Tât tâm nar prao ăp pơh, rmôt dơn mât uănh bri ƀon Bnâm (xă Dak Som, nkuăl Dak Glong, n’gor Dak Nông) jă hăn uănh nđôi, mât njrăng bri ta 2 tiểu khu 1803 n’hanh 1907, Bri Ngih dak Tà Đùng. 12 nuĭh bah rmôt ƀư 2 rmôt, hăn jâng 2 trong jêng rwăch lam rnoh neh rlău 200ha lĕ dơn mât uănh. Hăn jâng rlău ăp lôk bri krŏng, wa K’Dởnh, nuĭh châu Mạ, du hê nuĭh bah rmôt an gĭt, ƀa ƀơ hăn uănh nđôi mbra ngăch saơ ăp nău ƀư tih rŭn in phah bri, nchron pănh, sân dăk mpô mpa bri. Tă bah nĕ, bri dơi mât njrăng uĕh lơn.

Kônh wa he dơn mât uănh ri an geh lĕ đah nău kan, rmôt mât njrăng bri ƀon hên way ƀa ƀơ hăn uănh nđôi, mât njrăng bri. Geh nuĭh lăp tâm bri lah he ngăch nking n’gang. Gĭt bri geh nuĭh mât njrăng jêng dŭt đêt nuĭh janh tih.

Ƀon Bnâm lah ntŭk gŭ bah jŏ bâh kônh wa nuĭh Mạ, gŭ ta nkual tơm bah bri Ngih dak Tà Đùng. Wa K’Sriu, Kruanh rmôt dơn mât uănh njrăng bri bah ƀon an gĭt. Nău kan aơ nsĭt tay geh prăk bah 15-20 rkeh prăk/rnăk/năm, bôl mô hŏ âk yơn lĕ kơl kônh wa geh tay prăk gay năp nău rêh, bah nĕ tĭng lĕ đah nău kan lơn đah bri.

Kônh wa he râng mât uănh bri, mât njrăng bri 20 năm hôm, dơi wât he rêh tâm bri an geh lĕ đah nău kan mât njrăng bri. Ngih dak  geh nău kơl trok prăk an ăp nuĭh mât njrăng bri, bôl mô âk yơn kônh wa he geh prăk gay rwăt phe, rwăt dak mắm, bôh, năp tâm nău rêh ăp nar. Mpeh đah jŏ jong, mpŏng ngih dak geh nău kơl gay ntop tay prăk mât njrăng bri, kơl kônh wa geh prăk uĕh lơn, đăp mpăn, krêp dêh lơn đah nău kan mât njrăng bri.

Wa Phan Văn Sự, Groi Kruanh jrô kan Jrô khoa học n’hanh kan ndrel dak bah dih, Bri Ngih dak Tà Đùng an gĭt, gay nuĭh ƀon lan tĭng đah bri, ntŭk kan dôl joi ăp trong gay n’hao nău geh an nuĭh ƀon lan. Ndrel đah prăk jao an, mât uănh bri, aƀaơ ntŭk kan kơl manh, jao nuĭh ƀon lan nkual njônh tăm bri, nchoang rwang mât tăm tay bri, ƀư trong nking n’gang ŭnh. Nkre, bah prăk Bôk nău kan hun hao bri nâp nâl, ăp năm Bri Ngih dak dŭt n’hâm ntop kơl ăp thôn, ƀon nkual njônh ƀư trong ƀon lan dŏng, ŭnh ang thôn ƀon, ndrel âk bôk nău kan ntŭk gŭ rêh êng. Wa Phan Văn Sự an gĭt:

Bri Ngih dak ăp năm geh ăp bôk nău kan ntop kơl nkual njônh. Kơt năm 2024, ntop kơl geh 31 nsum mpôl đah prăk nklăp 1,2 rmen prăk, dŭt âk ƀư ăp ndơ dŏng ntŭk gŭ rêh. Nĕ lah nău kơl kônh wa dŭt rƀŏng tĭng n’hanh răm rhơn.

Bri Ngih dak Tà Đùng geh rnoh neh rlău 21.000ha ta nkuăl Dak Glong (n’gor Dak Nông) n’hanh nkuăl Đam Rông (n’gor Lâm Đồng). Nkual bri krŏng aơ lah ntŭk mât ndrăy âk ntil sinh học khlay bah nkual Bah dâng Trường Sơn, đah âk ntil mpôl mpa khlay, ngoăy tâm 4 nkual sĭm khlay bah Việt Nam đah 222 ntil sĭm khlay lam ntŭr neh. Wa Khương Thanh Long, Giám đốc Ban mât uănh Bri Ngih dak Tà Đùng an gĭt, gay mât njrăng săk rnglăy rnoh neh bri n’hanh âk ntil sinh học, ntŭk kan mĭn an ƀư uĕh trong kan wăch rgum nuĭh ƀon lan, nsum mpôl nkual njônh râng ndrel. Aƀaơ geh nklăp 3.000ha lĕ dơi jao an 14 rmôt mât uănh, mât njrăng bri ta ăp thôn, ƀon đah rlău 150 rnăk, lĕ rngôch lah nuĭh rnoi mpôl đêt.

Nchrŏng trong mpeh jŏ jong ri tâm ban đah trong kan mât njrăng bri, hun hao bri ri mpôl hên mĭn tât nta joi nău rêh an nuĭh ƀon lan. Mpôl hên dôl ndâk njêng bôk nău rgop an tâm nchră pâl nđaih sinh thái. Lah ƀư tâm ban nkre trong kan mât njrăng bri hăn ndrel đah pâl nđaih sinh thái, nta nău kan an nuĭh ƀon lan mbra ƀư uĕh trong kan hun hao bri ta Bri Ngih dak Tà Đùng.

Wăch rgum âk nuĭh ƀon lan, nsum mpôl nkual njônh, Bri Ngih dak Tà Đùng dôl ƀư uĕh trong kan mât uănh, njrăng n’gang bri n’hanh mât njrăng âk ntil sinh học, Nchrŏng trong hun hao pâl nđaih sinh thái hăn ndrel đah nsum mpôl nkual njông dôl dơi mpŏng kơl n’hao geh prăk, nkre mât njrăng, hun hao bri nâp nâl.