VOV4.M’nông: Lôch khay 9 năm 2018 nkuăl Buôn Đôn n’gor Dak Lak kơp dơn geh nu\ih ji rtoh luh gur tâm xã Ea Wer, nê lah du hê bu kklô 24 năm. Jêh bơi tât 2 khay, rnoh nu\ih ji rtoh luh gur hao ngăch tâm 7 xã bah nkuăl, đah 70 nu\ih geh nau ji rtoh luh, tâm nê geh 25 nu\ih ntưp kman rtoh luh. Ti\ng nau kơp bah n’gâng kan dak si, ăp nu\ih geh nau ji rtoh luh mô geh chuh vacine rchăng n’gang mô lah chuh mô to\ng nglai. Aơ lah ngoai tâm âk nkô| nau [ư nau ji rtoh luh ntoh âk tâm nkuăl Buôn Đôn ndrel mra geh ntưp rêng tâm ăp nkuăl êng tâm n’gor.

Ti\ng nau mbơh bah Ngih dak si njrăng n’gang n’gor Dak Lak, a[aơ lam n’gor geh 28 nu\ih ji rtoh luh gur ri nkuăl Buôn Đôn ho\ geh 25 nuih. Nuih ji ngăn lah kon se ntơm 9 khay tât tâm dâng 5 năm. Tâm nê, xã geh âk nu\ih ji ngăn lah xã Ea Wer, đah 12 nu\ih ji. Aơ ko\ lah nkuăl kơp dơn rnoh nu\ih ji rtoh luh gur âk ngăn bah nkuăl. Tâm 3 nu\ih geh nau ji ê to\ng năm gay ma chuh (kon se tâm dâng 9 khay) rnoh hôm e ri mô geh chuh vacine aơ da dê.

Mon H’Nga Niê Kdăm (3 năm) ta xã Ea Wer geh naui ji ndrel rlu nti âk nar gay ma săm tâm ngih dak si Đa khoa nkuăl Buôn Đôn,. Yuh H’Leng Niê Kđăm, mẹ mom H’Nga ân gi\t, kon yuh ê tă geh chuh vavcine njrăng ji rtoh luh. Yuh H’Leng Niê Kđăm, nkoch:

‘ Rnok kon gâp 9 khay ri păng ji kop duh hô jêh ri mô yo\ng chuh. Rơh ba kơi ri gâp mô hôm nkah, mô saơ nu\ih tâm [on byu mbơh ơm, yor gâp hăn pah kan mro ri di\ng mô geh chuh nkre đo\ng”

Tâm kơl ma kon yuh H’Leng, yuh H’Giám Bkrông, ta Xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn ko\ geh kon bu klô păng 3 năm. Yuh H’Giáo Bkrông nkoch:

‘Rnôk to\ng khay chuh ri kon gâp duh hô ri mô yo\ng chuh, tât a[aơ ri păng ê geh chuh ơm dak si njrăng rtoh luh. Tâm ngih ri kon gâp duh hô, luh dak muhg, siăk. Gâp tăng bu lah đo\ng mpeh nau ji rtoh luh, ma gâp mô gi\t kloh ôh”.

Mô nkah nar hăn chuh ân kon mô êng lah nau geh bah êng bah yuh H’Leng ndrel yuh H’Giáo ma hôm geh âk me mbơ\ êng đo\ng. Ti\ng nai dak si Ngô Hồng Sơn, Khoa Nội-Nhi-Nhiễm, Ngih dak si đa khoa nkuăl Buôn Đôn, di\ng le\ ăp kon se geh nau ji rtoh luh mô lah ntôn geh nau ji rtoh luh ko\ mô geh chuh dak si vacine njrăng. Êp nê, ăp nau mpơl bah nau ji rtoh luh vay geh tâm kơt đah nau ji tâm trong so\ n’hâm, tâm nau mi\n bah âk me mbơ\ mpeh nau ji aơ ei ê geh âk, ri lơn ma ntưp rêng hô nau ji ân bu êng. Nai dak si Ngô Hồng Sơn, ngơi:

‘Nau ji rtoh luh gur lah yor kman [ư jêng. Nau mpơl bah nau ji lah ji kop duh, ri tâm trong so\ n’hâm. Yơn lah, ăp nau mpơl ji aơ ri ân nu\ih ji ntôn lah ji nuh lơh dơm. Nau aơ [ư nau ji nơih ngăn ntưp tâm [on lan”.

Nau mpơl bah nau ji rtoh luh ngăn lah ji kop duh, ji trong so\ n’hâm, ji ndul, jêh ri rtoh luh tâm lam săk. Ta Dak Lak, nau ji vay ntoh tâm yan sial puh, ngăn lah tâm ăp khay du\t năm. Ti\ng ntu\k kan dak si njranưg n’gang n’gor, jêh rlau 4 năm nau ji mư hao âk tay, aơ mra lah nkô| nau [ư nu\ih [on lan thơ tha mô u\ch chuh to\ng ân kon se, [ư kon se nơih geh ntưp ji.

A[aơ ăp gưl n’gâng kan ndrel ntu\k kan dak si nkuăl Buôn Đôn dôl nsôih ntru\nh âk nau kan gay n’huch nau ntưp rêng bah rtoh luh, tâm nê rgum ngăn tâm nau kan chuh n’gang ntop tay vacine-rubella ân kon se ntơm du năm tata 5 năm tâm nkuăl ndrel nu\ih to\ng 15 năm hao go\ lơ đah bu klô, 40 năm jur tâm dâng đah bu ur geh ntu\k srê ntoh. Yơn lah, rđau kan Ngih dak si njrăng n’gang n’gor Dak Lak ân gi\t nau rgum âk dak si vacine rtoh luh tâm rnôk aơ [ư nau jêr ân nau kan njêng nkra. Yor ri, nau nti\m đă bah nai dak si lah ăp nu\ih me mbơ\ ân nchrăp leo kon nơm hăn chih ăp ntil vacine tâm bôk nau chuh n’gang pơk hvi ân to\ng di\ng ndrel tâm di nar. Đah nau ji rtoh luh gur, a[aơ ho\ geh dak si vavcine 3 tâm 1 nau ji, nê lah luh blen-rtoh luh-rubella. Kon se to\ng 9 khay hao go\ lơ ntơm chuh du di\ng ndrel chuh nkah tay  tal 2 rnôk kon se to\ng 18 khay. Chuh ân to\ng vavcine mra mât ân kon se kơt lah mra mô hôm geh tay nau ji rtoh luh./.

Nău tâm nchră bah kơi đah nai dak si Phạm Văn Lào, Kruanh ngih dak si y tế dự phòng n’gor Dak Lak, nkoch mpeh rchăng n’gang nău ji aơ.

Ôp: Ơi nai dak si! Nu nău srê ji sởi ta lam n’gor Dak Lak a[aơ m’hâm mêh ?

- Nai dak si Phạm Văn Lào: Tât nâr aơ, ta lam n’gor Dak Lak geh 91 nu\ih duh ji ntôn sởi, tâm ne\ geh 28 nu\ih ntưp đah vi rút sởi n’hanh du hê ntưp rubella. Kop ji mô ntoh ta le\ rngôch ăp ntu\k ma rgum âk ta ăp nkuăl Buôn Đôn, Ea Súp n’hanh kop ntoh luh kơt sởi geh đêt đă ta nkual [on têh Buôn Ma Thuột n’hanh nar aơ ntoh tay ta nkuăl Krông Búk du hê sởi.

Ôp: Ơi nai dak si! Nai dak si dơi an g^t nkô| nău [ư kop srê sởi ntoh ta nkuăl Buôn Đôn ?

- Nai dak si Phạm Văn Lào: Ta Buôn Đôn, nklăp khay 9/2018 ntoh du hê bôk năp, bah ne\ tât a[aơ le\ saơ, nchroh n’hanh năl geh 25 nu\ih ntưp ji sởi. đah nkuăl Buôn Đôn, geh du đêt nkô| nău [ư nu nău aơ. Bôk năp lah rnoh chuh dak si mô r^ng ta ăp [on lan. Bôl rnoh chuh nsum bah nkuăl geh rlău 90% yơn ta du đêt thôn [on, rnoh âk du\t đêt. Geh ăp [on knu\ng geh bah 60-70%, đêt đo\ng geh [on knu\ng geh bah dâng 50%. Aơ lah ngoay tâm âk nkô| nău [ư kop ji sởi ntưp ngăch. Tal 2 lah nău wât bah du đêt gưl nu\ih [on lan, ngăn lah ăp ntu\k geh rnoh chuh dak si đêt ri trong kan nkhah nu\ih ji, mkra ntu\k ntô gu\ âm geh srê hôm e đêt. Tal 3 lah kop ji sởi lah nău ji du\t dơh ntưp, yor r^ knu\ng tâm đêt nar, ăp nu\ih mâp đah nu\ih ji ma bah năp ne\ mô dơi chuh vắc xin sởi ri du\t dơh ntưp. Ta Buôn Đôn n’hêl na nê| le\ geh du hê 55 năm deh geh duh rtoh kơt sởi.

Ôp: Ơi nai dak si! Kop ji sởi m’hâm geh nău klach rvê mêh ?

- Nai dak si Phạm Văn Lào: Kop ji sởi n’hêl nanê| lah du nău ji dơh bah. Yơn lah pơng dơi [ư ăp nău klach, ngăn lah đah kon se jêt. Kon se lơ jêt geh mâp nău rgâl lơ âk. Knu\ng nău ji [ư jêng nu nău brêt têh, ji ndul djroh, ji trong n’hâm, đê| đo\ng geh ăp nu\ih khuch tât thần kinh, rngok. N’hanh lah [ư kon se kh^t yor ăp nău rgâl bah kop ji sởi.

Ôp: Nai dak si geh ăp nău nt^m an nu\ih [on lan ta ăp nkual geh srê n’hanh le\ [on lan tâm nău rchăng n’gang ji sởi mêh ?

- Nai dak si Phạm Văn Lào: Nău rhơn lah a[aơ le\ geh vắc xin rchăng n’gang ji. Ne\ lah vaccine 3 tâm 1 rchăng n’gang 3 nău ji lah sởi-quai bị-rubella. Đah kon se jêt bah dâng 5 năm ri ntil vác xin aơ le\ dơi bôk nău kan chuh pơk hvi. Hôm đah kon se bah 5 năm let lơ n’hanh nu\ih têh ri he le\ geh ăp ntu\k chuh so\k prăk ri le\ dơi rchăng n’gang ji. Rlău ma ne\, lah du hê ntưp ji sởi ri an dơi nkhah êng. Ta ngih dak si an ndơ\ tâm nkual nkhah êng, hôm ta jay ri n’hu\ch hăn luh bah dih, n’hu\ch mâp đah ăp nu\ih. Ntop tay lah ntu\k ntô gu\ âm an kloh ueh.

Dăn lah ueh nai dak si.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja