VOV4.M’nông:  Tâm rnôk nau rêh, nau kan rgâl mhe, nau hun hao ngăch bah ăp kan tăch ndơ sa tâm trong nkuăl [on têh lah nau uch ngăn bah nau rêh, yor păng mô knu\ng leo nau nơih ân nu\ih rvăt sa ma hôm lah nau vay ngêt sa bah ăp nkuăl. Yơn lah, êp nau nơih aơ lah ăp nau mkri mô ueh tât n’hâm soan bah nu\ih sa lah êng n’hanh âk nu\ih lah nsum tă bah nau kan mô kloh ueh ndơ sa. Phóng viên nkô| trăch geh nau nhcih, nkoch tât nau aơ:

Hăn lam trong nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, nơih dơm saơ ăp ngih tacưh ndơ sa êp trong hăn, ăp trong vay tăch ndơ sa. Ndơ sa geh ân tâm ăp ntil ndơ nơih ntrơn, kơt lah:Ngan thaih, r’I…tăch tâm trong, êp ntu ga, tâm ntu\k n’huch mbrui n’hanh knu\ng geh nku\m nklă, nklel. Ăp ntil ndơ aơ nơih tâm pe nau lah, ngăch, kah, thuk. Nê lah ăp ntil ndơ sa geh: [ánh chưn, bánh tráng tâm rlu\k, bánh gu\ch…geh tăch tâm ăp mông aơ ta ntu\k aơ, kêng măng ri lo\ ntrơn tât ntu\k êng, đah rnoh thuk ntơm 2000-5000/ngan thaih.

Yơn lah ho\ mô đê| nu\ih sa ho\ khih tă bah ntil ndơ sa aơ. Yuh Cao Thị Tuyền, du hê nu\ih pah kan ân git, tâm du kêng măng tă si\t kan, yor ji ngot ma mô geh năn gâm sa ri yuh rvăt bánh tráng tâm rluk ta trong Nguyễn An Ninh gay si\t sa. Jêh lôch sa geh 2-3 mông ri yuh ji ndul hô ngăn n’hanh ho\ lăp tâm ngih dak si gay săm yor khih ndơ sa. Ntơm bah nê, yuh mô hôm janh veh ntu\k bu tăch ndơ êp trong sa tay ôh, ma mro rvăt mì tôm, phở du\ng gay ma sa.

Ndơ sa mô kloh đăp mpăn mô di lah ăp nu\ih ko\ gi\t,  mô uănh khlay, yơn nau nơih, ngăch, tâm di đah du\ng prăk, rvăt si\t sa nkre ma âk nu\ih năch hôm săch ntil ndơ sa aơ. Yuh Nguyễn Thị Xuân, du nu\ih năch sa âk puăch tôr sur rluk ta trong Lê Duẩn, nkoch: Gi\t đo\ng ndơ sa tăch êp trong hăn mô kloh, yơn puăch tor sur tăch ta aơ nkre kah, nkre thuk, rnăk vâl yuh ăp nu\ih u\ch sa da dê ri yuh rvăt mro”.

Đah nau mơng kơt nê bah âk nu\ih [on lan, [eng njêng ntil ndơ sa aơ mô êng geh jo\ ma hôm lơn nar lơn âk nu\ih nu\ih tăch. Bah nau uănh bah du ntu\k tăch ntô sur lu\k tâm trong Lê Hồng Phong ân saơ, tâm 3 mnit, đah mpang ty dơm, nu\ih aơ ho\ nkra ăp ntil ndơ sa gay ân ma năch, ntơm mplơ\ răk rai, kơp prăk, kuak bôk, kuak jâng…Rnôk ôp moh [ư mô ân ndơ sa tâm tâm tủ ndơ sa, rvatư ndơ nkep ndơ sa ri yuh nê knu\ng gơm “puăk mô âk, kuak đah ty kơt aơ ân ngăch, ân nơih”. Nau mơng do\ng ty dơm ndrel đah nau nơih bah nu\ih rvăt ho\ kơl an ân âk rbăn kman tă bah êp nê kơt lah:n’huch trong, ty dơm, prăk lăp tâm trong proch bah kon nu\ih. Tâm nê, đah nu\ih tăch ndơ knu\ng 50 rbăn/nar gay rvăt ndơ nkep ndơ sa, bao ty, tủ ân ndơ sa…lah dơi hôm rchăng kman.

Ti\ng nau kơp bah N’gâng kan đăp mpăn ndơ sa, N’gâng kan dak si, 90% mpang ty bah nu\ih tăch ndơ trong hăn e kman E. Coli, ntil kam vay saơ tâm ăch nu\ih. Ngăn lah, 100% prăk geh rnoh ntơm 200 jur tâm dâng ko\ geh E. Coli. N’hanh ti\ng nau ntru\nh mrô 30/2012/TT-BYT bah N’gâng kan dak sa, ndơ sa tăch tâm trong gay geh tăch tâm tủ ân ndơ sa ân bah n’huch, mih nar, rmôi rhuăy n’hanh geh nau nkah ndơ sa si\n, ndơ sa rih, geh ndơ ân ndơ sa n’hanh [ah đah mặt neh 60 cm. Nkre, đă nu\ih tăch ndơ sa gay geh ntim nti n’hanh geh pă săm [u\t kơp dơn tă nti mât ndơ sa kloh ueh ti\ng nau ntru\nh, geh khám n’hâm soan mro, mô geh nau ji tâm ntưp, mô dơi tăch mâp đah ndơ tâm rnôk ê nkra ndơ sa ti\ng nau ntru\nh bah N’gâng kan dak si.

Tâm nau ngăn nau tih nau ntru\nh mpeh kloh ueh ndơ sa bh ăp nu\ih tăch ndơ sa êp trong hăn âk ngăn. Yơn lah, kan mhal ăp nu\ih tih ri lah nau jêr, yor ăp ntu\k tăch êp trong âk ir n’hanh mô geh nau mât nkân bah gưl kan xã, phườnh. Yor ri, nu\ih rvăt do\ng ndơ gay mât êng n’hâm soan ân nơm, săch ăp ntil ndơ sa đăp mpăn ân le\ rvăt vâl.

Tâm rnôk đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa geh tâm du\t âk ntil ndơ [ư, âk nkô| nău. Nai dak si Nguyễn Tấn Thành, Kruanh ntu\k kan kloh ueh đăp mpăn ndơ ngêt sa n’gor Dak Nông, an g^t, tâm rnôk aơ ntơm bah rmôt nkra njêng ndơ ngêt sa (tuch tăm, mât rong…), rlău rmôt nkrêt gâm tăch tơr, n’hanh gleh du\t lah tât rmôt nu\ih do\ng [on lan kon nu\ih. Nău nkra njêng ndơ ngêt sa ndơ\ an ntu\k tăch an tâm di ăp nău ntru\nh ueh kan ndơ ngêt sa, bah ndơ nkret gâm, rnôk nkra njêng, tât ndơ l^r ntô tâm di, đăp mpăn săk soan an nu\ih. Ăp ntu\k tâm pă tăch rgâl ndơ sa an dơi tiăr nti nău m^n đăp mpăn kloh ueh, [ư t^ng khăm săk soan ăp khay, tâm di ăp nău răk kloh ueh ntu\k ntô gu\ âm… gle\ du\t lah nu\ih do\ng ân geh âk nău g^t blău gay nkrêt gâm do\ng di trong ndơ ngêt sa.

Nău đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa mô knu\ng knơm tâm ăp ngih pah kan mât uănh ngih dak, ma geh nău [ư tơm du\t têh bah le\ rngôch kon nu\ih, ngăn lah nu\ih do\ng. Nai dak si Nguyễn Tấn Thành lah: “Đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa lah nău kan ndrel bah le\ rngôch kon nu\ih mô di geh du ngih pah kan dơi [ư nău aơ. Nu\ih ma [ư na nê| âk ngăn n’hanh nu nău âk ngăn mpeh roh đăp mpăn ndơ ngêt sa n’hanh kh^h ndơ ngêt sa kơt ăp ntu\k tăch rgâl mô đăp mpăn lah nu\ih do\ng, jêng Luật đăp mpăn ndơ ngêt sa dơi ntru\nh le\ tâm nău kan bah nu\ih do\ng lah an ơm mbơh nu nău ăp ntu\k nkra njêng tăch rgâl nkrêt gâm ndơ ngêt sa mô đăp mpăn kloh ueh an ngih pah kan dơi [on lan, jêh mbơh ơm ăp nu\ih kh^h ndơ ngêt sa ta ntu\k… n’hanh nt^m an nu\ih [on lan mô t^ng nking n’gang an ăp ntu\k mô đăp mpăn kloh ueh”.

Nai dak si Nguyễn Tấn Thành nt^m đă kônh wa, nău đăp mpăn kloh ueh ndơ ngêt sa hôm e geh tât rjăp tât ntu\k ntô gu\ âm ju\m dăr. Yor nê, kônh wa ân g^t wât bah ăp nău gu\ âm ăp nar. An [a [ơ răk kloh ueh ngih wâl, mô m’ơk lêng ndrôk rpu, kik djăr, do\ng tu tơm dak kloh ueh…, [ư t^ng ngêt duh, sa s^n. Nai dak si Nguyễn Tấn Thành lah: “Ntu\k ntô gu\ âm kloh ueh pơng khuch tât tu dak n’hanh pơng mbra tưp tâm ndơ sông sa. Jêng lah dak [ơ\ ri geh trong n’hoch an pơng hoch tâm du ntu\k an mô an hoch lêng lang. Nău mât rông ndrôk rpu, sur djăr mơk lêng ri ân đă kônh wa kru\ng lơi. Jêh geh rnôk n’gôn gâm djôt hăn tâm mir gay tât klong nar tât kêng măng sông, lah kơt ne\ ri hăn tâm mir n’gôn gâm tay. An gâm s^n rđok n’hanh sông sa dil jêh rnôk gâm, rnôk le\ nđik ri n’gơ tay ta u\nh an duh; jêh ne\ sa mô le\ ri prăp an ueh, lah mô geh tủ nđik ri an geh tủ ngăn mô lah ndơ nku\m, mô an hơ dơm kơt ne\ ri rhoăi drâm ăch tăp ri kaman pơng hun hao, ngêt sa ri [ư mô ueh trong proch tât [ư kh^h ndơ ngêt sa”.

Săch ndơ ngêt sa kloh ueh đăp mpăn, nkret gâm mât prăp tâm di n’hanh do\ng di trong lah ăp trong [ư khlay gay rchăng n’gang kh^h ndơ ngêt sa tâm ăp nar. Nai dak si nt^m đă kônh wa an săch rwa\t ndơ sông sa ta ăp ntu\k tăch nsing knơm, do\ng dak kloh ueh gay nkret gâm mât prăp, n’hanh ngêt sa dâl jêng gâm. Nai dak si Nguyễn Tấn Thành an g^t:  “Nkô| nău [ư kh^h ri geh âk ndơ ngêt sa ma săk he nơm pơng le\ geh ndơ kh^h, nt^t nsa kơt sêt kh^h, k^t ndrat, ka nóc, n’ha klot, jêh ne\ măt bum tay… tal 2 tay lah ăp ndơ ngêt sa ueh yơn geh ntưp ndơ mha, nt^t nsa kơt vi sinh vật: poăch sêk ri ueh, yơn ma an mô đăp mpăn ueh ri pơng geh ntưp kaman. Jêng kônh wa rwa\t lah rwa\t ndơ rih, he uănh m^n rwa\t sa tâm rnăk wâl ngêt sa phâm an rwa\t to\ng ding ne\, nar bah kơi rwa\t tay pơng rih, lah rwa\t an ntêm sa tâm âk nar ri nău ueh kah ndơ sông sa ne\ mô đăp mpăn kloh ueh.

Y Sưng: Răk rblang