VOV4.M’nông – Hu\ch rgăy ngăch, m^n rlău, tâm nu nău rhing rhâng, n’hanh đêt đo\ng mô dơi uănh nđôi nău m^n, nău [ư bah nơm lah nău ji băt ngăch nău m^n bôk rngok jêh deh. Aơ lah nău ji dôl nar lơ jêng âk n’hanh lah mô dơi saơ ơm, săm ơm ri du\t jêr săm. Rnôk băt ngăch nău m^n bôk rngôk hô, nu\ih ji mbra geh âk nău mô ue\h nău m^n tâm săk, geh nău [ư khuch an săk soan nơm, ăp nu\ih kiău ma, đêt đo\ng lah kon bah nơm.

Yuh Phùng Thị T. ta xă Nam Dong, nkuăl C|ư Ju\t, n’gor Dak Nông lăp ngih dak si tâm thần n’gor Dak Lak gay săm ơm nău ji băt ngăch nău m^n bôk rngok jêh deh kon tal 3. T^ng nu\ih tâm vâl, jêh deh kon, yuh T. way ngơi lêng lang, prêng mâp đah âk nu\ih, sa sât n’hanh an lah nơm du hê nu\ih bah brah. Yor geh âk nău saơ êng jêng nu\ih rnăk wâl le\ ndơ\ yuh hăn but uănh ta ngih dak si Tâm thần n’gor Dak Lak n’hanh dơi nchroh lah geh ji băt ngăch nău m^n bôk rngok jêh deh. Nău ji le\ hô n’hanh geh nău mô ue\h nău m^n bôk rngok. Nai dak si Nguyễn Thị Bé. Kruanh khoa săm nữ cấp n’hanh bán cấp, ngih dak si tâm thần n’gor Dak Lak, an g^t:

Nu\ih ji ri hôm e jêt ir, nău rêh rnăk wâk ri jêr jo\t, sai đah kon se. nău m^n wa\ng sa mô lah mât uănh oh kon knu\ng geh 2 hê ur sai [ư êng, jêng mô geh nău ntop kơl bah 2 rnăk wâl me bơ\ jêng u\ih ji aơ way mô hăng b^ch ăp nar, m^n rvê, n’gru\n mpet âk jêng mbrơi mbrơi mô ue\h jêng nău m^n.

Tâm ban nău bah yuh Trịnh Thị T. (33 năm deh) ta phường Tân Lợi, Tp Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Jêh rnôk deh kon tal 2 geh 2-3 nar ri yuh geh nău ji bôk, way măt, dơh ji nuih. Rnăk wâl m^n aơ lah nău rgâl kon nu\ih dơm bah bu ur jêh dêh. Rnôk saơ yuh ngơi dah rklă n’hanh rgăy ngăch ri rnăk wâl mư ndơ\ tât ngih dak si. Wa Trịnh Thế, bơ\ bah yuh Trịnh Thị T. an g^t:

Jêh rnôk deh ri kon gâp pơng mô b^ch, jêh ne\ 2 hê ur sai lo\ geh nău tâm nuih đah nău prăk kaih jêng pơng rvê, m^n âk, jêng geh nău ji. Bah năp đaơ pơng geh nău ji aơ, jêh săm bah. Pơng ngêt dak si [a [ơ yơn rnôk geh bu\n tal 2 ri rlu ngêt dak su klach khuch tât oh bê. A[aơ jêh deh pơng lo\ geh ji tay.

T^ng ăp nai dak si chuyên khoa, nău băt ngăch nău m^n bôk rngok lah nău bu ur jêh deh kon geh âk nău saơ m’ha êng đah nău m^n nău rvê n’hanh saơ ăp nău o\k, r’ah, ji blao, way m^n rvê. {ư jêng bu ur bu\n mô dơi uănh đôi nău m^n, nău [ư bah nơm n’hanh [ư ăp nău mô tâm di, mô g^t moh ndơ ăp nơm [ư, [ư nău ne\ di lah mô. Dôl klach rvê, nău ji dôl geh trong hao n’hanh nău mô wât le\ bah ăp nu\ih bên, lơn lah nu\ih sai dơi [ư ăp nău ji aơ bah bu ur lơ băt ngăch bôk rngok nău m^n lơn.

Bah bôk năm 2017 tât a[aơ, khoa săm nữ cấp n’hanh bán cấp, Ngih dak si Tâm thần n’gor Dak Lak le\ wơt n’hanh săm an 12 nu\ih geh nău ji aơ, tâm ne\ geh 7 nu\ih geh jêh deh. Nkô| nău du\t âk lah yor nău rêh ur sai mô ue\h lăng, jêh dêh, bu ur bu\n mô dơi tâm pă mât uănh oh kon, kơt ăp nău kan geh tât tâm rnăk wâl.

T^ng nai dak si, băt ngăch nău m^n bôk rngok jêh deh lah nău ji du\t klach, lơn lah tâm nău rêh mhe, âk nău n’gru\n mpet kơt a[aơ yơn n’hêl na nê|, du\t đêt nu\ih wât mpeh nău ji aơ. Nău g^t wât n’hanh săm mbrơi mbra [ư ji hô tay, jêr săm bah. Nău khuch lah âk nu\ih ji geh âk nău [ư khuch an săk nơm, rnăk, wâl, mô lah [ư kh^t kon bah nơm./.

Nai dak si Nguyễn Thị Bé, Kruanh Khoa bu ur săm nau ji bu ur cấp ndrel bán cấp, Ngih dak si Tâm Thần n’gor Dak Lak mbơh n’hêl ân he mpeh nau ji aơ.

            Ôp: Ơi nai dak si, nai dak si mra dơi mbơh kloh lơn mhe nau mbrơi bôk rngok jêh mhe deh dơi đo\ng?

            Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Mbrơi bôk rngok jêh mhe deh ko\ lah du ntil nau ji mbrơi. Nu\ih geh nau khuch ngăn lah bu ur jêh rnok mhe deh kon, vay lah kon bôk rah. Yơn ngăn lah ri mô di lah knu\ng kon bôk rah ma di\ng le\ bu ur mhe geh ko\ geh nau ji kơt aơ da dê. Ting du nau mi\n mhe bah Ngih dak si Phụ sản Hùng Vương (TP hồ Chí Minh) ri rnoh bu ur mbrơi bôk rngok jêh mhe deh geh 41%.

            Ôp: Ơi nai dak si. Ndri moh lah nkô| [ư nau ji aơ êh?

Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Geh 3 nkô| nau tơm. Tal bôk năp lah yor tâm trôm săk jăn. Kơt lah yor geh tâm ntưp tă bah me tât kon mô lah nau rgâl ăp chất hoá học, nau châl dăng săk. Tal bar lah nau khuch mpeh nuih n’hâm. Kơt lah, jêh deh kon ma mâp nau mô ueh tâm rnăk vâl, nau mô ueh mpeh văng sa, băl mpôl khit, mô lah mô geh kan pah…Tal pe lah yor nu\ih ji geh nau ji mpeh săk jăn, kơt lah nu\ih mhe deh nê păng saơ nau ji chrach nju\ng, ăp nau ji trong mbung, kol trong hoch mham rngok, ji tâm bôk rngok…[ư geh nau rvê ndrel mra jêngh mbrơi êng tâm bôk rngok.

           Ôp: Nau ji aơ moh geh nau mpơl lor hơi nai dak si?

Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Nau ji mbrơi bôk rngok jêh mhe geh vay geh ăp nau mpơl kơt: Nu\ih mhe deh kon saơ nơm mô ueh gay ma mât chăm kon bê mô lah chuêl tâm nau kan mât chăm kon bê, vay ji nuih đah nu\ih êng, vay klach rvê âk ntil, mô u\ch tâm mâp ma bu, geh rnôk ri u\ch nkhi\t êng săk nơm mô lah joi trong nkhi\t săk.

          Ôp: Ta ngih dak si Tâm thần, nu\ih geh nau ji aơ rnôk lăp tâm ngih dak si ri moh nau nơm mpơl ndrel moh nau gi\t bah [on lan mpeh nau ji aơ êh?

Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Vay ri nu\ih ji lăp tâm ngih dak si ta aơ geh nau mpơl lah mô geh hăk bi\ch, rvê, dâk gu\ mô đăp. Geh nu\ih ji mô ueh tâm bôk rngok ri nsôih nchuăt du mô lah u\ch nkhi\t săk nơm.

Rnăk vâl mi\n lah nu\ih ji nê roh măt bi\ch lah nau mô rvê. Đah nu\ih mô geh bi\h, nau mô hăk ntơm 5-7 nar jêh ri lo\ hăk bi\ch tay lah nau ueh. Hôm lah mô lêt bi\ch ntơm 2 pơh hao go\ lơ, geh nsum đah nau rvê, geh nau mi\n geh dôih, geh bu ndjơh ri hăn săm nkre. Âk rnăk vâl mi\n lah jêh deh kon n’hâm soan mô dăng yor ri ma bu ur mhe deh kơt nê. Âk nu\ih hôm mi\n lah kon nơm geh chak nglăp ri [ư nau ôp brah lah jang. Rnôk mô bah nau ji ri mư leo tâm ngih dak si. Nau gi\t bah [on lan mpeh nau mbrơi bôk rngok jêh mhe deh hôm đê| ngăn.

          Ôp: Ơi nai dak si, nau ji aơ lah săm la ri geh nau khuch ân ba kơi do\ng?

Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Nu\ih ji vay mô ueh tâm bôk rngok jêh mhe geh vay geh nau u\ch nkhi\t săk mô lah geh nau [ư khuch ngăn tât băl mpôl kơt lah u\ch ndjơh kon nơm, nkhi\t me mbơ\, băl mpôl. Du đê\ rnăk vâl yor ôp brah âk ma khuch tât nau rêh văng sa khuch khat. Yor ri rnôk geh nau mpơl saơ mô ueh tâm bôk rngok rnôk kơt nau mhe nkah ri [on lan he leo nkre nu\ih ji mhe deh nê tât ngih dak si gay ơm ân nai dak si khám ndrel ơh nau săm ân năn, der ăp nau khuch mô ueh geh tât.

           Ôp: Ndri bu ur mhe deh moh nau [ư gay der nau ji kơt aơ hơi nai dak si?

 Nai dak si Nguyễn Thị Bé: Tal bôk năp, đah ăp nu\ih me bu ur mhe  deh kon gay nti nau [ư ur, [ư me gay gi\t lor lah jêh deh kon, nơm mra geh nau rgala mpeh bôk rngok, nti nau gi\t tât păng, nti nau tâm pă rnôk bi\ch rlu ân tâm di. Êp ne, rnăk vâl ndrel băl mpôl, ngăn lah I sai gay blau nau kơl an, tâm pă nau kan, mbăk kơl nau kan ân ur nơm. Kơt lah bri măng, kon rngeh, kon ueh ri sai gay kơl ur mât chăm kon. Ngăn lah gay đăp mpăn văng sa rnăk vâl. Kơt ri mư nau rêh mra đăp mpăn lơn, n’hâm soan ăp nu\ih mra ueh lơn, n’huch nau tât mpeh mô ueh tâm bôk rngok jêh mhe deh.

Nu\ih nchih rlang: H’Thi