VOV4.Mnông: Bi\ch klơ sưng mô hôm dơi mpât, mô dơi dâk hăn ta Khoa Phục hồi chức năng-Ngih dak si Đa khoa Thiện Hạnh, wa Huỳnh Thị Thành, 78 năm, ta nkuăl têh Buôn Hồ, n’gor Dak Lak lah du hê nu\ih ji geh săm ơm rnôk mpơl saơ nau kol mham tât  rngok, [ư tât chôt ndal. Yơn lah, ti\ng ăp nai dak si săm, wa mra geh tât nau rven n’gul săk, mô hôm boh ngơi, chieh du đah măt. Yuh Đặng Thị Trúc, kon bu ur wa Thành ân gi\t, me yuh geh mât chăm n’hâm soan ta ngih ueh đo\ng, yơn lah nau ji hôm tât năm le\ ranh ri mô hôm dăng.

 ‘Mẹ gâp ta ngih ko\ hăn khám ti\ng khay đo\ng, jêh ri păng ko\ ngêt săp ntil dak si ueh tât nting, do\ng du đê\ dak si gay ma ntop ueh ân săk soan. Bah a[aơ geh 3-4 nar ri saơ păng mô hôm dăng du đah săk, saơ păng geh nau ji ri rnăk vâl leo nkre tâm ngih dak si”.

Aơ lah ngoai tâm âk jêt nu\ih ji rlau 60 năm dôl geh săm ta khoa Hồi sức cấp cứu, thần kinh, phục hồi chức năng ta ngih dak si Đa khoa Thiện Hạnh.

Ti\ng nai dak si Nguyễn Hoài Phong, ntơm 50 năm hao ba lơ, săk kon nu\ih ntơm geh nau  lêt rganh hô, ntoh ngăn tâm ăp ntu\k kơt lah: Ntô, so\k, nting, brăt…ndrel đah nau mô hôm dăng bah trong proch. Nau nơih saơ ta nu\ih âk năm lah ntô săk le\ hoănh, ngi rmeh tâm săk lơn ma hô n’hanh n’huch nau dơi mpât săk ngăch. Trong bôk rngok mô hôm ueh, [ư geh rnôk chuêl, geh rnôk saơ sâr tâm săk, nau kan mô hôm tâm di. Trong mham tâm rngok ko\ geh âk nau rgâl n’hanh trong hoch mham mô ueh, [ư nau mô to\ng mham. Tâm ban kơt ăp trong êng, trong proch bah nu\ih ntơm 50 năm ko\ n’huch saơ âk nau mô hôm u\ch lăp sa, gênh sa mô hôm dăng, ndơ sa lă tâm proch ko\ mô âk, [ư jêng krăl ăch. N’hâm soan n’huch lah nau nơih ân nau ji lăp tâm săk.

Nai dak si Nguyễn Hoài Phong, Ngih dak si Đa khoa Thiện Hạnh n’gor Dak Lak ân gi\t:

 “Lơn ma âk năm deh ri kon nu\ih lơn ma nơih geh ăp nau ji, kơt lah nau ji kol mham hoch tât rngok [ư chôt ndal, ji chrach nju\ng, hao trong mham, mô ueh ngi tâm mham, n’hanh ăp nau ji tât play nuih kơt lah mô to\ng mham tâm play nuih…Geh du đê| nau ji lah mô geh khám [a [ơ ri mô saơ mpơl ôh, kơt lah nau ji chrach nju\ng lah mô [ư xét nghiệm ri mô dơi mpơl saơ ôh. Yor ri, nau khlay bôk năp lah gay ân nu\ih bu ranh hăn khám ti\ng khlay gay mpơl nau ji. N’hanh gay rchăng lơi ăp nau ji ri gay geh nau ngêt sa ân tâm di, nau nti\m nti ân săk jăn ân ueh, ngăn lah hăn jâng gay tâm di đah năm deh bah nơm”.

Bol ma mpeh nuih n’hâm, nau lơn âk năm lơn ranh săk lah nau ngăn, yơn tâm nau êng, phung he hôm dơi kơl an n’hâm soan lah n’hâm soan geh mât ân ueh, [ư mbrơi nau ranh n’hanh n’huch nau ji tâm săk rnôk săk le ranh, nê lah nau mât chăm n’hâm soan nơm geh nchrăp lor, r[o\ng tata nau njrăng n’gang ueh lơn ma nau săm.

Mêt uănh n’hâm soan [a [ơ: Trong mham, xét nghiệm ngi tâm mham, trong hoch mham, rveh rnoh nting, xét nghiệm hoóc môn gay năn saơ nau ji ơm.

Nti\m nti n’hâm soan đah âk nau kan ân tâm di đah nau [ư kơt lah re dak, hăn jâng, ncho ndeh vah jâng, nti\m nti ân ueh ân săk jăn.

\Rêh ân ueh, mro mât n’hâm soan, nau mi\n ân ueh, mô ngêt ndrănh, mô su hât.

[ư nau ngêt sa ăp nar ân tâm di, ntop tay Vitamin n’hanh khoáng chất khlay ueh ân n’hâm soan, lăp ndơ sa kah ân ueh lơn, n’hao n’hâm châl đah nau ji.

Ndơ sa ân nu\ih bu ranh gay to\ng ăp chất đạm, chất lay, rnih, byăp, play, săch ăp ntil ndơ sa rih, kah, kloh. Nu\ih bu ranh gênh sa n’hanh trong proch ân nglăp ndơ sa kah tâm săk n’huch, yor ri, ndơ sa gay gâm mhâm [ư ân nơih lêk, nơih lăp, kơt ăp ndơ sa: gâm ân lêk, gâm ân si\n lah ăp ntil ndơ sa ân tâm di ngăn. Gya n’huch ăp ndơ sa chưn ma ngi, gâm chiăt ir boh, nju\ng ỉ mô lah ndơ sa âk ngi lay [ư mô ueh ân khung proch.

Êp nê, ri nau ngêt sa ân to\ng lah nau khlay. Der ân bu ranh sa hơm ir, măng ri sa đê| lơn n’hanh ơm lơn. Nai dak si Mai Công Chủng, 65 năm, tă nti\m ta Khoa Y ngih săm [u\t Đại học Tây Nguyên, ngơi:

 ‘Đah nu\ih âk năm ri nau kan hăn ăch, hăn chrach ho\ mâp aka nau jêr hôm, yor ri ma gay ngêt sa ân ueh ân trong proch ân ueh. Phung he gay săch ăp ntil ndơ sa nơih lêk, săch ăp ntil ndơ sa tâm di đah nơm n’hanh mô geh nơih sa, lăp sa, du nar du tơ\ sa por lah ueh ngăn. N’hanh ăp ntil ndơ ma phung he sa gay sâm ân si\n. Ăp ntil dak ngêt ri ăp nu\ih bu ranh mô dơi ngêt dak nju\ng âk, lah ngêt ri ngêt dak [ư n’ik tâm săk”.

Đah nu\ih bu ranh, nau nti\m nti thể thao kơl an n’hao n’hâm dăng mpeh nau mi\n, bah nau rvê tâm bôk, lơn ma rêh âk năm. Nau nti\m nti thể dục thể thao kơl an nu\ih bu ranh geh n’hâm soan ueh n’hanh dơi rdâng đah nau ngăch ranh bah  jâng, ty, n’huch nau ntưp nau ji.

Geh du nau ngăn lah bu ranh vay hôm hăk bi\ch. Yor ri, rnôk hăn jâng tâm bri ôi ir (bri hôm ji kăt), mô lah bri hôm duh nar ir tâm kêng măng, nơih geh tât nau mô ueh tât n’hâm soan. Nai dak si Mai Công Chủng, ơh nau mpeh n’hâm soan, nkah njrăng:

 ‘ Ko\ u\ch ăp nu\ih bu ranh phung he gay săch ăp rnôk hăn jâng ân tâm di ân ueh ân săk jăn. Kơt lah bu ranh ri ko\ hăn jâng nsum, tâm jă hăn jâng, ti\ng nau ma nơm u\ch, ri phung he nơih tâm kơl âk lơn”.

Du đê| nau nti\m nti nơh kơl an bu ranh n’hao ueh n’hâm soan ân nơm lah:

Hăn jâng lah nơih ngăn. Hăn jâng mbrơi tâm 30 mnit du nar, 5 nar tâm du pơh. Mra dơi pă jêng 2-3 tơ\ hăn jâng tâm nar, du tơ\ hăn 10 mnit.

Nau nti ân klôn kô| mâk: Kuăn ty tâm sưng gu\ mô lah jâng sưng ân nâp, kur-but ân so\ng, kô| mâk kloon, n’hao prêh săk. [ư kơt nê ntơm 10-15 tơ\.

Jơl jâng: Kuăn tâm du mlâm sưng ân jăp, kur kơi so\ng, jơl jâng mbrơi mbrơi, jêh ri lo\ jur tay, ân tât rnôk ndơl jâng tât tâm neh. [ư kơt nê 10-15 tơ\, rgâl jâng n’hanh [ư kơt nê tay.

Yơk jâng du đah: Kuăn tâm sưng ân nâp, kur kơi so\ng, yơk du đah jâng hao, jêh ri lo\ jur ntu\k ơm. [ư plơ\ si\t plơ\ hăn 10-15 tơ\. Rgâl đah êng kơt nê đo\ng.

Gu\ jêh ri dâk: Do\ng du mlâm sưng ân nâp. Gu\ klơ sưng, bar đah janag  jot tâm neh. N’hao bar đah ty bah năp măt. Jêh ri n’hao prêh rlau bôk, jêh ri lo\ gu\ du ntu\k kơt nâm ơm. [ư kơt nê tât 10 tơ\.

Nu\ih răk blang: H’Thi