Ngo măt lah ngoai tâm âk nau ji âk ngăn a[aơ, ngăn lah ta kon se jê|. Ngo măt ngăn lah nau mô mpơl rnôk uănh, [ư [ư âk nau mô uêh ân nu\ih ji, mô saơ ndơ ta ntu\k ngai kơt nu\ih ngăn. Lah mô geh saơ ơm ri nau ji lơn ma hô.

Ti\ng nau kơp bah Ngih dak si Mắt Trung ương, lah tâm 10 kon se ri geh đê| ngăn 3 kon se geh ngo măt. Việt Nam a[aơ geh nklăp 3 rkeh kon se geh nau ji tâm măt, tâm nê 2/3 kon se ngo n’hanh rgum âk ngăn ta nkuăl [on têh.

Geh 2 nkô| nau tơm [ư tât ngo măt: Ngoai lah yor ntưp tă bah me mbơ\ tât oh kon, bar lah yor nau mơng nau rêh tâm ăp nar mô tâm di.

Ti\ng nau ntưp tă bah me mbơ\ ri kon ko\ geh ngo kơt nê. Ntil aơ geh nau ngo hô lơn, nau ngo ngăch, n’hanh mra geh âk nau tât, kơt:  Ji raih tâm măt, blôk mô lah luh mham tâm trôm…n’hanh nau săm bah ri mô dăng bol ma geh săm.

Ngo măt vay geh âk ngăn ta kon se nti, yor nau gu\ nti mô tâm di, ăp kon se nti\m nti, pah kan, uănh dăch âk tâm rnôk mô to\ng ang, mô to\ng bi\ch, măt mô geh rlu rlau tâm di.

Ngăn lah, nkô| nau [ư tât nau hao lơn ma âk kon se ngo măt lah yor uănh ti vi âk ir n’hanh dăch ir. Ngăn lah, lah uănh rlau 2 mông/nar n’hanh nau [ah đah tivi tâm dâng 3 mét mra [ư ngo măt ngăch ngăn. Êng nê, ăp ndơ điện tử kơt điện thoại, ipad, máy vi tính…ko\ lah nkô| nau [ư rnoh kon se mâp nau ngo măt nar lơn âk.

Ăp nau mpơl ân saơ kon se ngo măt lah: Gay tât dăch êp tivi mư dơi geh uănh, nti săm [u\t ri so\k nglay ty ncho\k klơ play săm [u\t, nhêp măt mô lah nkêng bôk uănh ndơ ta ngai…Nai dak si Trần Đình Tuấn, Groi Giám đốc Ngih dak si Mắt Tây Nguyên ân gi\t, phung he gay leo kon se hăn mêt uănh măt nkre rnôk saơ ăp nau mpơl bôk năp:

 ‘Lah me mbơ\ uănh njrăng ri ko\ nơih ngăn saơ ăp nau kơt lah: Ngoai lah uănh ăp ntil ndơ ngai ri kon se vay  nhêp măt, tal bar lah uănh tivi ri kon se dâk ân dăch, mô lah răk săm [u\t ri ndjôt săm [u\t ân dăch tâm măt, nau dơi tâm [ah đah măt n’hanh săm [u\t nklăp 35-40cm, yơn kon se ân dăch lơn ma nê. Tal 3 lah kon se ho\ geh nti, ri mô saơ play săm [ut klơ bảng, [ư tât kon se nti mô  blau. Tal 4 lah nau nơih saơ ngăn lah bar đah măt mô tâm ban (kơt lah măt [lêng), nê ko lah du nau mpơl bah nau ngo măt”.

Măt kon se mra ngo du đah mô lah le\ bar đah. Yor ri, kan veh nau ang măt geh nau kan du\t khlay gay năl rnoh ngo măt bah kon se. Aơ lah nau dơi khlay ngăn kơl an nau săm ân bah ngăn măt ân kon se.

Ngo măt yor geh êng, nau ang măt dơi đo\ng ang lah geh săm rnôk kon se tâm dâng 6 năm. Yơn rnôk kon se ho\ têh ri mra jêr săm, mô lah mô blau bah. Âk ngăn kon se knu\ng saơ ngo măt rnôk kon se răk tih play săm [u\t klơ bảng, mô lah nti mô hôm blau, rnôk nê mư hăn khám n’hanh rchok| bil măt ri ho\ la ngăn.

Chê| măt rchok lah nau vay [ư, thuk prăk, nơih kơt ting. Nsing tâm rnoh ngo măt, nu\ih ji gay chê| rchok măt [a [ơ mô lah knu\ng chê| rnôk măt rnôk uănh ngai. Lah chê| rchok tâm ri nau ngo măt mra mbrơi. Rlơ\ ma nê ri mra [ư nau ji lơn ma hô lơn, ngăn lah đah kon se ê blau săk play săm [u\t, kan năl nau ngo măt gay [ư yor ăp nu\ih blau. Nai dak si Trần Đình Tuấn, Groi Giám đốc Ngih dak si Tây Nguyên, ngơi:

 ‘Kan chê| măt rcho\k lah nau [ư âk, yơn lah gay năl ngăn độ ngo măt bah kon se lah du\m âk ri u\ch gay geh nu\ih to\ng nau blau kan n’hanh u\ch du đê| máy móc [ư nau do\ng gay kơl an năl ngăn rnoh ngo măt gay ma chê| măt rcho\k ân tâm di”.

Yơn lah rnôk chê| măt rcho\k, nau uănh mpơl saơ mô âk, rup hvêt n’hanh [ư geh nau kol ân nu\ih ji. Lah do\ng rcho\k sát tròng, ri nu\ih ji gay mât ân kloh ueh, chê| măt rcho\k tâm mông ôi n’hanh doh lơi rnôk hăn bi\ch. Mô dơi ân rcho\k geh be\ ma dak, kơt lah rnôk u\m, rnôk re dak.

Đah nu\ih ji ba lơ 18 năm mra dơi săm đah nau rek măt laser. Rek săm măt ntil aơ âk, tâm di. Nau ueh ngăn lah mô ji,  mông rek ri ngăch knu\ng  tâm dâng 10 mni\t, nau săm aơ ngăch bah măt. Yơn lah nu\ih ji gay geh [ư xét nghiệm nau ji ăp ntil mư to\ng dơi gay ân rek săm măt.

Gay njra\ng n’gang ngo măt, kônh wa n’hanh mpôl an njrăng:

- Gay đăp mpăn to\ng u\nh ang ueh ngăn rnôk pah kan, nti nsơm. Do\ng lơ ang u\nh lơ ueh rnôk răk uănh sam [u\t, djăt lah pơng mô di u\nh nchrat mô lah jêr uănh.

- Măt ân dơi rlu mpăn 5-10 mn^t bah kơi nklăp 45 mn^t pah kan, răk uănh sam [u\t, uănh tivi… [ư rlu mpăn dơh ngăn lah nhêp măt; mô lah hăn nsong luh bah dih.

- {ah măt răk uănh / nchih rplay sam [u\t [ah đah plơk sam [u\t rlău 30 cm; [ah nklăp 50 cm đah măt máy tính, n’hanh đêt ngăn 5 mét rnôk uănh tivi.

- Mô b^ch mô dah gu\ nkêng rnôk răk uănh ndrôm sam [u\t, yor rnôk ne\ [ah măt n’hanh ndrôm sam [u\t êp ir mbra [ư khuch an măt bah kon se.

- B^ch ơm, b^ch to\ng n’hanh di mông.

- Gu\ hăn bah dih ăp nar, tiăr nti thể thao n’hanh sông sa ndơ ueh an măt (ăp ntil biăp play l^t nđir âk).

- Mô răk uănh sam [u\t đah rplay sam [u\t jêt mô lah mô kloh ang, nău aơ mbra [ư măt bah kon se rgănh.

T^ng Nai dak si Trần Đình Tuấn, Groi kruanh ngih dak si măt Tây Nguyên, nău an kon se uănh tivi, do\ng điện thoại, máy tính… ma mô đăp mpăn ăp nău to\ng mpeh u\nh, gu\ n’gu\i, [ah, mông jơ…, măt mbra khuch hô.

             “Le\ rngôch ăp măt bil, lơn lah măt bil vi tính, điện thoại, ri geh tía bức xạ đêt âk pơng khuch tât măt. Ri nău groi nđôi mông jơ do\ng, [a răk uănh-nti, nău to\ng u\nh ang, ndơ sa kah… ri nar aơ bu le\ nkra njêng geh âk ntil măt n’glăp do\ng an ăp nu\ih măt dơh geh nău ji rnôk do\ng máy tính âk, ri pơng mbra rchăng n’gang ăp tia bức xạ ne\.

- Gu\ ta nsưng nhêp măt tay nklăp 3-5 giây, pơk 3-5 giây. {ư 6-8 tơ\.

- M’rih măt du\t ngăch tâm 1-2 mn^t.

- Yơr ty mpeh bah năp uănh nglău ty, yơr luh ty mbrơi mbrơi an êp măt tât rnôk siu rsao uănh saơ 2. {ư na nao 8 tơ\.

- So\k 5 nglau ty rdêp măt, rbôch ju\m dăr trôm măt tâm du mn^t.

- Dâk mpư mpang ty rlău măt 25-30 cm nso\ng nglau ty n’hanh uănh pơng đah 2- măt 3-5 giây. So\k ty kiău rdêp măt đah kiău uănh măt đah ma 3-5 giây jêh rgâl măt đah kiău. {ư du ding 3 tơ\.

Nu\ih rblang: H' Thi-Y Sưng Phê Ja