VOV4.M’nông: Kan chuh n’gang Vaccine du\t n’hâm khlay ân nau dơi rdâng châl đah nau ji bah kon se:

Kon se geh nau dơi rdâng đah âk nau ji yor ndơn geh âk ntil ndơ dơi rdâng tă bah me. Yơn lah, rnôk geh ndơ dơi châl đah nau ji aơ kơn tâm săk ntơm du khay tât du năm. Yor ri, kan chuh n’gang tay lah nau khlay, kơl kon se n’hao nau njrăng n’hanh rdâng đah nau ji.

Vaccine lah du ntil dak si tam ngăn tâm nau njrăng ăp nau sôt rmanh săk. A[aơ ho\ geh bơi tât 30 nau ji sôt rmanh dơi njrăng đah Vaccine kơl an nau njrăng n’hanh mât chăm n’hâm soan ân nu\ih nah bah nê rgop nau hun hao tu tơm. Êng nê [ư n’huch rnoph nu\ih ji n’hanh khi\t, [ư ân kon se hao têh ueh mpeh săk jăn n’hanh bôk rngok, vaccine hôm n’huch ăp nau ji êng, n’huch rnoh nar kop duh n’hanh lăp ngih dak si, n’huch nau do\ng prăk mât chăm dak si, ngăn lah n’huch nar n’hanh n’hâm bah bu ur yor mô kâp mât chăm kon se geh nau ji ko\ kơt lah n’huch rnoh kon se deh ma mô rvê tât ji kop n’hanh khi\t, rgop nau n’hao ueh n’hâm soan bu ur, n’huch nau rven rvo mô lah roh n’hâm kan yor nau ji [ư.

Êng nê, chuh n’gang hôm kơl mât chăm n’hâm soan ân nu\ih têh kơt lah Vaccine njrăng nuh lơh, njrăng ji rngok, ung thư klơm, njrăng ung thư klơm, ung thư trong chrach. Êp nê, ăp nau geh nau dơi tam nkre mô lah tam ba kơi bah Vaccine tâm nau [ư n’huch nau ji n’hanh khit bah ăp nau ji ntưp kman, păng hôm kơl jo\ jong đah săk nu\ih, kơt lah n’hao nau dơi n’hanh nau dăng pah kan yor mô geh nau ji kuet. Ngăn lah kan ntuh kơl ân nau chuh Vaccine lah nau ntuh kơl ân nau hun hao.

Rnơm geh Vaccine, lam ntur neh ho\ [ư bah nau ji rtoh luh dak. Ntu\k kan njrăng n’gang n’hanh Nkân nau ji kuet Hoa Kỳ ho\ dăp nau chuh n’gang pơk hvi (TCMR) dâk tal 4 tâm 10 nau dơi têh ngăn mpeh dak si nsum mpôl bah lam rach năm 20. Nau ji rven rvo a[aơ hôm knu\ng tâm 4 dak, rnogh kon se khi\t yor rtoh luh gur năm 2007 n’huch 78% rđil năm 2000, rnoh kon se khi\t yor klơm B, sôt klơm soh, môr rngok yor Hib ăp năm n’huch 2,5 rkeh kon se rnôk âk dak ntủnh [ư nau leo Vaccin săm klơm B n’hanh Hib tâm nau chuh n’gang pơk hvi năm 2000.

Ntu\k kan dak si lam ntur neh (TCYTTG)  nhrăp lah di\ng le\ ăp Vaccine dôl geh a[aơ dôl do\ng âk tâm lam ntur neh tât tâm rlau 90%, ăp năm nchrăp 2-3 rkeh kon se tay đo\ng mô khi\t n’hanh ăp nau ji sôt rmanh, rgop nau geh dơi nkô| nau bah rach năm [ư n’huch 2/3 rnoh kon se khi\t tâm dâng 5 năm tâm năm 2015 rđil năm 1990.

Bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi tâm Việt Nam geh ntơm tâm năm 1985 đah nau ntru\nh chuh 6 tơ\ Vaccine ân di\ng le\ kon se tâm dâng du năm lah: Hiăn, rven, bạch hầu, siăk djăr, uốn ván n’hanh rtoh luh. Năm 1997 ntop tay Vaccin tal 7 lah viêm gan B, n’hanh năm 2010 ntop tay Vaccine tal 8 lah Vaccine Hib. Ăp Vaccine êng geh do\ng tâm nkuăl mra geh nau khuch âk ân kon se rlau du năm lah Vaccine viêm não Nhật Bản, ji ndul djroh. Tâm aka năm mro bôk nau chuh n’gang to\ng ăp ta kon se ko\ geh rlau 90%.

Nau ngăn n’hanh nau blau bah Bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi ta Việt Nam tâm rlau 25 năm rlau, n’hanh ăp dak lam ntur neh ân saơ lah nau chuh n’gang lah nau kan nâp nâl ngăn gay njranưg ji. Nua dơi bah nau kan chuh n’gang ho\ leo nau sakư nâp, [ư rgâl nau ji ta kon se. Đah nau chuh Vaccine, rnoh kon se bah âk nau ji ntưp geh Vaccine njrăg ho\ n’huch âk rhiăng tơ\. Phung he ho săm bah nau ji rtoh luh dak tâm ăp du\t năm 70, nau rven rvo tâm năm 2000, knu\ng uốn ván tama kon se mhe deh tâm năm 2005 n’hanh dôl njrăng lơi nau rtoh luh n’hanh njrăng viêm gan B tâm đê| năm tât. Rnoh nau ji tâm nau geh chuh n’gang rlau 100.000 rnoh nu\ih lah rđil đah năm 2010 đah năm 1984 ân saơ: Nau ji bạch hầu n’huch 585 tơ\, siăl n’huch 937 tơ\, Uốn ván kon se mhe deh n’huch 59 tơ\, rtoh luh n’huch 753 tơ\. Jêh 25 năm ntru\nh nau kan chuh n’gang pơk hvi ta Việt Nam,nchrăp njrăng ân 6,7 rkeh kon se bah nau ji n’hanh 43.000 kon se ah khit yor ăp nau ji siăl hăn, uốn ván, n’hanh rtoh luh.

Mra dơi lah nê lah ngoai tâm ăp nau dơi ngăn nau ntu\k kan dak si Việt Nma ho\ ta ưgeh tâm âk năm rlau aơ tâm rnôk Việt Nam hôm lah du dak ach o, rnoh geh bôk nu\ih hôm dêh. Bah nau kan ntrủ\nh dơi nau chuh n’gang n’hanh ăp nau kan dak si êng, Việt Nam ho\ n’huch âk rnoh kon khi\t tâm dâng 5 năm n’hanh r[o\ng tât geh nkô| nau tal 4 bah rach năm tâm năm 2015 (N’huch 2/3 rnoh kon se tâm dâng 5 năm khi\t rvang năm 1990-2015). Nau dơi aơ ho\ geh âk dak lam nur neh rnê, n’hanh geh GAVI Aliianece rnê mpeh nau blau [ư n’huch rnoh khi\t tâm kon se tâm rơh r[u\n bah GAVI ta Hà Nội khay 11/2009.

Ăp nau mi\n tât nau trok tâm-nau săk geh bah Ntu\k kan dak si lam ntur neh (WHO) ân saơ nau geh lah ăp nau chuh n’gang ko\ kơl têm âk prăk do\ng ân nau mât chăm tâm ngih dak si. Vaccine mô êng mât săk nơm ma mâp nu\ih êng, rnôk geh chuh Vaccine mra n’huch nau ntưp nau ji ân bu êng. Vaccine mô êng mât êng săk ma mât n’ăp nu\ih êng. N’huch prăk khám săm ji tâm âk năm tâm nau rêh nơm yor ho\ geh chuh n’gang.

Chuh n’gang tâm kon se lah nau chuh n’gang gay njrăng ăp nau ji, n’huch rnoh khi\t ta kon se. Kan chuh n’gang  ân kon se gay geh [ư lơn ơm lơn ueh, tâm 2 năm bôk năp. Me mbơ\ gay leo kon hăn chuh n’gang ân to\ng n’hanh tâm di nar.

Nu\ih rblang: H’Thi