VOV4.M’nông: Ntơm rnôk y học geh joi luh nkô| nau [ư hiăn ndrle geh nau săm ân bah, ri nau ji hiăn ho\ mô hôm lah nau ji bah lam nau rêh. Yơn lah, ntơm bah nê tât rnôk aơ, nau kan njrăng siăk hiăn mô bah nau jêr. A[aơ ta Việt Nam hôm dâk tam 16/30 dak lam ntur neh geh nau khuch ngăn yor hiăn. Ta rơh r[u\n bah Đại hội đồng liên hợp quốc mpeh nau bah hiăn năm 2035 lơ 26/9/2018, Việt Nam ho\ ton mra bah hiăn tâm năm 2030. Aơ lah nau geh năl lah tnul rlong têh ngăn yơn ko\ nkre lah nau nsôih gay ăp gưl kan, ntu\k kan dak si nsôih tâm nau kan njrăng rdâng hiăn, r[o\ng tât jêh ueh nkô| nau tă ton.

Ta Dak Lak, ăp năm rlau aơ, nau kan njrăng hiăn mro geh ntu\k kan dak si uănh uănh khlay, ngăn lah nau ndaka ngih dak si chuyên khoa hiăn klơm soh tâm năm 2007. Rnơm geh ntuh kơl ngih vâl, ndơ do\ng ndrel nu\ih pah kan, nau khám, săm ji ân nu\ih hiăn tâm lam n’gor hao âk bah ăp năm, đah rnoh nu\ih ji hăn geh săm bah mro rlau 90%. Năm 2015, Ngih dak si hiăn dnrel klơm soh Dak Lak lah ngih dak si bôk năp to\ng nau dơi ndơn săm ân nu\ih ji hiăn mô hôm tam đah dak si tâm nkuăl Tây Nguyên. Ndrel đah nau săm, trong njrăng hiăn geh mât nâp tă bah n’gor tât tâm dâng. Tâm du ntu\k ngih dak si ko\ geh rmôt njrăng hiăn. Du ngih dak si tâm xã  ko\ geh nu\ih pah kan mpeh njrăng hiăn. Yơn lah, ti\ng nau năl bah ngih dak si, nau kan njrăng hiăn ta Dak Lak hôm âk nau ntur rlong, nau jer.

Ti\ng nau mbơh bah Ngih dak si Hiăn dnrel klơm soh n’gor Dak Lak, ntơm năm 2016 tât rnôk aơ, rnoh nu\ih hiăn tât săm n’huch mô aak, tâm nê nu\ih ji hiăn mô hôm tam đah dak si ri lơn ma âk. Ngăn lah, năm 2016, ngih dak si ho\ săm ân 1.046 nu\ih ji hiăn, tâm nê geh 25 nu\ih hiăn mô hôm tam đah dak si. Năm 2018 ho\ săm ân 22 nu\ih ji  mô tam đah dak si tâm rnoh 931 nu\ih ji. Ti\ng nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, Kruanh jrâu kan rđau nau kan Ngih dak si Hiăn dnrel klơm soh n’gor Dak Lak, rnoh nu\ih hiăn geh saơ ndrel săm geh nklăp 35% rnoh nu\ih ji ngăn tâm [on lan:

‘Ti\ng nau kơp bah Ntu\k kan Ngih dak si lam ntur neh tâm rgop đah Bôk nau kan rdâng hiăn bah neh dak, năm 2018, rnoh nu\ih ji hiăn bah lam dak he lah 197 nu\ih tâm rnoh 100 rbăn nu\ih [on lan ta Miền Trung Tây Nguyên, rnoh aơ ko\ tâm ban. A[aơ, rnoh nu\ih n’gor Dak Lak lah 1,8 rkeh nu\ih, lah kơp ti\ng rnoh, du năm n’gor geh nklăp 3.700 nu\ih ji ăp ntil ndrel geh nklăp 2.700 nu\ih hiăn klơm soh mhe. Yơn a[aơ, ge knu\ng saơ ndrel săm geh nklăp 1/3 rnoh nu\ih ji ti\ng nau kơp”.

Ti\ng ăp nai dak si, du đê| nu\ih hôm geh nau mưch ma nu\ih hiăn yor aơ lah nau ji ntưp ti\ng trong so\ n’hâm. Ko\ yor ri ma nroh nu\ih ji vay prêng, klach nau der du bah ăp nu\ih êp nơm, ri ma mpôn nau ji, mô hăn khám ma knu\ng săm êng tâm ngih. Nau aơ mô êng nau ji mô geh săm bah ma hôm geh lơn ma ji hô, ndrel mô tam đah dak si, lah nau [ư jêng nau tâm ntưp tâm [on lan. Du hê nu\ih geh ji hiăn mhe ntoh tay ngơi:

‘Gâp ko\ rvê ngăn. Phung mơng gâp ri bu gi\t đo\ng gâp geh nau ji. Gâp klavh rnôk mâp ma bu yor ri ma knu\ng gu\ tâm ngih dơm, mô mâp, mô pala ma bu êng ôh”.

Nau ngăn lah, kan saơ ndrel săm nau ji hiăn aka ngăn lah nsing tâm [on lan dnrel ngih dak si tâm dâng. Yơn bah jo\ ma aơ, nau kan njrăng nau ji hiăn ngăn lah ngih dak si [ư, mô geh nau pă nau kơl an bah ăp rmôt êng tâm [on lan. Nai dak si Nguyễn Thị Thu Loan, Kruanh Ngih dak si Phường Tân Lập, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột ân gi\t, êng nau tât ăp ngih gay ma mbơh, gay ma bongh, cán bộ nai dak si hôm kuăl điện thoại nkra nu\ih ji tât khám ndrel ndơn dak si. Nu\ih nai dak si ri mô aka, du hê cán bộ ri [ư aka nau kan êng êng. Nau aơ khuch tât nkô| nau bah njrăng rdâng hiăn:

‘Knu\ng geh ngih dak si mơ uănh khlay tât nu\ih hiăn, hôm ăp ntu\k kan, ntu\k kan êng ri knu\ng geh du nar tâm năm kơt lơ 24/3 ndrel du đê| rơh hăn nkoch mbơh ri bu geh nau kơl an tay, lah nsum ri mô âk ôh”.

Nu\ih ji hiăn ngăn lah tâm năm dôl pah kan ndrel geh nau rêh jêr jo\t. Kan  pah kan jâk rgăng [ư nau rêh bu mô hôm geh nar hăn mô lah mô u\ch hăn ngih dak si lah geh ntôn geh nau ji. Yor ri, rnăk vâl, băl mpôl ndrel nu\ih rêh tâm êp ri geh nau khlay ngăn tâm nau kơl an mbơh đă nu\ih ji tât ngih dak si săm. Săm ân bah hiăn ri rgop nau rdâng nau ntưp rêng, ăp nhoat jut jăng lơi hiăn luh bah nau rêh.

Ti\ng nau kơp bah n’gâng kan dak si Dak Lak, năm 2017, rnoh nu\ih ji hiăn tâm n’gor lah 75 tâm rnh 100 rbăn nu\ih. Tâm rnôk nau đă n’huch rnoh nu\ih geh nau ji tâm [on lan hôm tâm dâng 20 nu\ih tâm 100 rbăn nu\ih. Nau tâm [ah đah 2 mrô a[aơ ndrel nkô| nau lah âk. Gay geh tât ân jêh ueh nau kan, nau njrăng hiăn tâm Dak Lak ân geh uănh khlay, ntuh kơl, [ư nâp dnrel nau khlay ri ân geh nau nsum ty lăp kan bah lam [on lan.

Lơ 13/9/2018,  UBND n’gor Dak Lak ntru\nh nau kan tâm nau njrăng hiăn tât năm 2020 ndrel r[o\ng tât năm 2030. Ti\ng nê, UBND n’gor hjo\ pă nau kan ngăn dnrel jao nau kan ân ăp ntu\k tâm nau kan njrăng rdâng hiăn. Tâm nê, N’gâng kan dak si [ư nau kan tơm, ndơn nau tâm nchră ân UBND n’gor mpeh nau kan, ăp ntu\k kan nsing tâm nau pah kan bah nơm gay ma tâm rgop kan ân ueh đah N’gâng kan dak si tâm nau rklaih [ư nau kan lah “N’huch nroh nu\ih ji hiăn, khi\t yor hiăn ndrel nau ntưp rêng bah ji hiăn, rdâng nau ji mô hôm tam đah dak si, r[o\ng tât jut jăng lơi nau ji hiăn luh bah [on lan đah rnoh geh nau ji tâm dâng 20 tâm rnoh 100 rbăn nu\ih [on lan tâm năm 2030” Aơ mra lah nau dơi, ntỏbng nơih gay ntu\k kan dak si lo\ [ư mât nâp mpeh nu\ih pah kan, tơm prăk ân nau kan njrăng rdâng hiăn tâm lam n’gor Dak Lak./.

Nu\ih rblang: H’Thi