VOV4.M’nông: Tât đah Lễ hội cà phê Buôn M Thuột tal 6, rơh r[u\n nchră ntuh kơl Tây Nguyên tal 4, bu năch, ăp ntu\k kan tăch rgâl tâm n’hanh ba dih dak tâm di nau kơp dơn: Nau geh hun hao ngăn bah Tây Nguyên lah tuch tăm . N’hanh nau kan tuch tăm bah Tây Nguyên ri cà phê mro dâk leo bôk. Đah rnoh neh tăm lam nkuăl nklăp 570.000 ha, nau geh 1,4 rkeh tấn, geh 90% lam dak mpeh rnoh geh. Nau geh cà phê Robusta bah Tây Nguyên âk rlau 3 tơ\  rđil nau geh bah lam ntur neh, âk rnăk geh tât 7 tấn/ha. Nau săk geh tuch tăm bah Tây Nguyên tal bar lah tơm tiêu, đah rnoh neh nklăp 60.000 ha, rnoh geh nklăp du rmen đôlar/năm. Rnoh geh tiêu bah Tây Nguyên dôl hao âk, rgop nau n’hao nau tăch luh, ntrủ\t dăng nau hun hao văng sa n’hanh lo\ leo tiêu bah Việt Nam mât rnoh mrô 1 lam ntur neh.

Ndrel đah cao su, Tây Nguyên hôm âk nau dăng êng, kơt tơm sa play, dak si, bum, kao. Wa Hà Công Tuấn, Kruanh n’gâng kan tuch tăm n’hanh hun hao [on lan lah, tâm rơh tât, tuch tăm Tây Nguyên mra n’hao nau geh, rnôk geh kơt nau kan mhe tâm nau kan tuch tăm n’hanh ê nkra:

 ‘Ăp ntu\k kan sâm uănh khlay Tây Nguyên lah neh têh jêng gay hun hao nau tuch tăm tăch rgâl nau kan tuch tăm ti\ng nau kơt nau kan mhe, ndrel nau kan ndâk njêng jêng rmôt [ư nau kan tă bah ê nkra, leo tăch, ndâk nau ntơ gay n’hao nau săk geh n’hanh n’hâm tâm rlong”.

Ndrel đah nau kan tuch tăm, pâl n’aih Tây Nguyên ko\ lah nau kan geh âk nau dơi, đah n’hâm rgum bah ăp nkuăl geh bri mih nar ueh ngăn lam dak, kơt Cao nguyên Lang biang-Đà Lạt (Lâm Đồng) tu\k lêm nku\m ngo, yôk prêh Dak Lak geh âk nar, âk sial, nkuăl Măng Đen(Kon Tum) ơm. N’hâm rgum bah pâl n’aih Tây Nguyên hôm tâm ăp nkuăl ntoh lư, kơt kao Đà Lạt, Cà phê Buôn Ma Thuột, sâm Ngọc Linh n’hanh ntu\k tur chi\ng gong Tây Nguyên- nau ơm mpơl săk n’hanh mô mpơl bah rnoi nu\ih.

Bol ma geh nau têh, yơn pâl n’aih Tây Nguyên lo\ du\t n’hâm mpôl. Êng nkuăl [on têh Đà Lạt du nau ntoh lư lam ntur neh ho\ geh tă bah âk rach năm ba năp nê, Tây Nguyên ê geh tay nau ntoh lư pâl n’aih mhe. Nkuăl pâl n’aih Măng Đen geh ntơm ndâk bah 10 năm bah năp nê, yơn ê geh n’hâm rêh. Du nuih ntuh kơl mi\n lah, nau mô dơi bah Măng Đen nê lah nau ntuh kơl ti\ng trong tâm kơt bu. Nu\ih ntuh kơl u\ch ndâk ntu\k aơ jêng Đà Lạt tal 2, tâm rnôk Đà Lạt 1 ko\ ê geh [ư ân ueh khlay ngăn nau kan kơt nau u\ch. Nua tâm kơt, mô to\ng geh ăp lah nau tih nsum, [ư nau pâl n’aih êng êng bah Tây Nguyên dâk mro mrô jê|. Nau ma Tây Nguyên gay rgum ntuh kơl hun hao pala nơih, mô knu\ng lah tơm prăk ma lah nau mi\n: Gay geh nau mhe, êng, ăp ntil kơt văn hoá chi\ng gong tâm nkuăl neh aơ. N’gâng kan Bộ Nchrăp kan ndrel hun hao Nguyễn Chí Dũng, ngơi:

 ‘Nau kan ntơm [ư n’hanh rgum ntuh kơl ri gâp mi\n lah, phung he gay geh nau mi\n n’hanh ăp nhoat hăn tâm di, êng đah nau ơm bah năp nơh n’hanh êng đah apư nkuăl êng ho\ n’hanh dôl [ư. Ti\ng nê ri Tây Nguyên mô dơi nchuăt ti\ng nau dôl geh, knu\ng rgum tâm nau geh jêng mpeh neh ntu, bri mih nar, nau ơm geh văn hoá n’hanh tâm nthoi nau tâm rgop gay rgum nau ntuh kơl tâm ăp nau kan”.

Nau geh tam mpeh âk ding, yơn yor [on lan hôm geh rêh tâm nkhah ntu\k Tây Nguyên mô ueh mpeh trong hăn. Đah nau kơl an khlay bah Đảng, Ngih dak, tât rnôk aơ âk ntu\k nra trong hăn tơm tâm nkuăl ho\ geh ntuh kơl nkra jêh, [ư rgâl trong hăn bah nkuăl, kơt trong Hồ Chí Minh rlet Tây Nguyên (Quốc lộ 14) Quốc lộ 19, Quốc lộ 20…ăp mpông trong ndeh mpăr: Buôn Ma Thuột, Liên Hương, Pleiku.

Nau nơih jêh nê lah nau kan rgâl rnoh n’hâm tâm rlong (PCI) geh apư n’gor uănh khlay ngăn, nsôih doh rklaih nau jêr jo\t ân ntu\k kan tăch rgâl. Ti\ng wa Nguyễn Chí Dũng, Kruanh N’gâng kan nchrăp kan n’hanh ntuh kơl, gay Tây Nguyên hun hao ngăch n’hanh nâp nâl lơn, gay geh du nau rgum, nthoi nau geh jêng bah n’gor, mô ân geh nau tâm rkăng. Nau kan aơ ko\ bơi geh nau to\ng mpeh mặt pháp lý:

 ‘Nau nchrăp Luật rgum ho\ geh Quốc hội ân nau rgop tâm rơh r[u\n mhe nơh n’hanh mra geh tâm nchră ta rơh r[u\n tât. Gâp mi\n lah, luật rgum mra lah du nau kan tam ngăn gay apư nkuăl tâm nê geh Tây Nguyên ndâk ân nơm nau rgum hun hao ân tâm ban, mô geh tâm kơt, mô geh tâm rkăng n’hanh ngăn lah mô geh chah rai êng. Du nau rgum ueh geh nau uănh đăp mpăn, mra lah nau dơi gay rgum ntuh kơl, gay ăp ntu\k kan đăp mpăn ntuh kơl, rgop nau  tâm nau hun hao văng sa, rêh jêng bah ăp nkuăl”.

Du nau nơih êng lah nau geh tơm prăk, ngân hàng ho\ geh ntru\nh tâm ban, năn, tă bah nau kan, nau kơl tât ăp ntu\k ân manh tơm prăk tâm nkuăl Tây Nguyên. Wa Lê Minh Hưng, Thống đốc Ngân hàng ngih dak, ngơi:

 ‘ Phung hên mra rđau nau kan bah ăp ntu\k ân manh, gay ntru\t dăng nau rgum tơm prăk tâm ntu\k n’hanh ntrơn leo nau ân manh tât nkuăl Tây Nguyên, đăp mpăn to\ng dơi nau u\ch prăk ntuh kơl ân nau hun hao nau kan tăch rgâl ân nkuăl. Tal 2 lah ntrong kan Ngân hàng mra ti\ng nâp nau rgum hun hao bah nkuăl n’hanh ăp nkuăl pơk trong nơih ân nau kan bah ntu\k kan tăch rgâl ndrel [on lan mah prăk ntuh kơl tâm nau kan geh jeneg bah nkuăl ho\ geh rgum n’hanh bonh đă hun hao. Ngăn lah ăp bôk nau kan ân manh bonh đă [ư nau tâm rgop kơt ti\ng nau kan mhe n’hanh lo\ [ư ueh bôk nau kan tâm nthoi ntu\k kan tăch rgâl n’hanh ăp nau kan kơl an năch manh prăk ân nau kan njrăng n’hanh rdâng đah prăng bri. Kơt ân manh ntuh kơl rvăt ndơ to\ dak têm nkrem ân cà phê n’hanh ăp nau kan êng. Đă Thủ tứơng chính phủ gay ntop nau ân manh ntuh kơl to\ dak têm nkrem, geh kơl an nau kan n’huch ân nau roh hoach tâm nau kan tuch tăm”./.

Nu\ih rblang: H’Thi