VOV4.M’nông - N’gor Dak Lak dôl tâm nuh srê hô bah ji luh mham rih đah rnoh nu\ih ji mô rlu hao. Ring du nar, lam n’gor djôt dơn nklăp 150-200 nu\ih ntưp mhe. Ăp ngih dak si đa khoa gưl n’gor n’hanh du đêt ngih dak si gưl nkuăl tâm nu nău âk mpưm nu\ih ji luh mham rih. Lơn lah, tâm khay 7 mhe rlău, geh 2 nu\ih kh^t, du dêt oh bu ur 15 năm n’hanh du hê bu klô ndăm 25 năm deh.

Bôl 2 nu\ih ji aơ lăp ngih dak si ơm rnôk geh ăp nău saơ bah ji luh mham rih n’hanh dơi ăp ngih dak si săm t^ng di nău nt^m yơn nu nău ji hôm e mô dơi rgâl. Nău ne\ an saơ ji nar lơ jêr n’hanh klach lơn.

T^ng nău mbơh bah Ngih dak si Y tế dự phòng n’gor Dak Lak, tât a[aơ lam n’gor le\ djôt dơn rlău 9.000 nu\ih ji duh luh mham rih, rgum âk ta nkual [on têh Buôn Ma Thuột n’hanh ăp nkuăl Krông Năng, Buôn Đôn, C|ư M’gar. Tâm ne\ nkual [on têh Buôn Ma Thuột geh rlău 1/3 rnoh nu\ih ji luh mham rih n’gor.

Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên lah ntu\k kan wơt dơn rnoh nu\ih ji duh rtoh trong mham âk ngăn n’gor. Ta aơ, trong kan săm duh rtoh trong mham dơi [ư ta 4 khoa, geh Truyền nhiễm, Nhi tổng hợp, Hồi sức cấp cứu nhi n’hanh sơ sinh, Hồi sức du\t n’hâm n’hanh rchăng n’gang khih yơn a[aơ ăp khoa aơ tâm nu nău âk mpưm da dê nu\ih ji lu mham rih mham.

Ta khoa Truyền nhiễm, nu\ih ji luh mham rih na nao lăp săm. Ring du nar, khoa wơt dơn nklăp 60-80 nu\ih ji. Le\ rngôch ăp jrô ji tâm nău hăt mpet. Đê| đo\ng âk nu\ih ji an rwa\t êng nsưng rtu\t gay b^ch. Nu\ih ji âk tâm rnôk rmôt cán bộ nai dak si đêt jêng nu nău uh ah lah nău jêr dơi dêr. Nai dak si Phạm Hồng Lâm, kruanh khoa Truyền nhiễm an g^t:

Kơt he le\ duh rtoh trong mham lah ji tâm tưp hun hao t^ng rơh tâm 3 năm du tơ\. Tă aơ 3 năm geh du rơh srê yơn nkôp đah năm aơ ri dơi lah srê têh ngăn. Ding le\ rnoh nu\ih ji a[aơ geh tâm khoa lah 169. bah bôk năm tât nar 7/8 năm aơ ri nu\ih ji luh mham rih săm ta khoa le\ hao tât rnoh 1961. Aơ mhe knu\ng kơp nu\ih ji ta khoa Truyền nhiễm, mô ho\ kơp ăp khoa nhi, khoa hồi sức n’hanh Nhi cấp cứu.

T^ng nai dak si Phạm Hồng Lâm, gay rdâng đah rnoh nu\ih ji hao nga\ch, ngih dak si le\ n’hao an khoa Truyền nhiễm ntop tay 100 nsưng ji, n’hao rnoh nsưng ji a[aơ hao bơi 200 nsưng yơn geh nar mô to\ng an nu\ih ji b^ch.

Ta khoa Hồi sức cấp cứu kon se n’hanh kon se oh bê, bah bôk năm tât a[aơ le\ wơt dơn bơi 100 nu\ih kon se duh rtoh trong mham mbăn tât săm ndal n’hanh săm. A[aơ khoa dôl tâm nu nău âk ir, âk nu\ih ji an b^ch nsum 2 hê du nsưng. Ngih dak si le\ năp rwa\t tay 10 nsưng rtu\t gay njrăng nău rnoh hao tay. Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, kruanh khoa an g^t:

Ta khoa hồi sức cấp cứu kon se mpôl hên geh 35 nsưng ji yơn a[aơ rnoh nu\ih ji lah 51 nu\ih. Tâm ne\ rnoh nu\ih ji luh mham rih lah 26 nu\ih, geh nklăp 50% rnoh nu\ih ji. Tâm 26 nu\ih aơ geh 7 nu\ih dôl mbăn geh âk nău hao n’hanh le\ dơi săm ndal yơn hôm e mbăn yor ăp kon se duh rtoh trong mham geh hao ndal ri du\t mbăn n’hanh kh^t mô g^t rnôk.

Khoa Hồi sức cấp cứu kon se n’hanh kon se oh bê lah ntu\k wơt dơn ăp kon se mbăn ndơ\ bah khoa Nhi tổng hợp tât. Đah nu\ih ji luh mham rih, le\ rngôch geh nar săm ta jay yơn mô bah, đê| đo\ng geh nău mbơh njrăng mư lăp ngih dak.

Ntoh lư kơt nău bah oh Nhã Đan (8 năm deh) ta phường Ea Tam, nkual [on têh Buôn Ma Thuột. jêh 3 nar duh hô na nao ta jay, rnăk wâl mơ ndơ\ mon hăn but uănh ta jrô but săm êng n’hanh dơi nai dak si đă lăp ngih dak si dâl. Rnôk khoa hồi sức cấp cứu kon se n’hanh kon se oh bê, mon le\ geh nău mbơh njrăng tât hao duh ndal. Jêh rnôk dơi ăp nai dak si săm bah nău klach, a[aơ mon hôm e tâm nău uănh nđôi rjăp. Yuh Châu Oanh, me mon Nhã Đan nkoch:

Nar ne\ mon duh, duh na nao, tât măng mê| so\k bok nđik ntă an pơng yơn ntă mro mô bah. Ôi bah kơi gâp ndơ\ kon hăn but uănh. Nai dak si lah min geh duh rtoh trong mham n’hanh an lăp ngih dak si dâl. Rnôk aơ mon jêr ât, ji ndul n’hanh ji r’ah jâng ty, ji rse soan. Lăp ta aơ ri ji le\ mbăn hôm.

Gay n’hu\ch ji ntưp rêng ngăch, N’gâng kan dak si Dak Lak le\ tâm ôp tâm nchră an UBND n’gor uănh an trong nchrăp [ư  nkh^t tu dak, rhai dak, wach rgum ăp ndơ djiah n’gâr dak ăp rơh ta n’gor. Mpeh nău way kan, n’gor mbra n’hao cán bộ y tế [a [ơ hăn bah dâng gay ntop kơl, groi nđôi, nchroh, săm ji luh mham rih, rgum ta ăp ntu\k geh rnoh nu\ih ji  hao âk. T^ng nai dak si Phạm Văn Lào, Kruanh Ngih dak si Y tế dự phòng n’gor, rlău ma nkô| nău yor trôk nar, rgâl ndal, nta an măc duh rtoh trong mham deh rơ\ ri nkô| nău khlay lah hôm e nău wât rchăng n’gang srê bah du đêt nu\ih [on lan mô ho\ ueh, lơn lah mô ho\ geh nău wât mât njrăng săk soan nsum an le\ rngôch [on lan. Nai dak si Phạm Văn Lào an lah:

Nău khlay ngăn a[aơ lah t^ng gâp an mkra ăp ndơ n’gâr dak, ăp ndơ ndok nja n’gâr dak n’hanh he mkra ueh nău ne\ ri mư lôch ueh lah knu\ng [ư t^ng nău puh dak si dơm ri mô dơi mkra nău bôk năp. He knu\ng dơi puh dak si jêh rnôk lôch [ư nkh^t tu, ndrung dak.

A[aơ lam dak le\ djôt dơn rlău 100.000 nu\ih ntưp ji luh mham rih, tâm ne\ geh 10 nu\ih kh^t. a[aơ ăp n’gor mpeh bah dâng n’hanh miền Trung Tây Nguyên dôl ntơm tâm rnôk hô bah nuh srê. Ji luh mham rih a[aơ mô ho\ geh vaccine rchăng n’gang ji n’hanh dak si săm tam jêng trong mkra ueh ngăn a[aơ lah dêr măch kăp, nsrôih nkh^t tu ndru\ng dak, rhai dak đah trong rgum n’hanh jăng ăp ndơ djiah geh n’gâr dak, soih kloh sor dak wa\r jay, ku\p ăp yăng gri, bêr n’gâr dak. Rnôk geh ntoh bah ji luh mham rih kơt duh hao ndal, na nao bah 2-7 nar, nkri ji bôk, ji soan, ji hok, ji ndul djroh… an tât ngih dak si dăch ngăn gay dơi mbơh nt^m, nchroh n’hanh săm ơm. Mô dơi rwa\t êng dak si săm yor lah do\ng dak si mô di nău ji, mô to\ng nar, ji mbra mbăn, geh tât nău kh^t nu\ih âk.

Nău mbơh nti bah nai dak si mpeh nău ji luh mham rih ta kon se n’glên lay

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl!

            A[aơ lam n’gor Dak Lak ho\ geh rlău 9000 nu^h geh ji luh mham rih, tâm nê geh 2 hê nu^h kh^t. Nău du\t mha êng lah le\ 2 hê nu^h kh^t geh săk n’glên lay da dê. Gay joi g^t mpeh ăp nău ji luh mham rih ta săk nu^h n’glên lay, mpôl hên ho\ geh rơh tâm ôp đah bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kruanh khoa s^t dăng tay săk soan kơl săm kon se ji n’hanh oh bê mhe deh, Nhih dak si nkual Tây Nguyên.

            - Hơi nai dak si! Nô nău ji luh mham rih năm aơ moh geh nău mha êng đah ăp năm bah năp nơh đo\ng?

            - Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Rnoh âk nu^h ji luh mham rih tâm ăp quý 1 quý 2 năm aơ du\t đêt, geh quý dơn geh 10 nu^h ji dơm yơn tât mông nar dja ri mpôl hên geh 95 nu^h ji luh mham rih rgum lơn âk ntơm bah bôk khay 7 rlơ\ aơ. Kơp le\ ma du hê nu^h kh^t geh tâm khay 7 mhe aơ đo\ng. Nău way ăp nu^h ji lăp khoa s^t dăng tay n’hâm soan geh nău mpơl kon se luh mham muh, luh mham rih, ji ndu\l, ăch djroh. Ntơm bah ăp nău mpơl dja rgâl jêng ji luh mham rih jru n’hanh du\t jru.

            Lơn lah tâm năm aơ lah nu^h ji luh mham rih n’hanh tu\p huơi ndal ntơm bah nar tâl prăm, tâl prao bah nu^h ji. Nău way ntơm nơh, tu\p huơi ndal ntơm bah nar tâl 3 tât tâl 6 n’hanh a[aơ mpôl hên dôl mâp let ndal tâm nar ji tâl 7 n’hanh du đêt nău mha êng do\ng lah huơi ndal ji luh mham rih ta kon se n’glên lay âk lơn rđ^l đah kon se ngăn.

- Hơi bác sĩ! Ndơ lơh d^ng kon se n’glên lay ri dơh rgâl jru rnôk geh ji luh mham rih mêh?

            - Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Ta kon se ngăn, rnoh âk nu^h geh wa\m ji âk nklăp 4,6 tât 4,8% dơm yơn đah kon se n’glên lay ri rnoh âk nu^h wa\m tât 15%, jêng lah âk rlău 3 tơ\ ăp nu^h ngăn. Jêng, ăp kon se n’glên lay ma geh nu^h ji luh mham rih ri nău ji lơn ma jru lơn. Yor săk kon se n’glên lay lah geh tâm rlu\ mpeh rgâl jêng dak nju\ng, đạm, ngi,, mpeh n’hôr n’hâm, mpeh dăng cho\l nău ji,…du\t âk ntil. Săm ăp kon se n’glên lay ri du\t jêr jo\t. Bôk năp, he kơp uănh tay rnoh âk dak djơh t^ng di rnoh jâk săk lah mô mbra rlău ir rnoh âk dak. Tâl bar đah ăp kon se n’glên lay ri nău joi rse soan mham mô lah [ư s^t tay soan dăng du\t jêr. Yor kơt nê| n’glên lay lah du ntil ndơ rgop [ư jêng nu^h ji luh mham rih hôm jru tay đo\ng n’hanh rnoh nu^h kh^t âk lơn.

            - Hơi bác sĩ! Gay der ăp nău tât lơn ma jêng ji jru, ăp rnăk geh kon se n’glên lay ri mhâm [ư lah m^n kon se geh nău ji luh mham rih mêh:

            - Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Rnôk kon se geh nu^h ji luh mham rih ri ân hăn nju\n tât nhih dak si dăch kêng nê gay but săm n’hanh mbơh nti lơn ma ơm lơn ma ue\h. Nu^h kan dak si mbra an g^t moh nu^h dơi an gu\ săm ta jay, nu^h I đă an gu\ săm ta nhih dak si gay t^ng groi nđôi, lơn lah đah ăp nu^h ho\ mbơh njrăng lor ri rgâl nău ji lơn ma jru du\t ngăch, đah ăp kon se ngăn ho\ kơp nê hôm ri đah ăp kon se n’glên lay ri lơn ma hô tay đo\ng, hôm ngăch lơn đo\ng. Đah ăp nu^h dja ri rnăk ân nju\n kon se tât ntu\k kan dak si gay săm nê lah trong nkra du\t ue\h. ăp rnăk n’hanh ăp me bơ\ kon se lơi d^ng uănh lhơ, thơ tha ta năp nău ji luh mham rih ta kon se.

            Dăn lah ue\h bác sĩ!

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja