Hà, ta xă Dak Drông,  nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông lah du nău nt^t. Bah rnôk deh tât 3 năm, tâm săk Hà pal,  săk rgay, mô hao têh jêng rnăk wâl ndơ\ hăn ngih dak si đa khoa n’gor [ư ăp xét nghiệm mham mơ saơ kon geh ji mham rih bah ndul me. Yuh Vi Thị Quê (mê| bah Hà) an g^t: 

Mon pơng pal, ji o\k, blao sa, mô u\ch pâll ndrel ăp băl. Knu\ng b^ch du ntu\k dơm. Ngêt sa ri nsiăm. Lah mon dơi chruh an mham, săk ueh ri mon dơi sa, mê| mô nsiăm

Yor ntưp nău ji mham rih, mon Triệu Đức Mạnh ta thôn Tân Phú, xă Ea Nhuôl, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak le\ an rlu nti bah du\t ơm bôl oh mhe 14 năm deh. Rnăk wâl Mạnh an g^t, năm 7 khay deh le\ saơ Mạnh geh ji mham rih bah ndul me. Bah rnôk ne\ tât a[aơ, r^ng ăp khay, Mạnh hăn ngih dak su Đa khoa n’gor gay so\k mham 2 tơ\, ăp tơ\ gu\ ta ngih dak si bah 5 tât 7 nar. Jêh rnôk chuh mham 10 đơn vị mham ri so\k lơi sắt du tơ\. Nar gu\ ngih dak si geh rnôk âk lơn gu\ ngih sam [u\t jêng rnăk wâl an oh rlu nti gay săm ji. Yuh Hứa Thị Hoàng, mê| nu\i ji nkoch:

Lah mô ho\ dơi chuh mham ri mon ji o\k, mô dơi ngêt sa. Rnôk dơi chuh an mham ngêt sa nâm ơm.

Mham rih bah ndul me mô di lah nău ji tâm tưp ma lah nău ji tâm trêng yor nu\ih ji geh bar gen ji bah me n’hanh bơ\. Aơ lah nău ji du\t klach, geh ta 3 gưl: mbăn, di mơ n’hanh đêt.

- Ta rnoh mbăn: Nu\ih ji mô to\ng mham hô, mbrơi hun hao, nu\ih săk pal, dơh geh kop duh. Lah dơi chuh an mham to\ng ăp, di trong săm nu\ih ji dơi hun hao nâm ơm tât nklăp 10 năm. Bah kơi 10 năm, kon se rgâl jêng ji mbăn kơt: klơm wâr têh, klơm têh, ndăl kleng sât, tep muh, kô| nting, klo bôk têh, băt dâk, mbrơi hun hao săk…

- Ta rnoh di mơ: Nu\ih ji saơ mô to\ng mham lơn, nklăp 4 tât 6 năm deh kon se ân tât ngih dak si gay chuh an mham. Bôl ndr^, lah mô dơi an chuh mham to\ng ăp n’hanh ngăch, nu\ih ji mbra rgâl nău ji, kơt: Klơm wâr têh, klơm ngăn têh, choih play măt, pal săk. Tât năm têh geh ji chrach nju\ng, djuôr play nuih, dăng klơm.

- Ta rnoh đêt: nu\ih geh gen  ji way mô saơ geh tâm rnôk bôk năp, knu\ng tâm rnôk săk u\ch hao mham, kơt: bu ur bu\n, rnôk di khay âk, rnôk ne\ mơ saơ ji o\k, ntôl pâl, lah [ư xét nghiệm mơ saơ ji. Bôl aơ lah nău ji mhe, yơn lah geh du\t đêt nu\ih wât đah pơng. Aơ lah nkô| nău [ư nu\ih ji mham rih nar lơ hao. Aơ lah nkô| nău [ư nu\ih ji ntưp nău ji mham rih bah ndul me nar lơ hao. Tiến sỹ Trần Thị Thuý Minh-Kruanh khoa Nhi tổng hợp, ngih dak si đa khoa n’gor Dak Lak an g^t tay:

Geh bar trong gay saơ ji Thalassemia. Bôk năp lah rnôk kon se dôl ta lvang bu\n, bu mbra so\k dak rnăn tâm bah pơh 13 tât 20. Uănh năl DNA gay uănh kon se geh ji Thalassemia đo\ng lah mô. Yơn 2 trong aơ a[aơ mô ho\ dơi mbơh lam hvi. Du\t âk nu\ih knu\ng saơ ji rnôk ndơ\ kon se le\ geh ntoh nău ji, lơn lah mô to\ng mham lâm sàng ri mơ dơi nchroh Thalassemia.

Tâm du khay nu\ih ji mham rih bah ndul me dơi chuh an mham bah 1 tât 2 tơ\, du tơ\ b^ch ta ngih dak si bah 5-7 nar. Lah geh bảo hiểm y tế, nu\ih ji knu\ng ndơ\ bah 5 tât 20% prăk săm, ndr^ yơn đah ăp nu\ih geh nău rêh jêr jo\t, ri do\ng ăp tơ\ sông sa, gu\ âm, hăn trong le\ du\t n’hâm hoach, tâm rnôk aơ lah nău ji an săm lôch nău rêh.

Yor r^, gay njrăng n’gang ji mham rih bah ndul me, lor rnôk ur sai mô lah geh nău nchrăp u\ch deh kon, ăp kôp ur sai tât ăp ngih dak si gay uănh năl mham n’hanh dơi ăp nai dak si mbơh nt^m na nê|. Tâm nău le\ geh bu\n ma ntôn săk nơm ntưp ji ân dơi nchroh ua\nh lor  rnôk deh ta ăp ngih dak si chuyên khoa./.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja