VOV4.M’nông: Geh âk ngăn nu\ih su hât ê ho\ gi\t ăp mpeh nau khuch bah su sât, tât rnôk khân păng mâp nau ji jru khuch ngăn ri mư di\ng git, yơn rnôk nê ho\ lăn ngăn jêh.

Ho\ 2 năm ma aơ, wa Hồ Thị Trang, ta Thôn 7, xã Đắk Ngọc, nkuăl Đăk Hà, n’gor Kon Tum do\ng lôch nar gay mâ chăm sai yor ji ung thư klơm soh, ma nkô| nau tơm lah yor su hât âk ir. Rnăk vâl geh nu\ih ji jru, nau rêh bah rnăk vâl mâp nau jêr jo\t ngăn, nau pah pât âk ntil:

 ‘Nô ji jru tâm ngih mô to\ng geh, tâm ngih ri jêr jo\t ngăn mô gẹh nau ueh m’ak ơm. Nô ji hăn tât pe, puăn ngih dak si ro, mô di lah du ngih dak si dơm ôh. Tâm ngih ri geh rnôk jêr jo\t ngăn ro”.

Ta Khoa Ung-bướu Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum, rnoh nu\ih geh nau ji geh tât su hât mro lah âk ngăn. Jêh âk jêt năm mơng su hât, mô djăt nau bonh đă bah bur kon, rnăk vâl, ân tât rnôk “n’hâm mô soan mô hôm ngăn” rnôk ho\ gi\t lah nơm tih ri rnôk nê ho\ mô hôm dơi tay ôh. Wa Mai Văn Thông, du hê nu\ih ji dôl săm ung thư klơm soh ta aơ nkoch kơt nê:

 ‘Lah nơm su hât ri n’huk hât păng lăp tâm klơm soh nơm, gi\t đo\ng nau nê ma nơm ri hôm su ơm. Aaơ ri păng geh nau ji kơt ê hôm, gâp mi\n tât hât ri ho\ lăn jêh, rngot ngăn”.

Hât lah nkô| nau [ư âk nau ji, ma khuch ngăn lah ung thư n’hanh âk nau ji êng, kơt lah: Ru\ng so\k, ngo măt, hoănh ntô săk, mô ang măt, ôm sêk, srap ntô săk... Êng nê, su hât hôm [ư n’huch nau rnoh geh kon ta bu klô, [ư nau mo geh kon âk. Nai dak si chuyên khoa I-Đinh Hữu Hoà, Kruanh Khoa Ung bướu ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum, ân gi\t:

 ‘Tâm n’huch hât geh klăp 200 ntil dak si [ư geh nau ji. Ngăn lah geh 40 ntil dak si [ư geh ung thư. Ung thư [ư bôk năp nau ji ung thư klơm soh. A[aơ ta khoa geh nklăp 10 nu\ih ji ung thư phổi ma 9 nu\ih bu klô khân păng ko\ tă mơng su hât tă bah ơm, ho\ jo\ ngăn hôm”.

Gay mât nau kloh aih ân ăp nu\ih ji, ntơm khay 11/2013, Ngih dak si ho\ ntru\nh nau mhal đah nu\igh tih su hât tâm ngih dak si. Ntu\k nchih mô ân su hât geh pâng tâm âk ntu\k. Nau rngot ngăn lah, tâm dâng ntuk pâng nchih mô ân su hât ri âk ngăn lon hât bu tă su. Nia dak si Đoàn Thị Tuần, Groi Giám đốc Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum ân gi\t:

 ‘Ngih dak si ko\ ho\ âk tơ\ nsôih lah, ăp nau kan đah ăp nu\ih ji, nau kan đah ăp nu\ih băl mpôl bah nu\ih ji n’hanh nau kan đah nu\ih ji. Yơn lah, nau geh ri ê saơ geh dơi ngăn. Yor bôk năp lah nau [ư ti\ng bah du đê| nu\ih ji, jêh ri nu\ih tâm rnăk vâl nu\ih ji khân păng ê gi\t tât nau khuch bah n’huk hât đah n’hâm soan bah nơm n’hanh n’hâm soan bah nu\ih êng. Mô lah geh du đê| nu\ih ri ur păng gu\ ta nê  ân sai su hât, gâp so\k lơi ndrom hât ri I ur păng hôm ôp moh [ư lo\ so\k ngăn hât sai gâp. Jêr ngăn lah nau gi\t rbăng bah âk nu\ih [on lan”.

Kơt nai dak si Đoàn Thị Tunà ho\ nkah, nau jêr tâm nau bah oi su hât lah du\t âk nu\ih hăi su hât mô ho\ g^t wât le\ mpeh nău kh^h djơh bah hât,Gay gi\t n’hêl tât nau kan aơ, PV nkô| trăch geh nau ôp  đah wa Y Dêch Buôn Yă, Kruanh ntu\k nkoch trêng nt^m nti n’hâm soan, N’gâng kan dak si n’gor Kon Tum mpeh trong kan nkoch trêng mbơh tơih n’hanh nău [ư t^ng mô su hât ntu\k âk nu\ih ta [on lan.

Ơi wa, wa geh moh nău uănh lah mpeh nău tam bah trong kan nkoch trêng mbơh tơih đah ăp nu\ih bên su hât ?

Mô ho\ geh saơ ndơ gay uănh lah nău tam bah trong kan nkoch trêng mbơh tơih mpeh rchăng n’gang kh^h djơh bah hât. Nkô| nău: nkre đah mbơh [ư trong kan nkoch trêng jru hvi tâm [on lan đah ăp nău mbơh nkoch trêng mhe, đah ăp trong nkoch trêng mhe ri ân geh [ư uănh nđôi lah nu nău su hât ta [on lan, nu\ih [on lan. Nău aơ he mô ho\ [ư.

N’hêl na nê| an saơ nu\ih bên su hât ta nkual jru ngai, nkual [on lan rnoi đêt geh du\t âk. T^ng wa ân geh moh trong mkra gay n’hu\ch rnoh nu\ih bên su hât ta nkual aơ ?

Nkual jru ngai, nkual rnoi mpôl đêt kơt he g^t da dê aơ lah nkual hôm e jêr jo\t đah âk ntil, nău tâm ban g^t wât mô âk, nău geh bah nu\ih [on lan hôm e đêt, lơn lah nău g^t tât nu nău mhe hôm e đêt. Trong mkra an n’hu\ch rnoh nu\ih bên su hât ta nkual aơ lah: N’hao trong nkoch trêng, mbơh tơih, tâm ne\ bôk năp lah rgum tâm ăp nu\ih cán bộ, đảng viên, bah cán bộ gưl xă tât thôn [on. Cán bộ xă an ntrong lor n’hanh ăp nu\ih [on lan geh nău tât UBND xă t^ng kơt rjăp nău ntru\nh mpeh ntu\k mô an su hât.

Tal 2 lah trong kan nkoch trêng ân dơi [ư t^ng [a [ơ, na nao n’hanh lơn lah ân rgâl trong nkoch trêng, an nu\ih su hât saơ ru\p ndah mpeh kh^h djơh nău klach kh^t nu\ih bah hât, mơ dơi bônh đă ăp nu\ih.

Tal 3 lah ndơ\ trong kan rchăng n’gang  hât ta nkual jru ngai, nkual rnoi mpôl đêt jêng ntrong leo, tâm rgop ta ăp trong kan êng kơt ntrong kan ndâk njêng rnăk wâl văn hoá, ntrong leo ndâk njêng thôn [on mhe…

A[aơ nău ju\p hât ta ntu\k âk nu\ih geh du\t âk, ngăn lah ta ndrâm jay ndeh, ta trong hăn, đêt đo\ng lah ta du đêt ngih pah kan Ngih dak. Ndơ lơh geh nu nău nkoch bah lơ ơi wa ?

Nău ju\p hât ta ntu\k âk nu\ih hôm e âk kơt ne\ bôk năp an lah tât nău wât bah nu\ih su hât. Ăp nu\ih aơ mô ho\ g^t wât nău su hât ta ntu\k âk nu\ih mô g^t nău, kh^h djơh an săk nơm n’hanh an nu\ih kiău ma, mô ho\ nkoch du đêt nu\ih druh ndăm su gay an ndư, gay an lah he nu\ih têh…

Tal 2, nău ju\p hât ta ntu\k âk nu\ih hôm e âk kơt lah yor nău g^t wât n’hanh nău mô geh nău uănh bah nu\ih kruanh bah ăp doanh nghiệp, ngih pah lan, ntu\k kan. A[aơ Luật n’hanh ăp sam [u\t bah luật mpeh rchăng n’gang nău kh^h djơh bah hât.

Moh ndơ wa njuăl nău nkoch mbơh tât đah ăp nu\ih bên su hât ?

Gâp dăn an dơi do\ng nău ngơi le\ bên ma he le\ tă djăt: Yor n’hâm soan bah he n’hanh ăp nu\ih kiău ma, ntlơi su hât ! bôl he geh ju\p hât le\ 10 năm mô lah 20 năm, ôp kuăl đah gâp n’hanh [ư t^ng ntlơi su hât dil bah nar aơ, le\ rngôch mô ho\ nkơi !.

Dăn lah ueh wa le\ tâm nchră nău aơ.

                                        Nu\ih răk rblang: H’Thi-Y’Sưng