Xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak lah xã geh âk nu\ih rnoi mpôl đê|, nau rêh bah nu\ih [on lan hôm mâp âk nau jêr jo\t, yơn nau mât chăm n’hâm soan, khám săm ji bôk năp ân nu\ih [on lan geh uănh khlay n’hanh geh nau ueh. Geh dơi kơt nê lah rnơm nau kơl an bah ăp gưl, n’gâng kan tâm nkuăl tâm nau ndâk njêng Ngih dak si xã geh nau dơi kơp dơn bah neh dak n’hanh mât nau kan ueh ntơm năm 2006 tât a[aơ.

Ntơm bah ôi ơm, yuh H’Ly Bkrông, ta xã Ea Mthar, xã Ea Nuôl, nkualư Buôn Đôn, n’gor Dak Lak ho\ chông kon hăn tât ngih dak si gay ma khmá nau ji n’hanh dăn dak si, yor saơ kon păng duh hô. Yuh rvê yor tăng nsu ntoh ngơi bah xã mbơh a[aơ geh srê rtoh luh gur dôl ma rêng âk, yor ri ma leo kon hăn khám ân năn, bol ma kon păng ho\ geh chuh dak si vaccin ntơm rnôk 9 khay. Yuh H’Ly ân gi\t, năm e nơh, tâm [on geh 4-5 nu\ih kon se ji jâng ty mbung, yơn ko\ geh săm rnơm ăp nai dak si bah Ngih dak si xã. Nklăp 8 năm ma aơ, kônh wa tâm [on lah saơ ji kuet mô lah deh nse ri hăn tât ta ngih dak si xã mro dơm, mô kâp hăn ngih dak si nkuăl Buôn Đôn mô lah ngih dak si n’gor Dak Lak ôh.

Tâm nchră đah phung hên, Nai dak si Lê Thị Mai-Kruanh Ngih dak si xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn ân gi\t, geh kơp dơn to\ng nau dơi kơt ngih dak mpeh ngih dak si xã ntơm năm 2006 tât a[ă, ngih dak si geh 9 nai dak si [ư nau khám săm ji ân bơi tât 11.000 nu\ih, tâm nê bơi tât 50% lah nuih rnoi mpôl đê|. Tâm du nar, ngih dak si khám, săm ân nklăp 60 nu\ih ji tâm xã, aka ngăn lah kônh wa hăn khám geh thẻ bảo hiểm y tế. A[aơ, Ngih dak si xã Ea Nuôl ho\ geh ntu\k khám săm ji nâp nâl, đah 8 jrâu pah kan, tâm êp trong hăn tâm ăp nkuăl, nơih ân nau kơl an nu\ih [on lan. Ngih dak si geh mir dak si nam, đah rlau 40 ntil tơm dak si ti\ng nau kơp dơn bah N’gâng kan dak si, geh to\ng ăp ntil ndơ do\ng gay kơl an khám săm ji n’hanh [ư ăp bôk nau kan nkô| nau dak si bah ngih dak. Xã ho\ ndâk geh ntrong kan dak si tâm Thon, [on, nkre lah nu\ih kơl kan mbơh nkoch nau deh nse, nu\ih kơl kan dak si, kơt: Rchăng nau brêt têh,. Rchăng ji rtoh trong mham n’hanh nu\ih kơl an mpeh nau gu\ âm kloh ueh.

Ngih dak si xã mro rgop đah n’gâng kan tâm xã, [ư nau nkoch mbơh nau rchăng nau ji ân kon se, rchăng nau brêt têh , mât chăm n’hâm soan deh nse…Rnơm ma nê, rnoh kon se brêt têh bah xã ho\ n’huch, bu ur bu\n geh uănh n’ôi n’hanh geh dak si uốn ván, ăp nu\ih deh kon ko\ hăn ta ngih dak si xã geh mât đăp mpăn. Đah rnoh nau kan âk, yơn ăp cán bộ nai dak si bah trạm mô rlu nsôih gay [ư jêh nau kan geh jao.

Bah nau ti\ng uănh ngăn ân soă, kônh wa ta aơ ko\ tâm di nuih đah nau mât chăm bah ăp nai dak si ta ngih dak si xã. Ntơm cán bộ tât nu\ih nai dak si ko\ [ư ti\ng nau ton đah nu\ih ji, kơl an ân rjăp, nơih, pơk luh nau nơih ueh đah nu\ih ji rnôk tât ngih dak si. Nu\ih [on lan geh kơl ôp nau, ơh nau n’hêl n’hanh nau dơi n’hanh nau kan đah nu\ih geh thẻ bảo hiểm,. geh nti\m nti nau khám, ntrơn ngih dak si tâm di geh dơi geh trok tâm.

Ti\ng nau nalư bah ngih dak si nkuăl Buôn Đôn, ngih dak si xã Ea Nuôl lah ntu\k ngih dak si [ư ueh nau kan khám ăm ji bôk năp ta ngih dak si tâm dâng, geh n’gâng kan tâm xã n’hanh [on lan tâm xã rnơm. Rnơm kơt ne, ho\ rgop nau khlay tâm nau kan mât chăm n’hâm soan ân [on lan tâm xã, kre n’huch oi nau âk ir nu\ih hăn lăp săm tâm ngih dak si mpeh ba lơ./.

Buôn Đôn lah nkuăl n’har bri bah n’gor Dak Lak, wa\ng sa-rêh jêng kon nu\ih hôm e jêr jo\t âk yơn trong kan mât uănh n’hâm soan an nu\ih [on lan dơi uănh khlay mro. Knơm dơi uănh kơl bah gưl uỷ, n’gâng kan [on lan n’hanh n’gâng kan dơi kan, jêng Buôn Đôn lah nkuăl bôk năp bah n’gor Dak lak dơi geh ueh di gưl ngih dak mpeh ngih dak si xă. Nkô| trăch “N’hâm soan đah nau rêh” nar aơ, nu\ih nchih nău mhe Rađiô nău ngơi Việt nam ôp nai dak si Phạm Quang Văn-Groi kruanh ngih dak si nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak lak mpeh nău dơi ndâk njêng ngih dak si tâm di ueh gưl ngih dak ta nkuăl. Jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl kâp djiăt.

Ơi nai dak si ! dơi g^t Buôn Đôn lah nkuăl bôk năp bah n’gor Dak lak dơi ueh di gưl ngih dak mpeh ngih dak si xă, ndr^ nai dak si an g^t na nê| lơn mpeh nău dơi khám n’hanh săm ji a[aơ an nu\ih [on lan ta ntu\k ?

Nai dak si Phạm Quang Văn:“Gưl xă a[aơ mpôl hên geh 7 xă. Mpôl hên le\ dơi geh ueh di gưl ngih dak da dê bôk năp ta n’gor Dak lak. Gưl xă ri mpôl hên geh nai dak si, geh bu ur u\t đâng deh trung cấp, điều dưỡng trung cấp, geh cán bộ y học cổ truyền trung cấp n’hanh geh dược trung cấp, mpeh lăp kan jo\t jông ri mpôl hên geh tong ăp nău way kan ta gưl xă. Gưl xă a[aơ mpôl hên le\ geh ndâk njêng ueh, geh 13 jrô pah kan, tâm ne\ mpôl hên năp rwa\t máy xét nghiệm, máy siêu âm rup 3 chiều, le\ rngôch ăp máy tính dơi nglăp mạng internet gay mbơh nu nău nuh srê ta gưl xă. Mpôl hên ndâk njêng ntu\k kan kloh ueh, ăp jrô pah kan aih hvi, trong hăn dơh jêng mpôl hên hăn bah dâng du\t ngăch. Mpôl hên geh 40km trong n’har bri đah dak Campuchia, tâm ne\ ngih dak si xã quân –dân y tâm rgop, ăp khay rgum r[u\n đah ngih dak si n’hanh ăp rơh khay ri rgum r[u\n đah nkuăl. Nău tâm boh đah tahen-[on lan nai dak si tâm rgop le\ dơi mbơh [ư bah năm 2003, tât a[aơ pah kan du\t ueh”.

Bôl Buôn Đôn lah nkuăl n’har bri, wa\ng sa-nău rêh jêng hôm e jêr jo\t, yơn le\ rngôch ăp xă tâm di gưl ngih dak mpeh ngih dak si, ndr^ nai dak si dơi tâm pă nău blău ơm aơ đo\ng ?

Nai dak si Phạm Quang Văn: “Nkôp đah  lam n’gor Dak Lak ri nkuăl mpôl hên lah nkuăl ach o, geh 5 xă nkual 3, du\t jêr jo\t. yơn mpôl hên dơi geh kơt ne\ lah yor nău uănh kơl kruanh bah Đảng bộ nkuăl, HĐND, UBND uănh kơl. Rmôt cán bộ bah mpôl hên ri năp nti nău kan, n’hao nti nsơm âk lơn, ta xă dơi geh đo\ng năp mpeh nău way kan du\t tong ăp, geh nai dak si, mpeh nău way kan ri trung cấp da dê. Yor r^ khám ji lah nău kan khlay bah ngih dak si xă, jêng mât uănh n’hâm soan bôk năp mpôl hên le\ dơi geh âk oi. Ăp năm dăch aơ ji kop sâr ri mpôl hên mô geh srê; rnoh ntưp ji kop sâr ju\r đêt ngăn, 3 khay bôk năm 2014 lam nkuăl geh 21 nu\ih ji kop sâr, tâm ne\ mô geh nu\ih ji hô. Ntreo deh dơi uănh lor du\t ueh, mô geh kh^t me n’hanh kon. Mpôl hên le\ [ư ueh trong kan rchăng n’gang ji jâng-ty-mbung, mô geh nu\ih kh^t n’hanh rnoh a[aơ hin du\t đêt”.

Mô knu\ng jêr jo\t đah prăk kaih, Buôn Đôn lah nkuăl n’har bri, rnoh rnoi mpôl đêt âk, ndr^ trong kan nkoch trêng mpeh n’hâm soan ta aơ dơi uănh khlay đo\ng hơi nai dak ?

Nai dak si Phạm Quang Văn: Ta aơ mpôl hên geh tât 60% rnoh nu\ih lah [on lan rnoi đêt, đah 17 rnoi nu\ih oh nô gu\ rêh, yơn trong kan nkoch trêng ri a[aơ le\ dơh oi. A[aơ le\ geh âk trong mbơh tơih nu nău nkoch trêng. Lơn lah ta thôn, [on, mpôl hên geh 99 thôn [on ri geh 99 nu\ih pah kan bah dâng mpeh trong kan nkoch trêng n’hanh nt^m nti n’hâm soan [on lan, jêng ăp kop ji dơi saơ ơm n’hanh săm ngăch. {on lan khân pơng g^t na nê|, n’ăp nău khám săk soan n’hanh mbơh ôp nău ji, khân pơng le\ dơi sóng dăng na nê| cán bộ y tế thôn [on. Lơn lah ngih dak si xă le\ geh jrô mbơh ôp êng, geh jrô mbơh trêng nt^m nti n’hâm soan [on lan, dơi năp rwa\t loa n’hanh máy catsette gay nkoch trêng an nu\ih [on lan”.

Bôl lah nkuăl bôk năp bah n’gor Dak lak geh le\ rngôch rnoh xă tâm di ngih dak mpeh y tế, yơn ta năp nău u\ch nar lơ âk tâm nău mât uănh săk soan, khám săm ji bah nu\ih [on lan, n’gâng kan dak si nkuăl Buôn Đôn geh trong r[o\ng hun hao phâm hơi nai dak si ?

Nai dak si Phạm Quang Văn: “Gay tâm di nău u\ch do\ng ri a[aơ mpôl hên dôl geh âk nău nchrăp kơl an bah dâng mât uănh n’hâm soan bôk năp ri ta ngih dak si xă ri an năp nti ăn cán bộ y tế, năp rwa\t máy móc. A[aơ hin ăp ndoh ndơ máy móc du\t mhe yơn đah ntu\k bah dâng mô ho\ geh nu\ih do\ng, yor r^ đah ntu\k bah dâng he an nt^m nti mpeh jru lơn tay đah ntu\k bah dâng ngih dak si gưl xă. Tal 2 lah rmôt nai dak si ân dơi ntop nti lơn tay. A[aơ geh âk nău rgop n’hanh nău nchrăp ndơ\ n’ăp máy điện quang ju\r ngih dak si xă tay, yơn jrô kan ri hăt jêt. N’ăp ngih dak si nkuăl, a[aơ hin mô ho\ geh nkual nkhah êng lah geh kop ji têh, ta ngih dak si xă kơt ne\ đo\ng. Cán bộ y tế ri a[aơ mpôl hên mhe geh 2 ngih dak si geh 2 nar dak si, hôm [a [a\ knu\ng geh 1 hê nai dak si, jêng rnôk nchroh săm ndal bôk năp ri mâp âk jêr jo\t. Mpeh ndoh ndơ ta gưl xă ri ân ndâk njêng tay nkual nkhah êng. Đêt ngăn lah geh 10n’hưng b^ch n’hanh năp an nkual nkhah êng gay rchăng n’gang ăp nău kop ji khlay êng. Mpôl hên dăn đă pă tay mpeh ndeh rklư, ndoh ndơ khám ji an ntu\k bah dâng lah gay rhăk do\ng nău u\ch an nu\ih [on lan, dêr nu nău âk mpưm ir an ngih dak si”.

Ơ, dăn lah ueh nai dak si !     

                                                                        H’Thi n’hanh Y’Sưng răk rblang