VOV4.M’nông - Kaman mham sur lah ntil kaman [ư ji an nu\ih n’hanh sur, aơ lah nău ntưp trêng dơi geh ta ăp mpa mham duh, tâm ne\ geh sur n’hanh nu\ih du\t âk. Ji hao ngăch tâm yan duh nar n’hanh geh jêng srê lah mô geh trong rchăng n’gang, săm. Ji dơi ntưp bah sur tât nu\ih n’hanh mbra kh^t.

Nkô| nău [ư ji

Nkô| nău [ư ntưp ji du\t âk yor mâp, do\ng ăp nkret gâm ndơ bah poăch sur mô đăp mpăn, [ư âk nu\ih ntưp ji mô g^t tu tơm nkô| nău yor kaman aơ le\ treh lam ntu\k ntô gu\ âm n’hanh lăp âk ntil ndơ sông sa êng.

Rdôl sa ăp ndơ sa bah sur ma mô dơi gâm s^n kơt mham, proch, nem, por proch sur geh srê mham sur jêng kaman lăp tâm săk nu\ih n’hanh [ư ji. Ta Việt Nam, rlău 70% nu\ih ji ntưp kaman mham sur lah yor sa mham sur. Le\ rngôch nu\ih ji ntưp kaman mham sur lah yor mâp đah sur geh srê mô lah sa poach sur mô ho\ nkret gâm s^n geh n’ăp m’ham, nem srat, nem chạo, tâmne\ geh nklăp rlău 30% nu\ih ji way sa mham sur. Lơn lah rnôk sa mham sur lah ntu\k geh âk kaman srê mham sur jêng mbra lăp du\t ngăch, 16 mông jêh sa lah geh ji. Rlău ma ne\ por proch sur lah ndơ sa ntưp ji bah kơi mham.

Du đêt nu\ih ntưp ji kaman mham sur kơt lah yor mâp pah đah sur ntưp srê, ntưp tă bah ntu\k sôt găt ta ntô. Rmôt nu\ih geh ntưp ji âk ngăn rlău ma ăp nu\ih pah đah sur, mât rong, nkhet roch hôm geh tăchm rdêng sur. Ăp nu\ih n’gôn gâm geh pah đah poach sur n’hanh ăp ndơ bah sur tâm rnôk gu\ch gâm, nkrêt sru\ng ăp nar.

Trong ntưp trêng

Nkô| nău [ư ji yor kaman [ư ta sur n’hanh dơi ntưp treh ta nu\ih. Trong ntưp tă bah trong proch lah du\t âk. Ntil kaman aơ gu\ tâm săk sur, n’ăp đah sur mô geh ntưp srê geh rnoh đêt ăp kon kaman aơ. Pơng đêt [ư ji an nu\ih, lah he sa ăp ntil ndơ sa mô ho\ s^n.

Đah sur ntưp srê sur brâp tôr, săk soan choăl nău si hu\ch, srê mham soan ntơm lăp tâm săk n’hanh [ư ji. Kaman aơ [ư ji klơm soh mô lah bih mham ta sur, n’hanh rnôk ne\ ăp khung klơm êng geh ăp kaman aơ. Rnôk ntu\p kaman mham, le\ rngôch ăp ntil kơt poăch, ntô, nting, mham, proch geh tế bào kaman jêng tât ntưp an nu\ih hao âk.

G^t saơ rnôk ntưp ji kaman mham sur

Rnôk ntưp ji yor kaman mham sur, nu\ih ji way geh duh hô, ji bôk, te\k tôr, luh mham bah đâng geh âk trong êng êng kơt luh mham bah dâng ntô t^ng mpơng, geh rnôk [ư ôm, rdih mham trong proch.

Nu\ih ji dơi geh ntưp nău khih du\t hô, g^t saơ kơt ju\r huyết áp, trong mham hăn ngăch, jêt, play nuih mô nchoăt, djuôr n’hâm n’hanh [ư kh^t lah mô dơi saơ ơm, săm ngăch.

Nu\ih ji ntưp kaman mham sur geh nău ji môr rngok, rtoh trong mham, ji klơm soh, ji rse soan play nuih n’hanh rpăk nting. Rnoh kh^t nklăp 7%. Aơ lah nău ji klach, yor lah ntưp ntil kaman aơ ma mô dơi săm ngăch, nu\ih ji mbra geh ji ntô rngok, bih grăi mham [ư wa\r măt n’hanh n’glơi ăp nău ji hô đah 60% geh te\k tôr n’hu\ch tôr mô blôh, 20% te\k nkre mô dơi săm.

Trong rchăng n’gang

Gay njrăng dêr nău ji kaman mham sur, nu\ih mâp pah đah sur, ngăn lah sur geh srê an [ư răk kloh ue\h săk nơm (năp kho ao pah kan, rao jâng ty jêh rnôk mâp pah) Poăch sur an dơi gâm s^t lor rnôk do\ng, mô dơi sa mham, poăch sur hôm e rêh, bla poach sur. Jêh rnôk sa mô lah pah đah sur, lah saơ geh duh hô, ji bôk, hok âk, ji mlông dơ\, an hăn ngih dak si dâl. Rnôk kh^t roch mô lah tâp bôr sur ntưp srê an do\ng kho ao nking n’gang. Mô dơi sa sur ntưp srê, poach mô ho\ s^n.

Mô dơi tăch rwa\t, nkh^t sa n’hanh sa poach sur geh srê n’hanh kh^t. mô dơi sa mham sur; mô dơi san poach sur n’hanh khung klơm mô dơi gâm s^n, mham, nem srat, nem chạo. Mât kloh ue\h n’hanh sa s^n lah du trong [ư ue\h ngăn gay rchăng n’gang ji kaman mham sur ta nu\ih.

T^ng ăp nu\ih way kan, gay rchăng n’gang ji, nu\ih mât sur an rao kaman, răk ndrung wang kloh ueh, put muh, nsru\t ndrôm ty, ngêt sa, nkh^t roch, nkret gâm an đăp mpăn kloh ue\h. lơn lah, ăp nu\ih geh sôt găt, nău ji bah dih ntô mô dơi mâp pah đah sur mô lah hăn nkh^t roch, nkret gâm.

Nu\ih nchih rblang: Y Sưng Phê Ja