Huyết áp lah nau jâk bah mham hao tâm dĭng trong, geh ntoh đah bar rnoh mrô lah Huyết áp tâm thu ndrel huyết áp tâm trương. Tĭng nê, huyết áp geh năl lah ueh rnôk tâm dâng 130/85 mi-li-mét thủ ngân. Huyết áp rlau 140/90 mi-li-mét thuỷ ngân lah háo huyết áp hao prêh.

          Tĭng nau kơp bah n’gâng kan dak si, Việt Nam rnôk aơ geh nklăp 17 rkeh nŭih geh ji huyết áp, yơn geh tât rlau n’gul tâm rnoh nê ê geh saơ nau ji ndrel geh rlau 70% ê geh săm. Hao huyết áp tâm rnôk jŏ jong ma mô săm, mô nkân mra mâp âk nau khuch kơt lah ji chôt ndal, hao mham tâm play nuih, ji play nuih, rnoh khĭt âk.

          Tĭng ăp nai dak si chuyên khoa, đah nŭih ji hao huyết áp, êp nau dŏng dak si ân nâp tât lôch nau rêh tĭng nau đă bah nai dak si, nau khlay đŏng lah ân geh rgâl nau rêh, ƀư nau ngêt sa ân khoa học, huch sa chiăt boh, sa âk byăp, mô su hât, mô ngêt ndrănh ƀiêr ndrel n’hao nau nchiăr nti săk jăn. Aơ lah ăp nau kơl an nŭih ji hao huyết áp rêh nsu ma nau ji geh đăp mpăn.

          Wa Vũ Đình Nhẫn (62 năm) tâm Phường Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak saơ păng geh nau ji huyết áp bah rnôk aơ bơi tât 10 năm. Jêh nê đê̆ năm ri păng saơ geh tay nau ji chrach njŭng. Ntơm bah nê tât rnôk aơ, ăp khay păng kŏ hăn khám tâm ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên. Âk nar êp aơ păng saơ ji bok, veh huyết áp hao ri ma lăp tâm Khoa play nuih (ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên) gay ma săm. Wa Vũ Đình Nhẫn nkoch: Păng ƀư rjăp ngăn tâm nau dŏng dak si yơn nau ngêt sa ndrel nchiăr nti săk jăn ê geh ƀư rjăp:

          Rnôk aơ gâp saơ ji bôk, veh huyết áp hao 160, săk jăn lêt rgănh, play nuih mpât ngăch. Lap lah rnôk hăn ngih dak si năn ri ma nau ji mbơm oi, săk jăn ueh oi, dak si chuh ri kŏ ueh đŏng.

          Tâm ban kơt nê lah wa Nguyễn Thị Xê (82 năm) tâm Phường Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Bol ma năm lĕ ranh yơn măt wa hôm ang ngăn, jâng kŏ ngăch đĭng. Âk nar bah năp nê, păng saơ bôk ji, vay măt, ŭch luh hok. Rnôk ma bu leo hăn tât ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên săm ri huyết áp hao tât 220 mi-li-mét thuỷ ngân. Wa Xê mbơh:

          Gâp kŏ vay sa chiăt boh. Rnôk aơ ri klach hôm, nsôih sa sât boh lơn. Ăp kon gâp nkah đă mro, yơn lah gâp sa sât ri mô dơi, ri ma sa chiăt boh đê̆ đă mơ dơi lăp sông. Gâp mĭn kơt nê dĭng huyết áp gâp hao yơn mô di nau êng ôh, jêh aơ gâp nsôih mra sa ver.

          Mpeh nkô̆ nau ƀư ji huyết áp, knŭng geh nklăp 10% ăp nŭih geh năl, bơi tât 90% ăp nŭih êng êng mô geh năl nkô̆ ji. Yơn lah y học ân lah, nau rêh ueh, khoa học, jăng lơi nau mơng rêh mô ueh mra mô geh nau ji. Nai dak si chuyên khoa 2 Ngô Văn Hùng, Kruanh Khoa Nội Tim mạch (Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên) mbơh:

          Gay ma geh jêng nau ji huyết áp geh 2 ntil. Tal bôk năp lah nơm năl nkô̆ nau ji, nau aơ mô âk, knŭng geh nklăp 10% tâm rnoh nŭih ji hao huyết áp dơm, nê lah nkô̆ ƀư lay săk, nau ji tâm trong proch, play leh, nau ji mpeh tuyến yên, nau ji play nuih tă bah ndul me, huyêt trong n’hoch leo mham mô lah ăp nau ji mpeh play leh...hôm e 90% nơm mô gĭt nkô̆ nau ji. Yơn lah, bu saơ lah tâm ntŭk geh ăp nau tât khuch hô, nơm sa âk ndơ sa mô tâm di geh âk boh, ngêt âk ndrănh ƀiêr, ntŭk rêh âk nuih, n’huk hul, săk jăn nơm vay lêt rgănh, stress; sa chiăt boh hô. Nŭih Việt Nam geh tât 15g boh/nar, tâm nê tĭng nau đă bah Ntŭk kan dak si lam ntur neh du hê nŭih knŭng dơi sa 5g boh/nar dơm. Sa chiăt boh, mô sa byăp, ƀlao nchiăr săk, mô gơih tâm săk... nê lah ăp nkô̆ nau ƀư huyết áp hao prêh.

          Hao huyết áp geh ntoh mhô kơt lah “ntil nkhĭt nuih mpôn” yor ăp nau tât nê mpôn yơn lah nau khuch jâk ma păng ƀư êng. Aơ lah nau ji ân geh săm tât lôch nau rêh. Ndri ma ŭch rêh nsum ueh lăng ma nau ji aơ, ri nŭih geh nau ji ân geh ngêt dak si ndrel dŏng ƀư ăp nau rêh ân ueh lăng đăp mpăn. Nê lah mô dơi sa chiăt boh, đăpmpăn nau ngêt sa ân tâm di, mô su hât, ndrănh ƀiêr ndrel n’hao nau nchiăr nti săk săk ân dăng. Rnôk geh nau tât ndal kơt lah ji bôk, vay măt, ŭch hok...ân geh rlu rlao, mô dơi pah kan jâk ndrel hăn khám ân năn, der nau tât jêng jâk./.

                                   Ăp nău an uănh gay uănh nđôi ji hao huyết áp

Hao huyết áp dơi rmôt kan dak si lam ntŭr neh ntĭt kơt “nuĭh nkhĭt nuĭh mô mpơl săk’ yor ăp nău ji mpôn êng, jêr gĭt saơ ơm yơn ƀư âk nău rgâl klach ƀư rnoh khĭt nuĭh âk. Yor nuĭh ji hao huyết áp an moh ndơ ƀư? mât uănh săk soan m’hâm gay dêr rgâl mbăn, rêh ndrel đăp mpăn đah ji? Nai dak si ưu tú, nai dak si gưl prêh, nai dak si chuyên khoa 2 Ngô Văn Hùng, Kruanh khoa Nội Tim mạch (Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên) mbơh kloh lơn mpeh nău ji aơ. jă kônh wa kâp gŭ djăt.

         - Ơi nai dak si! Ji hao huyết áp geh ăp nău ntoh mpơl mêh?

          Nai dak si Ngô Văn Hùng: Ji geh ăp nău ntoh dŭt dơh kơt ji bôk, wăy măt. Lah hao huyết áp jŏ jong, ƀa ƀơ mbra geh ăp nău rgâl mpôn ma nuĭh ji mô gĭt, ntĭt nsa kơt jêr nsôr, mô tŏng mham, ji leh, ăp rơh way măt ƀa ƀơ. Geh du đêt nuĭh ji ndôt ndal ji ntang ntơ̆ hô. Rnôk aơ huyết áp hao âk ir, pơng ƀư ăp trong mham têh kơt trong rse mham tơm ntang ntơ̆, ndŭl,... rdih n’hanh nuĭh ji khĭt dŭt ngăch. Ăp nău ntoh bôk năp kơt ji bôk, way măt, way măt way dŭt đêt jêng nuĭh ji mô uănh, đêt hăn but uănh. Yor nê rnôk geh ăp nău ntoh bah lơ gâp đă nuĭh ji an gĭt saơ ơm, hăn but uănh ơm gay săm di trong.

          - Ji dơi ƀư ăp nău rgâl klach moh ndơ, ơi nai dak si?

Nai dak si Ngô Văn Hùng: Ta ngih dak si mpôl hên way mâp ăp nău rgâl klach yor hao huyết áp, jêng tât khĭt ngăch, kuăl lah rgâl nău ji hao ngăch. Bôk năp lah nuĭh ji luh mham rngok ngăch, rnôk chŭp vi tính (CT) ri saơ rchoal mham tâm rngok âk jêh nĕ nuĭh ji khĭt dŭt ngăch.

Tal 2 tay lah geh ăp nuĭh hao huyết ấp koh plơk trong rse mham me, rdih rse mham tơm jêng tât khĭt. Nău aơ lah yor nuĭh ji hao huyết áp yơn mô săm jêng tât trong rse mham dăng, rbăk, dơh chah, hôm lah he săm ơm ri ăp trong mham mbra rbân n’hanh huyết áp geh hao ri hôm dơi tâm pleh. Tal 3 lah ăp nuĭh djuôr play nuih ngăch, ăp nuĭh aơ lăp ngih dak si ri khĭt dŭt ngăch. Rlău ma nĕ, lah hao huyết áp mô dơi săm mbra ƀư ăp nău ji geh ơm dŭt klach, săm dŭt jêr, ntĭt nsa kơt nuĭh ji jêr bah yor hao huyết áp. An lah nuĭh ji hao huyết áp klach ngăn lah nuĭh ji jêr bah yor hao huyết áp ƀư, ma way ăp nuĭh ji hao huyết áp geh rgâl ji leh tât lvang 4,5 mư geh nău ji jêng nuĭh ji dŭt thơ tha, n’hanh tât rnôk aơ ri lĕ rngôch mpôl hên mô dơi săm ma knŭng săm gay hŭch huyết áp n’hanh mât leh an nuĭh ji.

Yor rĭ, tă bah aơ gâp ŭch đă nuĭh ji hao huyết áp he an uănh nđôi nuĭh ji, he an uănh năl dak cho, uănh năl mham ƀa ƀơ gay mât njrăng leh bah he, hôm âk nuĭh ji thơ tha ngăn. Rnôk huyết áp hao kơt bah năp gâp lĕ lah, jêr jŏt dŭt âk, pơng ƀư chah trong rse mham, lơn lah chah trong rse mham rngok, play nuih, leh n’hanh ăp trong rse mham bah dih ƀư khuch hô. Ăp nuĭh ji jêr bah nĕ nuĭh ji an mât uănh n’hanh nai dak si an geh nău ntĭm an nuĭh ji.

- Du đêt nuĭh ji dŏng dak si săm huyết áp, rnôk saơ jŭr huyết áp đăp mpăn lŏ rlu êng dak si. Nău aơ khuch tât m’hâm tât rnôk săm?

Nai dak si Ngô Văn Hùng: Nău aơ lah mô dơi. Rnôk he săm hao huyết áp n’hanh ndơ̆ sĭt trong rƀŏng bah he. Nău rƀŏng huyết áp uĕh ngăn lah bah 90/60 mmHg tât 120/70 mmHg, nĕ lah huyết áp uĕh ngăn. Jêng lah rnôk aơ he dŏng dak si gay jŭr huyết áp ta rnoh nĕ. He uănh kơt lò xo, geh dak mât tay, rnôk he ntlơi dak si, mô ngêt tay ri lò xo nĕ mbra hao tay. Rnôk nĕ pơng mbra ƀư âk nău rgâl mbăn. Yor hao huyết áp lah geh âk ntil nău ji, nĕ lah nkô̆ nău chŏl nău ji, rêng bah ơm, ngêt sa, gŭ âm khuch tât n’hanh lah he mô rgâl ăp nkô̆ nău nĕ ri rnôk ntlơi dak si, rơh hao huyết áp mbra plơ̆ tay. .

- Ndơ lơh geh du đêt nuĭh rnoh huyết áp rlău 140/90 mmHg yơn lŏ mô geh mpơl mpeh săk soan? N’hanh ăp nuĭh aơ ŭch an săm ji đŏng lah?

Nai dak si Ngô Văn Hùng: Geh âk nuĭh rnôk but uănh ji, wĕ huyết áp rlău 160/95 mmHg yơn khân pơng nâm ơm da dê, mô geh nău ntoh n’hanh ôp nai dak si ŭch an ngêt dak si đŏng? Rnôk huyết áp rlău 160/95 mmHg mô lah 140/90 mmHag way lah  lĕ geh nău jêr tâm trôm mham hô n’hanh pơng ƀư khuch trôm mham, khuch lĕ rngôch ăp tâm săk du trong mpôn êng. Lĕ geh dŭt âk nău mĭn njêng têh mĭn lah đah rnoh huyết áp kơt nĕ lah lĕ geh nău rgâl tâm săk, ma tâm săk he lĕ rngôch mô gĭt săk. Way ăp nai dak si mham play nuih mbra gĭt nuĭh ji hao huyết áp an m’hâm ƀư gay joi ăp nău khuch bôk năp lor. Nai dak si gĭt dâl huyết áp hao lĕ khuch play nuih hôm, leh hôm n’hanh ntĭm săm dâl, lvang nĕ mư khlay, mô an nuĭh ji tât lvang 4,5 hôm ri mô dơi săm tay. Kơt nĕ ăp nuĭh hao huyết áp an mâp nai dak si ơm gay dơi mbơh ntĭm, ƀư du đêt uănh năl mham, gay saơ ăp nău khuch bôk năp.

- Đah nău blău săm ji hao huyết áp lah an ngêt dak si âk năm, nai dak si geh nău ntĭm moh ndơ gay nuĭh ji dơi rêh ndrel đah nău ji lôch săk?

Nai dak si Ngô Văn Hùng: Hao huyết áp an ngêt dak si, ngêt tĭng di nău ntĭm bah nai dak si. Bah meng nĕ, an rdâl nău rêh, nĕ lah tiăr nti ngăch săk soan, nău way tiăr nti săk soan an dŭt n’hâm, du nar đêt ngăn 30 mnĭt n’hanh du pơh đêt ngăn 5 nar, tâm ban đêt ngăn 150 mnĭt/pơh; mô jŭp hât; sa sât, mô sa tăng bôh; sa trau âk; n’hŭch lăi, n’hŭch geh 1kg jâk lah lĕ hŭch geh 1 mmHg, hŭch 10kg lah hŭch geh 10mmHg hôm; ntlơi hât lah lĕ hŭch geh 10-15% rnoh mrô huyết áp hôm; hŭch tress... ăp ntil he n’hŭch du đêt ri rnoh mrô huyết áp mbra plơ̆ tay nâm ơm. Jêng he mư đă rgâl nău rêh, nău nĕ dŭt khlay săm hao huyết áp.

- Dăn lah uĕh nai dak si mpeh ăp nău nkoch dŭt khlay uĕh đah nuĭh ji hao huyết áp.