VOV4.M’nông: A[aơ, ung thư toh lah ngoai tâm 10 ntil ung thư vay mâp ta bu ur n’hanh mra geh nau khi\t. Ti\ng ăp nu\ih kan dak si, ung thư toh lah mô geh saơ ơm, kan săm ji ngăn lah gây n’huch oi ji n’hanh ntcoh jong nau rêh. Yơn lah, lah saơ ơm, nau săm mô knu\ng nơih, bah oi nau do\ng prăk ma hôm dơi săm bah đo\ng. Yor ri, nau mpơl saơ ơm lah nau khlay ngăn.

Ung thư toh lah nau ma ăp tế bào tâm toh păng jêng geh nau ji êng, geh kualư lah tế bào ung thư. Lah mô geh mpơl saơ ơm n’hanh năn săm, ăp tế bào ung thư mra sa rêng tât ăp ntu\k êng tâm săk n’hanh dăch du\t lah khi\t. Ti\ng nau kơp, a[aơ, du năm tâm lam ntur neh geh nklăp du rkeh nu\ih bu ur geh năl lah geh ung thư toh n’hanh 458 nu\ih khi\t yor nau ji aơ. Việt Nam geh ntu\k kan dak si lam ntur neh  rnglăp tâm rmôt nu\ih geh ung thư âk ngăn lam ntur neh, tâm 100.000 nu\ih ri geh 30 nu\ih ung thư toh n’hanh mra lo\ hao âk.

Ti\ng nau kơp năm 2016, khoa Ung bướu, Ngih dak si Đa khoa n’gor Dak Lak, ho\ khám n’hanh săm 371 nu\ih ung tư toh, yơn geh nklăp 75% tâm rnoh aơ lăp tâm ngih dak si rnôk ho\ la. Tâm nê, nau săm mô hôm geh bah kơt nau u\cgh. Yuh H’Blôk Knul, ta xã Ea Knuêc, nkuăl Krông Pach lah du nau ntuh mhô. Saơ geh nau ji ho\ la, lo mô ti\ng nau săm bah nai dak si yor ri am n’hâm soan nar lơn mô ueh. Nai dak si Huỳnh Thị Như Huệ, kho aUng bướu, ngơi:

 ‘Yuh H’Blôk Knul geh năl lah ung thư toh lvang 3 tâm năm 2016. Rnôk nê ăp nau dak si năl n’hanh ndơ\ nau leo săm hoá trị kơl an lor gay der nau rdâng bah săk, jêh ri mư leo siăt lơi toh gay nu\ih ji mra geh rêh jo\ lơn. Yơn lah, yor mô ti\ng nau săm ri tât bôk năm 2017 ri nu\ih ji aơ plơ\ tay ngih dak si ri ho\ la hôm, tế bào ung thư păng ho\ rêng sa tâm klơm soh n’hanh nting. Tâm ntu\k aơ, phung hên săm gay bah  oi nau ji dơm”.

wa Nguyễn Thị Tuý Hồng, ta Phường Khánh Xuân, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak lah ngoai tâm âk nu\ih geh nau ji ung thư ma saơ ơm n’hanh săm năn. Ăp nai dak si Khoa Ung bướu ân gi\t, rnôk saơ nau ji, wa Hồng o\ geh bu đă rek, jêh ri săm hoá trị tâm rgop đah ngêt dak si. Tât rnôk aơ n’hâm soan wa ho\ ueh. Wa Nguyễn Thị Tuý Hồng, ngơi:

 ‘ Gâp saơ gâp geh nau ji bah a[aơ rlau du khay. Rnôk nê, gâp saơ ji đê| đă ri hăn khám nai dak si. Nau uănh năl jêh nê lah gâp geh mor ji jru. Bah năp gâp knu\ng saơ ji đê| đă, hôm sa, hôm ngêt, pah kan nâm ơm. Jêh 4 nar rek, gâp saơ n’hama soan ueh lơn.

Ti\ng ăp nu\ih kan dak si, ung thư toh lah nau ji mra dơi săm bah ngăn tâm apư ntil ung thư lah geh saơ ơm. Lah saơ nau ji rnôk bôk năp, nau samư bah lah 90%, lah tâm rơh 2 ri lah 60%, lvang 3 ri samư bah mra dêh ngăn. Tata lvang 4 mư saơ ri nau săm ngăn lah ân ntoch jong nau reh, n’huch apư nau ji ân nu\ih ji.

Gay dơi saơ ơm ung thư toh, nai dak si Huỳnh Thị Như Huệ nkah oh nur gay [a [ơ hăn uănh, njrăng ăp nau ji tâm toh:

 ‘ Lah saơ nau mpơl ngăn lah geh pu\n tâm toh. Ăp nau mpơl êng kơt lah: bar đah toh mô tâm ban, ntô săk tâm danag toh geh nau rgâl, rgala ma rbăn ri păng geh du ntu\k mra mbâl lơn, păng geh rsap. Chông toh luh dak, luh mham. Chông toh nglăp tâm trom. Tâm êp play vak mra geh pu\n. rchuăr”.

Ung thư toh lah nau ji vay mâp ngăn tâm bu ur, đê| geh tâm bu klô. Yor ri ăp nu\ih bu ur gay njrăng mra geh nau ji aơ.

Ung thư toh dơi săm bah lah dơi saơ ơm.

T^ng nai dak si, nău ji bah ung thư toh way mô na nê|, geh rnôk lah ăp rơh ji đêt ta ntu\k troh, nu\ih ji hôm e gu\ âm, nti nsơm, pah kan n’hanh ngêt sa nâm ơm. He ân njrăng ăp nău ntưp ji, n’hanh g^t năl ăp nău geh gay saơ ơm.

Geh âk nkô| nău hao tưp ji, geh:

- Năm deh: Năm lơ âk ri ntưp ung thư toh lơ hao, ntơm bah 40 năm let lơ

- N’gu nău ji tâm rnăk wâl: Rnăk wâl geh me, yuh, oh le\ ntưp ung thư toh. Bu ur tât khay lor 12 năm deh n’hanh lôch khay bah kơi 55 năm deh. Bu ur mô deh kon mô lah deh kon dak bôk bah kơi 30 năm deh.

- Ndơ ngêt sa n’hanh pah kan: Bu ur way ngêt âk ndranh bia, ju\p hât, đêt pah kan, thể thao.

Ăp nu\ih tâm rmôt geh âk an uănh nđôi toh ăp khay ta ăp ngih dak si chuyên khoa gay uănh nđôi ntưp ung thư.

Bah meng ne\, oh yuh dơi khăm toh du khay du tơ\, tâm rnôk mhe lôch di khay, gay saơ ơm nău ji aơ. Trong [ư kơt bah kơi aơ:

Bôk năp: He dôh ao, dâk so\ng dôn mô lah dâk so\ng ty n’hanh uănh tâm toh bar ding geh nău saơ m’ha êng, kơt: têh toh, toh môr n’hanh uănh bar đah toh, ntô toh, nduh.

Tal bar: Bar đah ty yơr prêh, tay an bah kơi bôk, uănh joi ăp nău mha bah toh kơt bôk năp.

Tal 3: B^ch r[lang ta nsưng, an bok klôt mô ndơ kơl bôk n’hơ bah kơi nglik kiău, an ty kiău bah kơi nko, so\k ty ma uănh toh kiău. Do\ng [ư đah 3 nglău ty, nkre pet ta toh, nkre joi ntu\k môr mô lah ndơ mpơng mha, ntơm bah dâng toh hăn luh bah dih t^ng rvêl kơt klo.

Tal 4: Trơn ăp nglău ty uănh lam păk ngoăk, tât ntu\k nduh păk ngoăk uănh geh eh năch đo\ng lah mô.

Tal 5: So\k nglău ty me n’hanh ty ta p^t pet ta chông toh, uănh geh dak luh đo\ng lah mô.

{ư t^ng rgâl gu\, khăm tâm ban ma đah toh ma.

Gay dêr nău ji ung tu toh, oh yuh ân njrăng:

- Mô ju\p hât, đêt ngêt ndrănh bia

- Ndơ ngêt sa tâm di (n’hao sa biăp play, n’hu\ch rmo\ng)

- Njrăng tâm nău do\ng dak si nội tiết, n’hanh an geh nău nt^m bah nai dak chuyên khoa.

- Uănh njrăng năm deh kon tâm di, mô deh kon dak bôk mbrơi, ân mât kon đah dak toh me.

Dêr mâp đah ntu\k ntô gu\ âm khih djơh, ngăn lah tia phóng xạ.

{a [ơ thể dục thể thao.

                                       Nu\ih nchih rblang: H’Thi -Y Sưng Phê Ja