VOV4.M’nông - Vitamin A dơi gi\t tât tă bah jo\ tât a[aơ, mô to\ng Vitamin A hôm lah du nau kan n’hâm soan gay geh rklaih. Âk ntil ndơ khlay bah Vitamin A đah săk soan ho\ geh khoa học nar lơn [ư kloh. Vitamin A lah ngoai tâm 3 vi chất (Iốt, Vitamin A, sắt) dôl geh uănh khlay yor nau mô to\ng ăp chất aơ tâm ăp dak dôl hun hao ho\ n’hanh dôl jêng nau kan geh nau khlay đah n’hâm soan [on lan. Ndrih nau tam bah kan ân kon se ngêt Vitamin A mhâm [ư tâm nau rêh. Tâm nkô| trăch “N’hâm soan đah nau rêh” nar aơ, phung hên mra nkah tât nau kan aơ.

Ti\ng nau kơp bah Ntu\k kan dak si lam ntur neh (WHO) tâm lam ntur neh geh nklăp 3 rkeh kon se kro tâm măt, kơt lah khuch yor mô to\ng Vitamin A [ư jêng chieh măt, n’hanh geh tât 251 rkeh kon se mô to\ng Vitamin A yơn ê tât kro măt (mô to\ng Vitamin A ê âk).

Ta Việt Nam, bah napư nơh ăp năm geh nklăp 5000-6000 kon se chieh măt yor mô to\ng Vitamin A. Tâm ăp năm dăch aơ, rnơm [ư ueh nau kan ntop tay Vitamin A tâm nau njrăng tâm lam dak, dak he ho\ rklaih bah nau kro măt tâm kon se, mô hôm geh nau nkri tât nau chieh măt kon se tay ôh. Yơn lah, geh du nau ngăn lah mô to\ng Vitamin A hôm geh tâm dak he, rnoh Vitamin A tâm mham hôm tâm dâng nau dơi, ngăn lah tâm ăp nkuăl [on lan, nkuăl jru, ngai, nkual [on lan rnoi mpôl đê|. Yor ri, nau kan gay lo\ uănh khlay tât nau njrăng Vutamin A lah ngoai tâm aka nau kan khlay, rgop nau khlay tâm nau rgâl nau mât ueh n’hâm soan yor oh kon phung he.

Vitamin A lah du vi chât lêk tâm chất lay, lăp tâm săk geh tâm tâm klơm. Aơ lah du ntil Vitamin rgop nau khlay ngăn tâm rnôk hun hao, kơl an nau dơi châl đah nau ji bah săk jăn, ngăn lah đah kon se jê| ntơm 6-36 khay.

Vitamin A du\t khlay tâm măt, kơl kon se uănh saơ lơn n’hanh mra năl màu. Nau mpơl ơm bah nau mô to\ng Vitamin A lah n’huch nau dơi uănh rnôk ang (hôm ntơ lah ang măt djăr) n’hanh jâk lơn lah [ư kro tâm măt, mô lah jêng chieh măt mro. Vitamin A hôm khlay tata nau mât ueh bah măt n’hanh ăp ntil tâm trôk ntô, trong mpung, dak diu, trong so\ n’hâm, trong proch…Rnôk mô to\ng Vitamin A, ntô măt sơh kro n’hanh sôt rmạnh n’hanh n’huch nau dơi châl đah nau lăp bah kman. Mặt êng, Vitamin A hôm kơl n’hao nau dơi rdâng đah nau njêng bạch cầu rdâng kman [ư geh nau ji. Yor kơt ri, mô to\ng Vitamin A mra geh nau ntưp kam n’hanh nau ji lơn ma hô lơn. N’hanh mhe aơ, ăp nu\ih kan khoa học hôm saơ Vitamin A geh nau dơi nau rdâng châl đah nau ntưp kman, uốn ván, hiăn, rtoh luh, njrăng ung thư…

Ti\ng ăp nu\ih kan blau dak si, đah kon se dôl pu ri Vitamin A lah dak toh me, yor ri tâm rnôk aơ nu\ih me lah sa mô to\ng Vitamin A ri khuch ngăn tât kon se. Kon se mô geh pu toh me ri mô to\ng Vitamin A lơn ma âk. Yor săk mô dơi rgum Vitamin A ma gay so\k tă bah ndơ sa, yor ri nkô| nau tơm [ư mô to\ng Vitamin A lah yor ndơ sa bah kon se mô to\ng Vitamin A ân săk. Kon se ân sa ơm, ndơ sa mô to\ng byăp, đạm n’hanh dak ngi ko\ n’huch nau lăp n’hanh jêng Vitamin A.

Nau gay nkah, kon se tâm dâng 3 năm nơih mô to\ng Vitamin A, yor kon se tâm năm aơ dôl rnôk hao têh yor ri u\ch ngăn Vitamin A. Êng nê, kon se tâm rnôk aơ yor ndơ sa rgâl, nơih saơ ngăn lah rnôk ana lơi toh n’hanh sa ntop tay nơih geh nau ji yor mô to\ng Vitamin A. Kon se geh apư nau ji rtoh luh, ji trong so\ n’hâm, ach djroh jo\, geh brun trama ndul, ngăn lah brun mâng nkêh ko\ geh năl lah nau khlay [ư nau to\ng Vitamin A. Êng kon se brêt têh ko\ vay geh n’ăp mô to\ng Vitamin A, yor săk mô to\ng đạm gay  njêng Vitamin A.

Kan ntop tay Vitamin A mra to\ng nau u\ch bah săk jăn kơt an ân ăp nau uănh, hun hao, mât ăp ntil ueh tâm săk, dơi châl nau ji bah kon se. Kan ntop Vitamin A mra [ư n’huch nklăp 23% rnoh kon se khi\t.

Mô to\ng Vitamin A mra [ư âk nau kan mô ueh tât n’hâm soan. Yơn lah, nau mô to\ng Vitamin A geh rklaih yor tâm nau rêh ăp nar, geh âk ntil geh âk Vitamin A. Kônh wa vay geh sa, mra pă to\ng nau u\ch bah săk nơm. Phung hên dăn mbơh du đê| ntil ndơ sa ba kơi Aơ.

Ăp nu nău nkoch tâm nău nchih mhe nkoch an saơ nău khlay bah nău ntop vitamin A an kon se, kơt ăp nău geh mô ueh, hun hao ngăch âk ntil kop ji, đê| đo\ng lah jêng tât kh^t nu\ih rnôk kon se mô to\ng vitamin A. Ndr^ gay [ư an kon se ngêt vitamin A dơi mbơh [ư geh tam ta [on lan, ngăn lah đah ăp nkual jru ngai, nkual [on lan rnoi mpôl đêt, nu\ih nchih nău bôk nău ntuh le\ geh rơh tâm nchră bah kơi aơ đah wa Đồng Sĩ Quang, Kruanh jrô kan nghiệp vụ Y-Dược, N’gâng kan dak si gưl n’gor Lâm Đồng, jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl kâp djăt.

Ơi wa, dăn wa an g^t tât rnôk aơ, ăp nău khlay an kon se ngêt vitamin A ta Lâm Đồng le\ dơi n’gâng kan dak si n’gor mbơh [ư m’hâm mêh ?

Nai dak si Đồng Sĩ Quang: T^ng kơp uănh ăp năm ri tât nar 1/6 lah an kon se ngêt Vitamin A rơh ngoay an ăp kon se bah dâng 60 khay dơi [ư ta lam n’gor. Đah N’gâng kan dak si gưl n’gor Lâm Đồng ri le\ geh ndâk [ư trong nchrăp an [ư. Tât rnôk aơ ri le\ jao an Ngih dak si dự phòng n’gor Lâm Đồng [ư bôk trong gay nt^m rđau, [^t joet mpeh nău kỹ thuật. N’hanh t^ng nău nchrăp le\ dơi uănh an lah le\ rngôch ăp nkuăl, nkual [on têh mbra ntơm [ư nău aơ kơp bah nar 1/6 let năp.

A[aơ trong kan nchrăp dak si kơt ăp nu nău mpeh ndoh ndơ, máy móc, nu\ih pah kan an nău [ư aơ le\ dơi ăp ntu\k kan nchrăp ueh, dôl nchrăp gay hăn [ư di t^ng nău nchrăp le\ dơi ntru\nh. Mpeh dak si ri ăp nkuăl dôl hăn gưl n’gor gay so\k kơt le\ tâm pă t^ng nău nchrăp gay [ư tâm nar 1/6.

Ndr^ gay đăp mpăn ăp kon se di tâm năm deh ta lam n’gor dơi ngêt dak si vitamin A, N’gâng kan dak si gưl n’gor Lâm Đồng le\ [ư trong kan nkoch trêng, rgo\ jă m’hâm mêh ?

Nai dak si Đồng Sĩ Quang: Mpeh nău aơ ri bôk năp lah trong kan [ư ngêt vitamin A ăp năm le\ jêng bên, jêng nău r[o\ng t^ng bah nu\ih [on lan đah nău [ư ngêt vitamin A an kon se bah dâng 60 khay deh geh nău dơh t^ng ueh răng dăng tâm âk năm bah năp hôm. A[aơ, rmôt y tế du\t âk lah bah ăp trong nu\ih pah kan ndrel, mpôl nu\ih pah kan ndrel tă bah rmôt y tế thôn [on mbra nkoch trêng mpeh ăp nău ueh tam bah vitamin A đah kon se.

Đah nău [ư sam [u\t nchih săk uănh nđôi nu\ih bah kon se ri t^ng tâm sam [u\t mât uănh nu\ih chuh dak si ăp năm gay ăp ngih dak si ăp xă nchih sam [u\t mbơh jă. Jêh tă bah trong y tế thôn, [on, nu\ih kan y tế bah ngih dak si njuăl tât ăp rnăk ma geh nu\ih tâm rnoh dơi ngêt. Tâm sam [u\t kuăl jă dơi mbơh nar, mông, ntu\k [ư gay ăp me, bơ\ g^t ndơ\ kon se an ngêt vitamin A.

Rlău ma ne\, ăp ntu\k y tế a[aơ hôm e ntrôl dăng nkoch trêng mpeh nău ueh bah nău an kon se ngêt vitamin A, kơt ăp nu nău mpeh mbơh [ư ngêt vitamin A ta [on lan gay ăp rnăk wâl geh nu\ih oh kon tâm rnoh dơi ngêt dơi g^t. Gay r[o\ng t^ng tât râng n’hanh ndơ\ kon se hăn ngêt to\ng ăp.

 Ơi wa, đah nkual jru ngai, nkual rnoi mpôl đêt ri nău uănh g^t nu nău lah du\t jêr jo\t, ndr^ n’gâng kan dak si mbra geh âk trong ntru\t, mbơh [ư na nê| gay nău [ư aơ geh tam âk ngăn ?

Nai dak si Đồng Sĩ Quang: Đah ăp ntu\k ta nkual jru ngai, lơn lah đah ăp nkual [on lan rnoi đêt ri nău nkoch trêng tă bah ăp trong nu nău mhe hôm e geh đêt, jêng đah ăp nkual aơ ri mpôl hên ntrôl dăng nău [ư nkoch trêng so\ng dăng tât ăp rnăk, ntop đah nău tât ăp rnăk gay phăt sam [u\t kuăl jă lah du\t khlay. Nău aơ đah ăp nkual jru ngai ri mpôl hên le\ uănh khlay trong nkoch trêng so\ng dăng đah mpôl pah kan ndrel ta [on lan, đah mpôl y tế thôn [on. Y tế thôn [on nkre hăn phăt sam [u\t kuăl jă nkre nkoch trêng gay rnăk wâl g^t n’hanh r[o\ng t^ng tât râng.

Ơ, dăn lah ueh wa !

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja-H’Thi