Jêh du yan sầu riêng têh dăng, âk rnăk geh prăk rmen, ƀon lan xă Ea Toh, nkuăl Krông Năng, n’gor Dak Lak rhơn ntơm tâm yan lêh cà phê 2023-2024. Lĕ jŏ hôm ƀon lan xă jêr jŏt nkuăl Krông Năng mư dơi saơ rnoh khlay tâm di bah ndơ lŏ mir jâng nsan têh bah nkuăl. Wa Trần Thị Thao ta thôn Tân Bắc, xă Ea Toh an gĭt, yan cà phê năm e, ăp nuĭh n’hoach yor “rlât” cà phê rnôk khlay 69 rkeh prăk 1 tấn, n’hanh mĭn rnoh jêr dơi plơ̆ tay. Yơn yan cà phê aƀaơ, nău răm lĕ plơ̆ tay, rnôk cà phê dôl ta yan dŭm, rnoh khlay hôm e geh rlău 76 rkeh prăk/tấn. Đah rnăk wâl wa Thao, nău răm dơi ntop âk tơ̆ yor cà phê bah nơm tăm tĭng trong hữu cơ geh ton rwăt ndơ, geh rnoh khlay âk lơn rĭng 10 rkeh du tấn.

Gâp dŭt rhơn ngăn. Năm aơ bah gâp, du ha geh 5 tấn rlăi, âk lơn năm 1 du tấn. Ntop đah jay gâp ƀư cà phê hữu cơ vi sinh nĕ, ri gâp nsĭt geh 11 rnoh khlay tay. Ntĭt nsa cà phê khlay 50 ri gâp tăch geh 61.

Răm đŏng tâm du yan cà phê dơi khlay ngăn bah sa ơm tât aƀaơ, wa Điểu Xem ta ƀon Đăk Blao, nkuăl têh Kiến Đức, nkuăl Dak Rlâp, n’gor Dak Nông an gĭt, kônh wa aƀaơ lĕ sŏk tay nău răm đah tơm cà phê. Kơt năm e, rnoh khlay rlău 40 rkeh prăk du tấn, ri đah cà phê ntil mhe săk geh âk, kônh wa hôm e geh rlău 100 rkeh prăk/ha. Hôm năm aơ, rnoh geh dơi hao âk tơ̆. Tĭng wa Điểu Xem, ta ƀon Đăk Blao aƀaơ, bơi kơt mô hôm nău sreh kăl cà phê gay tĭng ăp ntil ndơ lŏ mir khlay yơn âk nău mâp. Kônh wa nsing nơm, rgâl ntil cà phê ơm đah ăp ntil cà phê mhe săk geh âk, uĕh kah mbra kơl kônh wa hun hao wăng sa đăp mpăn:

Saơ năm aơ ntŭk tăch, rnoh khlay cà phê dŭt uĕh ri kônh wa dŭt rhơn, dŭt răm. Tâm ƀon âk rnăk, kônh wa dŭt uănh tât nău joi ăp ntil cà phê mhe gay nkra, gay ƀư hun hao wăng sa.

Tâm âk mpưm jêr jŏt nsum bah jâng wăng sa, lŏ mir Tây Nguyên lư lah du nău uĕh ang. Tĭng rnoh kơp, năm 2023, ƀon lan ăp n’gor Tây Nguyên lĕ lêh 440 rbăn tấn sầu riêng, khlay nklăp 30 rmen prăk, 90 rbăn tấn tiêu, khlay bơi 6.500 rmen prăk. Hôm yan cà phê năm aơ, đah rnoh geh nklăp 1,7  rkeh tấn, nchrăp nsĭt geh an ƀon lan Tây Nguyên rlău 100 rbăn rmen prăk. Dôl rhơn lah ndrel đah nău dơi knơm ăp tơm công nghiệp jŏ năm way ơm, nău geh bah ăp tơm đêt năm ta Tây Nguyên năm 2023 dŭt đêt, tâm nĕ geh ndơ bum prŭm tăch n’gluh. Wa Dương Thị Lợi, xă Ia Sol, nkuăl Phú Thiện, n’gor Gia Lai an gĭt, bah rnôk nău ndâk njêng mã mrô nkual tăm an bum prŭm tăch n’hluh dơi ƀư, ntŭk luh an bum tăch n’gluh dơi pơk hvi ri wăng sa bah nuĭh ƀon lan nkual jêr jŏt aơ lĕ rgâl âk. Bum prum tŏng ăp tăch n’gluh lĕ dơi tăch đah rnoh khlay 25 rbăn/kg. Ndơ tăch  ta ntŭk rwăt tâm dak đăp mpăn đŏng ta rnoh 15 rbăn prăk/kg. Rnoh khlay ăp nsĭt tay nău geh an nuĭh ƀon lan tăm bum bah 200 tât 300 rkeh prăk/1/ha. Tăm bum dơi ƀư ndrŏng, jêng ƀon lan dŭt gơih nđơr.

Wăng sa kônh wa aƀaơ hun hao âk lơn knơm bum prŭm. Kăl e ri bum prŭm knŭng lah tơm tăm ntop, hôm khlay lah ba. Yơn tăm bum prŭm aƀaơ wăng sa hun hao âk lơn. Năm aơ kônh wa lĕ geh dŭt âk nuĭh hăn manh tay neh gay pơk hvi tăm bum prŭm.

Knơm nău khlay lŏ mir, nău geh rĭng bah nuĭh ƀon lan Tây Nguyên hao âk. Tâm nĕ, n’gor Dak Lak, rĭng geh bôk nuĭh hao bơi 12%, bah 56 rkeh prăk năm 2022 hao rlău 62 rkeh prăk năm 2023. Wa Vũ Đức Côn, Groi Giám đốc N’gâng kan tuch tăm mât rong-hun hao ƀon lan Dak Lak lah:

Tă aơ nklăp 2 năm ri n’gor lĕ uănh saơ nău kan ndơ sầu riêng lah nău kan ndơ dŭt khlay đah n’gor ủy Ủy ban lĕ ntĭm N’gâng kan tuch tăm mât rong hun hao ƀon lan du bôk nău rgop tâm nchră hun hao ntŭk khlay bah bôk nău kan aơ bôk năp lah an uănh mĭn tay trong ƀư nkra njêng geh n’ăp ntil tât nău tâm rgop n’hanh tal 3 lah ntrôl dăng nkra njêng tăch n’gluh n’hanh tal 4 tay lah mât uĕh nău ƀư tơm bah hiệp hội n’hanh ngih pah kan way kan ntơm đah nău kan ntrŭt đă rgŏ jă jêh nĕ dăn đă ăp ngih pah kan jêng tâm di nău kan ndơ gay mât uănh rjăp lơn.

Tĭng ăp nuĭh way kan, geh âk nkô̆ nău gay ndơ lŏ mir geh âk bah ăp n’gor Tây Nguyên hao khlay âk tâm năm 2023, tâm nĕ geh âk nkô̆ nău ntơm tă bah dih, mbra mô hôm geh tâm âk yan tât. Yơn nău mô rlu n’hao uĕh nâp, mât uănh rjăp, kloh rah wah tu tơm nkra njêng.... lah ăp nău lĕ rgop têh gay ƀư jêng khlay nar lơ âk an ăp ndơ lŏ mir geh âk ta nkual. Aơ lah nău ma nuĭh ƀon lan, doanh nghiệp, n’gâng kan ƀon lan ăp n’gor Tây Nguyên dôl nsrôih, gay nar lơ ƀa ƀơ geh tay ăp yan khlay dơi săk geh dơi khlay./.