VOV4.M’nông:  Play leh geh nau khlay ngăn tâm săk nê lah ơăng trih dak tâm mham ndrel dak rmeh tâm săk jăn, luh bah dih bah trong dak chrach, mât ân tâm ban boh ndrel ăp ntil ndơ geh tâm mham, rgâl huyết áp. Nau ji play leh lah nau [ư n’huch nau dăng, khuch tât n’hâm soan bah nu\ih ji. Tâm nê, nau ji play leh lah du nau ji khuch, dôl [ư nau rvê ngăn bah ăp dak dôl hun hap. Aơ lah nau ma play leh dôl ma khuch tât săk jăn, ăp nau săm ngăn a[aơ lah [ư mbrơi nau nau khuch hô bah nau ji. Yor ri, nau kan njrăng nau ji aơ lah nau khlay ngăn.

            Nau ji tâm play leh geh pă jêng 2 ntil lah nau ji play leh ndal ndrel ji play leh mbrơi. Nau ji ndal ri vay geh saơ tât ndal, mra lah yor ăp nkô| nau ji kơt lah: rmanh yor roh mham, ji ndul djroh, geh kman tâm mham, khuch play leh yor du đê| ntil dak si mô lah khih. Rnôk geh ji play leh ndal, nu\ih ji vay geh âk nau kơt lah: Dak chrach mô âk, âk nuih mô geh dak chrach, u\ch hok, luh hok, djroh, lêt rgănh…Yơn lah, lah saơ ơm ndrel geh săm năm, nuih ji mra dơi săm bah nkre ndrel mô hôm geh nau khuch. Nau dôl ma rvê a[aơ lah nau ji jru. Nau ji aơ păng tât ma nơm mô năl, jêr git ndrel jêr săm ơm. Nkoch tât nau ji play leh tâm  Việt Nam, nai dak si Trần Thanh Qúi, Groi Kruanh Khoa cấp cứu, kơl săm ndrel rdâng khih, Ngih dak si Đa khoa nkual [on têh Buôn Ma Thuột ân gi\t:

            ‘ Nau ji tâm pley leh  lah nau ji khuch tâm pley leh, mô dơi hôm geh trih mham, mô hôm dơi geh luh dak ndrel mô dơi tâm ban nau ueh tâm săk. Ta Việt Nam geh nklăp 5 rkeh nu\ih ji play leh, tâm nê geh nklăp 800 rbăn nu\ih ân geh săm gay rgâl play leh, kơt lah trih mham mô lah ân geh trih tâm trôm ndul gay ma săm ji play leh”.

            Ti\ng nai dak si chuyên khoa, ji play leh hô geh âk nkô| kơt lah: Nuih ji ăp nau ji tât play leh kơt: ji leh, sôt leh, djơh leh, choih tâm leh, nu\ih geh ăp nau ji tâm leh yor geh ntưp tă bah bu êng, nu\ih geh nau ji play leh kơt lah mô geh săm năn ndrel mô săm bah…yơn nkô| nau ngăn [ư tât nau ji play leh hô ngăn lah nau ji yor geh tă bah ji chrach nju\ng, hao huyết áp. Bar nau ji hô ngăn dnrel nar lơn ma hao âk tâm ăp dak dôl hun hao, tâm nê geh Việt Nam.

            Ta Ngih dak si Đa khoa nkual [on têh Buôn Ma Thuột, a[aơ geh 170 nu\ih  ji jru ngăn dôl ma nchuăt rgâl play leh, tâm nê rlau n’gul lah nu\ih ji chrach nju\ng. Ti\ng nai dak si Chuyên khoa 1 Trần Thanh Qúi, Groi Kruanh khoa cấp cứu, săm ndrel rdâng khih, Ngih dak si Đa khoa nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, nau geh bah nau ji chrach nju\ng lah [ư khuch ăp trong mham, tâm nê geh ăp trong mham tâm play leh. Nau ji play leh lah ngoai tâm ăp nau ji [ư geh khuch hô ngăn bah nau ji chrach nju\ng a[aơ.

            Nau ji play leh jru mra ntơm njêng ndrel tâm 5 kơn. Lah ji play leh geh ăp nau mpơl ngăn tă bah bôk năm ri nau ji play leh jru, tâm kơn bôk năp, ăp nu\ih ji mra mô geh nau mpơl saơ, ân tât rnôk ăp nau ji mpơl ngăn ri rnôk nê ho\ jru. Nau vay le\ 5 kơn ji, nuih ji play leh mô hôm dơi săm nội khoa ma ân geh rgâl săm rgâl lơi play leh đah ngoai tâm 3 nau săm geh: Rek ndop play leh mhe, chuăt thận mhe ndrel tâm nê nau ân geh nchuăt dak si kơl an ân play leh lah nau geh bu do\ng âk ngăn a[aơ.

            Êng nkô| nau ngăn lah yor nau tât geh ji tă bah nau ji rchach nju\ng, hao huyết áp ri mô geh nu\ih geh nau ji play leh tă bah nau geh ăp nau ji bah năp nê yơn rnôk saơ nau tât bah nau ji, bu mô hăn khám tâm ngih dak si chuyên khoa ma rvăt êng dak si ting nau nkoch mbơh bah nu\ih êng. Aơ lah nau kan [ư mô ueh yor nau mô geh năl ndrel maq săm năn mra [ư ân nau ji lơn ma ji hô lơn. Ntoh ngăn kơt lah nô Y Điêm Trei (38 năm) tâm nkuăl Lăk. Bah a[aơ 2 năm, nô Y Điêm lăp tâm ngih dak si săm ndrel geh nai dak si năl lah păng geh nau ji jru hôm. Jêh nê, nô geh bu leo tât Ngih dak si Đa khoa nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột gay ma nchuăt rgâl play leh. Nô Y Điêm ân gi\t, bah năp nê nô vay hăn chrach saơ ji chu-rét, dak chrach luh mham yơn rgâl ma hăn khám tâm ngih dak si chuyên khoa, nô Y Điêm lo\ rvăt êng dak si ân bah ji leo nsi\t ngêt. Nau nê [ư âk tơ\ tâm lôch 5 năm ân tât rnôk nô lăp tâm ngih dak si gay ma săm. Nô Y Điêm nkoch:

            ‘ Ta ngih ri saơ geh vay măt, ji bôk, u\ch luh hok, ji kop duh, yơn lah gu\ tâm ngih mro dơm, tât nrôk nau ji jru ir ri mơ geh hăn tâm ngih dak si, rnôk nê nai dak si mbơh lah mô hôm geh dak si săm ôh, knu\ng trih trong mham mư dơi ntoch jong nau rêh”

            Ti\ng nai dak si chuyên khoa, nau ji play leh dôl ma hao âk tâm ăp nar, tâm rnôk máy nchuăt ân play leh tâm ăp ngih dak si mô geh âk, yor ri, âk nu\ih ji mô geh săm tâm ngih dak si ta ntu\k nơm ma hăn ntrơn ntu\k êng, lơh âk nau khuch mpeh nar khay ndrel prăk kăk. Yor ri, ăp nu\ih ân geh njrăng mât chăm n’hâm soan, mât săk jăn nơm, njrăng der nau ji pkay leh đah nau rêh ueh, khoa học tâm rnôk ngêt sa, rêh jêng: N’huch nau sa âk puăch, sa âk byăp rih, play, ngêt ntơm du lít n’gul tât 2 lít dak du nar, tập thể dục [a [ơ, mô dơi ngêt âk ndrănh, biêr, mô su hât, mô sa chiăt boh.

Gay g^t tay mpeh nău săm kơt rchăng n’gang ji djuôr leh jo\ năm, rmôt nchih nău nkô| trăch geh nău ôp đah nai dak si chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Groi kruanh khoá cấp cứu, hồi sức du\t n’hâm n’hanh rchăng n’gang khih, BVĐK Tp BMT, n’gor Dak Lak.

- Ơi nai dak si! Ji djuôr leh jo\ jăm way geh moh nău saơ mêh ?

Nai dak si Trần Thanh Quí: Mpơl bah nău ji leh du\t âk ntil, bôk năp dơh g^t saơ lah nu nău môr, kơt nu\ih ăp nu\ih ji geh da dê. Tal 2 lah saơ mpeh mô to\ng mham, nu\ih ji way pal săk, ntô rm^t. Tal 3 lah rbăk nting, ji ol săk mô lah hok.

- Nkô| nău [ư ji leh jo\ năm mêh nai dak si ?

Nai dak si Trần Thanh Quí: Đah ji leh, nkô| nău khlay bah ji djuôr leh lvang n’gleh du\t a[aơ lah yor nău ji chrach nju\ng. ji chrach nju\ng [ư khuch mpeh ăp trong mham, rnôk khuch trong mham leh mbra [ư dăng leh [ư an ji hao ngăch n’hanh mpeh jo\ mbra an trih mham. Rlău ma ne\ hôm geh du đêt nkô| nău êng kơt mpeh măt tâm trêng, nu\ih ji ntưp ji leh âk ntil mô lah du đêtb nkô| nău mpeh leh kơt môr leh, môr leh jo\ năm, mpơl nău ji mô ueh leh. Ăp nău ji aơ dơi hao ngăch djuôr leh lvang n’glêh du\t. du đêt nău ji êng kơt choih leh dơi [ư djuôr leh. Rnôk djuôr leh ngăch yơn mô dơi săm ơm jo\ mbra jêng tât nău djuôr leh.

- Moh rnôk nu\ih ji djuôr leh jo\ năm an săm rgâl leh ơi nai dak si ?

Nai dak si Trần Thanh Quí: Geh 3 trong gay săm rgâl leh: Ngoay lah ndôp leh, tal 2 lah trih ntô kar ndul, 3 lah trih mham mô lah nchuăt leh đah măy. Tâm 3 trong aơ ri geh ndôp leh lah trong ueh yơn du\t jêr [ư, yor nê, le\ rngôch nu\ih ji an nchoăt leh đah măy n’hanh hăn ndrel đah măy nchoăt leh tât lôch săk.

Djuôr leh geh tât 5 lvang. Nu\ih mbra geh rnôk rgâl bah lvang bôk năp tât lvang tal 5, tât lvang tal 5 ri nu\ih ji an trih mham. Nău tal 2 djuôr leh tât lvang n’gleh du\t yơn lah nu\ih ji geh nău Urê mham hao nkre geh nău hok ri an trih mham ơm. Nău tal 3 lah nu\ih ji geh hao Kali mham ri an trih mham dâl mô lah tâm du đêt nău êng nu\ih ji mô ho\ tât lvang n’gleh du\t yơn huyết áp hao âk ir mô lah yor du nkô| nău êng [ư nu\ih ji geh môr klơm soh ngăch, mham kh^h, săm nội khoa mô dơi ri an trih mham.

- Dơi rchăng n’gang ji djuôr leh đah moh trong mêh nai dak si ?

Nai dak si Trần Thanh Quí: Lah mô ho\ saơ djuôr leh jo\ năm ri an săm ueh nkô| nău [ư ji. Lah nu\ih ji chrach nju\ng an uănh nđôi ueh s^k tâm mham bah dâng 7,0 mml/l, mô lah rnoh HbA1 bah dâng 7,0%. Lah uănh nđôi ueh ri nău ji djuôr leh mô dơi geh, hôm lah mô dơi ua\nh nđôi ueh s^k tâm mham ri hao ngăch tât djuôr leh lah nău ơm geh dâl.

Ta nu\ih ngăn, bôk nưp an geh du nău rêh ueh lăng ngêt sa ueh, n’hu\ch sa ndơ ngi lăi, poăch mpa, n’hao sa âk biăp, ndơ sât, ngêt âk dak n’hanh thể dục [a [ơ. Ăp trong mkra ơa ueh da dê an leh.

• Nu\ih ji leh an ngêt sa mhâm mêh nai dak si ?

Nai dak si Trần Thanh Quí: Bôk năp mpeh ngêt sa, nu\ih ji mô dơi ngêt âk ir dak. Yor a[aơ leh mô hôm trih luh dak chrach tay jêng lah ngêt âk ir dak mbra [ư rmeh dak, hao lăi săk n’hanh jêng tât nău môr klơm soh ngăch. Tal 2 mô dơi sa âk ntil ndơ sa geh âk Kali kơt prit, nho, sầu riêng, cam. Ăp ntil ndơ sa aơ mbra [ư hao Kali tâm mham, jêng tât mô ueh play nuih, [ư jêng ji mbăn n’hanh [ư tât kh^t. mpeh ndơ sa an sa nu\ih ji dơi sa ntil ndơ geh protein kơt nglâng nglang tăp djiăr dak toh tuh ypn dak toh nglâng, mô âk dak, n’hu\ch sa tăng. Mpeh ngêt sa, mpôl hên way nt^m đă nu\ih ji ngêt sa m’hâm an đah 2 tơ\ nchoăt leh nu\ih ji dơi hao bah 1 kg tât 1,5kg jâk săk.

Đah nu\ih ji leh jo\ jăm gay mât uănh rêh, mpôl hên đă nu\ih ji an nchoăt leh ăp khay, di nar, mô dơi ntlơi, yor rnôk ntlơi mông ri nău kh^h mbra hao, rnoh dak rmeh, nu\ih ji an săm ndal. Tal 2 lah an ngêt da t^ng trong ma nai dak si le\ mbơh nt^m. tal 3 lah ngêt ăp ntil dak si kơt dak si huyết áp mô lah dak si kah mham, sắt ma nai dak si le\ an bah dih an nu\ih ji. Lah [ư ueh dơi ăp nău ne\ ri nu\ih ji mbra dơi mât nău rêh jo\ jông.

Lah ueh nai dak si

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja